Тоғаева Барчиной Мусоқуловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Юрак ишемик касаллиги фонида SARS-CoV-2 пневмониясининг клиник-генетик хусусиятлари» 14.00.05 - Ички касалликлар.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4. PhD/Tib1506.
Илмий раҳбар: Ташкенбаева Элеонора Негматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали, PhD 04/30.09.2020.Tib.123.01.
Расмий оппонентлар: Жабборов Aзимбай Атаханович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Зиядуллаев Шухрат Худойбердиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: юрак ишемик касаллиги фонида SARS-CoV-2 пневмонияси бўлган беморларда TNF-α (rs 1800629), eNOS (rs 2070744), IL-10 (592 C/A) генларининг полиморфизмини касалликнинг ривожланиши ва асоратларнинг юзага келиш хавфини стратификация қилиш учун диагностик-прогностик аҳамиятини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
SARS-CoV-2 пневмониясининг 60 ёшдан ошган юрак ишемик касаллиги билан касалланган беморлар орасида кенг тарқалганлиги ва артериал гипертензиянинг қўшилиб келиши ушбу касалликни оғир шаклининг салбий оқибатлар билан ривожланишига олиб келиши исботланган;
юрак ишемик касаллиги билан касалланган беморларда миокарднинг диастолик дисфункцияси, ҳажмли зўриқиши, ремоделланиши, ўпка артериясида босимнинг юқори кўрсаткичлари SARS-CoV-2 пневмониясининг оғирлиги ўртасидаги ўзаро ва юрак ишемик касаллиги билан оғриган беморларда гипоксия ва кардиореспиратор зўриқиш билан боғлиқлиги аниқланган;
юрак ишемик касаллиги фонида SARS-CoV-2 пневмонияси касаллиги кечишининг оғирлиги ва оқибатларининг лаборатор (Д-димер, C-реактив оқсил, прокальцитонин, ферритин, IL-6) кўрсаткичлар билан боғлиқлиги аниқланган;
илк бор юрак ишемик касаллиги ва SARS-CoV-2 пневмонияси билан касалланганларда eNOS, (rs 2070744), TNF-α, (rs 1800629), IL-10 (rs 1800872) генларининг гетерозигота полиморфизмининг юқори частотада учраши ЮИК хавфини ошириши аниқланган ва геннинг прогностик аҳамияти исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
«Юрак ишемик касаллиги фонида SARS-CoV-2 пневмониясининг клиник-генетик хусусиятлари» мавзусидаги илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2025 йил 15 январдаги 11-сон хулосаси олинган.
биринчи илмий янгилик. SARS-CoV-2 пневмониясининг 60 ёшдан ошган юрак ишемик касаллиги билан касалланган беморлар орасида кенг тарқалганлиги ва артериал гипертензиянинг қўшилиб келиши ушбу касалликни оғир шаклининг салбий оқибатлар билан ривожланишига олиб келиши исботланган; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: «Юрак ишемик касаллиги фонида COVID-19 пневмонияси билан оғриган беморларни даволашни такомиллаштириш» мавзусидаги услубий тавсиянома (Соғлиқни сақлашг вапзирлигида 05.09.2022y. №8n-r/949-маълумотнома). «Юрак ишемик касаллиги фонида COVID-19 пневмонияси билан оғриган беморларни олиб бориш» мавзусидаги (Соғлиқни сақлашг вапзирлигида 05.09.2022y. №8n-r/948-маълумотнома) услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. SARS-CoV-2 пневмониясининг 60 ёшдан ошган юрак ишемик касаллиги билан касалланган беморлар орасида кенг тарқалганлиги ва артериал гипертензиянинг қўшилиб келиши ушбу касалликни оғир шаклининг салбий оқибатлар билан ривожланишига олиб келиши исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: SARS-CoV-2 қўзғатган пневмониясининг оғирлик даражасини аниқлашда яллиғланиш чақирувчи цитокинлар кўрсаткичлари ўртасидаги корреляцион боғлиқликларга асосланиб, касаллик эрта даврларда аниқланганда беморларнинг амбулатор мурожаати 3 мартага камаяди, мутахассис кўриги ва стандарт бўйича бажариладиган. Иқтисодий самарадорлиги: такрорий лаборатор таҳлиллар сони 2 мартага қисқариши ҳисобидан ҳар бир нафар беморга бир йилда буджет ҳисобидан 65800 сўм, буджетдан ташқари 158200 сўм миқдордаги харажат иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: янгилик SARS-CoV-2 пневмониясининг 60 ёшдан ошган юрак ишемик касаллиги билан касалланган беморлар орасида кенг тарқалганлиги ва артериал гипертензиянинг қўшилиб келиши ушбу касалликни оғир шаклининг салбий оқибатлар билан ривожланишига олиб келиши ўртасидаги исботланган боғлиқликлар асосида прогностик маркёр сифатида фойдаланиб, эрта ташхислаш ҳисобидан ҳар бир нафар бемордан 224600 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик Юрак ишемик касаллиги билан касалланган беморларда миокарднинг диастолик дисфункцияси, ҳажмли зўриқиши, ремоделланиши, ўпка артериясида босимнинг юқори кўрсаткичлари SARS-COV-2 пневмониясининг оғирлиги ўртасидаги ўзаро ва юрак ишемик касаллиги билан оғриган беморларда гипоксия ва кардиореспиратор зўриқиш билан боғлиқлиги аниқланган; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: «Юрак ишемик касаллиги фонида COVID-19 пневмонияси билан оғриган беморларни даволашни такомиллаштириш» мавзусидаги услубий тавсиянома (Соғлиқни сақлашг вапзирлигида 05.09.2022y. №8n-r/949-маълумотнома). «Юрак ишемик касаллиги фонида COVID-19 пневмонияси билан оғриган беморларни олиб бориш» мавзусидаги (Соғлиқни сақлашг вапзирлигида 05.09.2022y. №8n-r/948-маълумотнома) услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Ижтимоий самарадорлиги: юрак ишемик касаллиги билан касалланган беморларда миокарднинг диастолик дисфункцияси, ҳажмли зўриқиши, ремоделланиши, ўпка артериясида босимнинг юқори кўрсаткичлари SARS-COV-2 пневмониясининг оғирлиги ўртасидаги ўзаро ва юрак ишемик касаллиги билан оғриган беморларда гипоксия ва кардиореспиратор зўриқиш билан боғлиқлиги аниқланган. Иқтисодий самарадорлиги: шифохонада қолиш тўлов миқдори 486000 сўмга камайтирди; шифохонада бўлиш даврининг 3 кунга қисқартирилиши ҳисобига 420000 сўмлик дори-дармон кам талаб етилади (1 кунга ўртача 140000 сўм дори воситалари сарфланади);
учинчи илмий янгилик: юрак ишемик касаллиги фонида SARS-CoV-2 пневмонияси касаллиги кечишининг оғирлиги ва оқибатларининг лаборатор (Д-диммер, C-реактив оқсил, прокалситонин, ферритин, IL-6) кўрсаткичлар билан боғлиқлиги аниқланган; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: «Юрак ишемик касаллиги фонида COVID-19 пневмонияси билан оғриган беморларни даволашни такомиллаштириш» мавзусидаги услубий тавсиянома (Соғлиқни сақлашг вапзирлигида 05.09.2022y. №8n-r/949-маълумотнома). «Юрак ишемик касаллиги фонида COVID-19 пневмонияси билан оғриган беморларни олиб бориш» мавзусидаги (Соғлиқни сақлашг вазирлигида 05.09.2022y. №8n-r/948-маълумотнома) услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Ижтимоий самарадорлиги: юрак ишемик касаллиги фонида SARS-CoV-2 пневмонияси касаллиги кечишининг оғирлиги ва оқибатларининг лаборатор (Д-диммер, C-реактив оқсил, прокальцитонин, ферритин, IL-6) кўрсаткичлар билан боғлиқлиги аниқланган. Иқтисодий самарадорлиги: ушбу ҳолатни вақтида аниқлаш беморларни ўз вақтида даволаш имконини берган ва бир нафар бемор ҳисобидан бюджет маблағларини 1500000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 965000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор юрак ишемик касаллиги ва SARS-CoV-2 пневмониясининг оғир кечишида eNOS, (rs 2070744), TNF-α, (rs 1800629), IL-10 (rs 1800872) генларининг аҳамияти ўрганилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: «Юрак ишемик касаллиги фонида COVID-19 пневмонияси билан оғриган беморларни даволашни такомиллаштириш» мавзусидаги услубий тавсиянома (Соғлиқни сақлашг вазирлигида 05.09.2022y. №8n-r/949-маълумотнома). «Юрак ишемик касаллиги фонида COVID-19 пневмонияси билан оғриган беморларни олиб бориш» мавзусидаги (Соғлиқни сақлашг вапзирлигида 05.09.2022y. №8n-r/948-маълумотнома) услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Ижтимоий самарадорлиги: илк бор юрак ишемик касаллиги ва SARS-CoV-2 пневмониясининг оғир кечишида eNOS, (rs 2070744), TNF-α, (rs 1800629), IL-10 (rs 1800872) генларининг аҳамияти ўрганилган. Иқтисодий самарадорлиги касалликни келтириб чиқарувчи омилларнинг аниқланишига кўра 1 нафар бемор учун 1500000 сўм иқтисод қилинди (хар хил текширув амалиётлари пайтида касаллик ривожланишини олдини олади, бу эса йилига умумий беморларнинг 25% (30 дан 7та беморлар) ЮИК билан касалланган беморлар шифохонага ётиши ва даволашни камайтиради ва беморлар умумий харажатларини 10500000 (7 нафар бемор учун) сумга иқтисод қилади).
Хулоса: ушбу холатнинг амалиётга жорий қилиниши бир нафар бемор ҳисобидан бюджет маблағларини 7035000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 3465000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.