Ахмуродов Фаррух Холбозоровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистонда терроризм ва экстремизмга қарши кураш тарихи (1991-2021 йй.)”, 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Tar1292.
Илмий раҳбар: Ахмедов Бекзод Абдирахмонович, тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қарши давлат университети. PhD.03/27.02.2021.Tar.70.05.
Расмий оппонентлар: Хасанов Акрам Муминович тарих фанлари доктори, профессор; Ерметов Аваз Абдуллаевич тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда терроризм ва экстремизмга қарши кураш тарихи (1991 – 2021-йй.) билан боғлиқ тарихий жараёнларни очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Ўзбекистоннинг терроризмга қарши кураш соҳасидаги давлат сиёсати тарихи 3 босқичда, яъни 1991-1999-йиллари ҳукумат фаол равишда халқаро ареналарда терроризмга қарши биргаликда курашга жаҳон ҳамжамиятининг эътиборини қаратганлиги, 2000-йилдан 2016-йилга қадар бўлган даврда Ўзбекистон терроризмга қарши кураш соҳасида халқаро ҳамжамият билан ўзаро ҳамкорлигини кучайтирганлиги ва халқаро-ҳуқуқий базаларини шакллантирилганлиги, 2017-2023- йиллари терроризм ва экстремизмга қарши кураш соҳасининг ҳуқуқий асосларининг мустаҳкамланиши, турли оқимлар сафига адашиб кириб қолган шахслар кечирилиб, уларнинг ижтимоий мослашуви учун давлат ва жамоат ташкилотлари томонидан кўмак берилганлиги аниқланган;
Ўзбекистонда терроризм ва экстеримизмга қарши кураш бўйича қатъий давлат сиёсати ишлаб чиқилиб, бу борада нуфузли халқаро ташкилотлар ва хорижий давлатлар билан қатор шартномалар имзоланган бўлсада, Марказий Осиё жаҳон геосиёсий майдонида муҳим аҳамиятга эга ҳудудлардан бири бўлганлиги, аҳоли орасида, айниқса, Фарғона водийси ҳудудларида турли экстремистик ташкилот вакиллари кенг тарғибот олиб боришлари, бунда иқтисодий ночор аҳоли қатламига ҳар хил ёлғон ваъдалар (тадбиркорликни йўлга қўйишда молиявий ёрдам бериш, жиҳод йўлида курашиш билан жаннатга тушишлари) бериш ҳисобига мамлакатимизда бир неча марта кучли террористик таҳдидлар амалга оширилганлиги далилланган;
Фарғона водийсида ер кам бўлган ҳолда аҳолининг зичлиги, бунинг оқибатида ишламайдиганларнинг анчагина кўплиги, водий аҳолисининг азалдан бошқа минтақаларга нисбатан ислом динига таъсирчанлиги, ҳуқуқни муҳофаза қилиши идораларидаги коррупсия, таниш-билишчилик, маҳаллийчилик каби омиллар туфайли бу ҳудудда турли экстремистик оқим вакиллари макон қурганлиги аниқланган;
“Акромийлар” экстремистик оқимининг дастлабки аъзолари кичик ва ўрта тадбиркорлардан иборат бўлганлиги, оқим етакчилари уларнинг корхона, дўкон ва ҳ.к. ишларига ҳомийлик қилганлиги, ташкилот аъзолари ойлик даромадининг 20 фоизига тенг бадали ҳисобига жамғарма («бойтулмол») ташкил этганлиги ва ташкилотнинг террорчилик моҳияти Андижон воқеаларида яққол намоён бўлганлиги далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекистонда терроризм ва экстремизмга қарши курашнинг тарихига оид ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Ўзбекистоннинг терроризмга қарши кураш соҳасидаги давлат сиёсати тарихи 3 босқичда, яъни 1991-1999-йиллари ҳукумат фаол равишда халқаро ареналарда терроризмга қарши биргаликда курашга жаҳон ҳамжамиятининг эътиборини қаратганлиги, 2000-йилдан 2016-йилга қадар бўлган даврда Ўзбекистон терроризмга қарши кураш соҳасида халқаро ҳамжамият билан ўзаро ҳамкорлигини кучайтирганлиги ва халқаро-ҳуқуқий базаларини шакллантирилганлиги, 2017-2023- йиллари терроризм ва экстремизмга қарши кураш соҳасининг ҳуқуқий асосларининг мустаҳкамланиши, турли оқимлар сафига адашиб кириб қолган шахслар кечирилиб, уларнинг ижтимоий мослашуви учун давлат ва жамоат ташкилотлари томонидан кўмак берилганлиги каби илмий натижаларида Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Тақдимот” кўрсатувининг сенарийсини шакллантиришда фойдаланилган. (“Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали” давлат муассасасининг 2022-йилнинг 19-июлдаги 784-62-76-сон маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши Ўзбекистонда терроризм ва экстремизмга қарши кураш бўйича давлат сиёсатининг ёшлар онгига сингдиришга хизмат қилган.
Фарғона водийсида ер кам бўлган ҳолда аҳолининг зичлиги, бунинг оқибатида ишламайдиганларнинг анчагина кўплиги, водий аҳолисининг азалдан бошқа минтақаларга нисбатан ислом динига таъсирчанлиги, ҳуқуқни муҳофаза қилиши идораларидаги коррупсия, таниш-билишчилик, маҳаллийчилик каби омиллар туфайли бу ҳудудда турли экстремистик оқим вакиллари макон қурганлиги, экстремизмга қарши кураш бўйича давлат сиёсати, Андижонда ижтимоий-сиёсий вазиятни барқарорлаштириш, терроризм ва диний экстремизмга қарши курашда халқаро ҳамкорликнинг ўрни каби маълумотлардан Республика Маʼнавият ва маʼрифат марказининг 2023-йил учун чора-тадбирлар дастурининг ВИ-йўналиши (Миллатлараро тотувлик ва динлараро бағрикенглик бўйича тарғибот-ташвиқот тадбирлари, аҳоли ўртасида радикализм иллатини олдини олиш) 28-банди “Аҳоли, айниқса, ёшлар орасида радикал кайфиятларни уйғотишга, ахлоқсизликни ёйишга қаратилган бузғунчи ғояларга қарши самарали тарғибот ишларини ташкил этиш”да фойдаланилган. (Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институтининг 2023-йилнинг 7-декабрдаги 437-сон маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши ёшлар онгига терроризм ва экстремизмнинг асл моҳияти, турли оқимлар ва уларнинг рахномалари хусусидаги маълумотларни сингдиришга хизмат қилган.
Ўзбекистонда терроризм ва экстеримизмга қарши кураш бўйича қатъий давлат сиёсати ишлаб чиқилиб, бу борада нуфузли халқаро ташкилотлар ва хорижий давлатлар билан қатор шартномалар имзоланган бўлсада, Марказий Осиё жаҳон геосиёсий майдонида муҳим аҳамиятга эга ҳудудлардан бири бўлганлиги, аҳоли орасида, айниқса, Фарғона водийси ҳудудларида турли экстремистик ташкилот вакиллари кенг тарғибот олиб боришлари, бунда иқтисодий ночор аҳоли қатламига ҳар хил ёлғон ваъдалар (тадбиркорликни йўлга қўйишда молиявий ёрдам бериш, жиҳат йўлида курашиш билан жаннатга тушишлари) бериш ҳисобига мамлакатимизда бир неча марта кучли террористик таҳдидлар амалга оширилганлиги тўғрисидаги илмий натижаларидан Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги музейининг “Ички ишлар органлари мустақиллик йилларида” номли 3-бўлимини шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар Вазирлигининг 2023-йилнинг 27-ноябрдаги 2/3521-сон маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши ёшлар онгида Ўзбекистон ички ишлар идораларининг терроризм ва экстремизмга қарши кураш бўйича фаолиятини, соҳадаги ислоҳотлар моҳиятини, терроризм ва экстремизм билан боғлиқ жиноятларни асослаб беришга хизмат қилган.
“Акромийлар” экстремистик оқимининг дастлабки аъзолари кичик ва ўрта тадбиркорлардан иборат бўлганлиги, оқим етакчилари уларнинг корхона, дўкон ва ҳ.к. ишларига ҳомийлик қилганлиги, ташкилот аъзолари ойлик даромадининг 20 фоизига тенг бадали ҳисобига жамғарма («бойтулмол») ташкил этганлиги ва ташкилотнинг террорчилик моҳияти Андижон воқеаларида яққол намоён бўлганлиги тўғрисидаги илмий натижаларидан Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги музейининг “Ички ишлар органлари мустақиллик йилларида” номли 3-бўлимини шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар Вазирлигининг 2023-йилнинг 27-ноябрдаги 2/3521-сон маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши ёшлар онгида Ўзбекистон ички ишлар идораларининг терроризм ва экстремизмга қарши кураш бўйича фаолиятини, соҳадаги ислоҳотлар моҳиятини, терроризм ва экстремизм билан боғлиқ жиноятларни асослаб беришга хизмат қилган.