Содиқова Озодахон Хаётжон қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Турли генеалогияга эга ғўза дурагайлари асосида қимматли селекцион ашёларни яратиш”, 06.01.05-Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4. PhD/Qx1015.
Илмий раҳбар: Намазов Шадман Эргашович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/08.05.2024.Qx.42.02.
Расмий оппонентлар: Набиев Саидғани Мухтарович, биология фанлари доктори, профессор; Тореев Фозилбек Нуриллаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот инстиути.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади турли генеалогияга эга интрогрессив ғўза тизмаларини цитогенетик таҳлилини ўтказиш ва айрим хўжалик учун қимматли белгилари бўйича умумий ва махсус комбинaцион қобилиятини баҳолаш, дурагайларда белгиларнинг ирсийланиши, ўзгарувчанлиги ва шаклланишини ўрганиш асосида уларнинг ижобий мажмуасига эга бошланғич ашёларни яратиш ҳамда амалий селекция жараёнида фойдаланиш учун тавсия этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
турли генеалогияга эга ғўза тизмалари иштирокидаги дурагайларда мейознинг метафаза-I босқичида нормал ёпиқ бивалентлар билан бир қаторда очиқ бивалентлар пайдо бўлиши, гомологик хромосомалар ўртасида фарқлар борлиги натижасида хромосомаларнинг тўлиқ коньюгaцияси юз бермаслиги ва бунинг натижасида дурагайларнинг F2-F4 авлодида пайдо бўладиган турли хил оғишларга эга генотипларни чиқитга чиқариш орқали мейотик бўлинишнинг барқарорлашувига эришиш мумкинлиги аниқланган;
ўрганилган интрогрессив F1 ғўза дурагайларида хўжалик учун қимматли белгилар бўйича ижобий ва салбий оралиқ, тўлиқ ва ўта доминантлик  тарзидаги ирсийланиш юз бериши, F2-F6 авлодларида эса, тола чиқими, узунлиги, бир дона кўсакдаги пахта вазни ва 1000 дона чигит вазни каби белгиларнинг ижобий мажмуасини битта генотипга мужассамлаштирган рекомбинантларнинг пайдо бўлиш эҳтимоли юқори бўлиши тасдиқланган; 
интрогрессив дурагайлаш усули орқали тезпишар, тола узунлиги билан тола чиқими (F6Т-12/06/16) ва бир дона кўсакдаги пахта вазни (F6Т-МВГ/16) нинг юқори даражадаги ўрта ва кучли ижобий корреляциясига эга рекомбинантлар ажратиб олиш имконияти асосланган;
тадқиқотлар натижасида андоза С-6524 ғўза навига нисбатан пахта ҳосилдорлиги 103,5%, тола ҳосилдорлиги 107,7%, 2-3 кунга тезпишар, тола чиқими 5-6%, солиштирма узилиш кучи 1 г.к/текс., тола узунлиги 1,2-1,5 мм ва 1000 дона чигит вазни 5-6 г юқори бўлган F5(F1(G.thurberi.Tod x G.raimondi Ulbr.) х C-4727 комбинацияси асосида “Ҳаёт” нави яратилиб, навнинг хўжалик учун қимматли белгилар мажмуаси бўйича бошқа навлардан генетик жиҳатдан фарқланиши тасдиқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Турли генеалогияга эга ғўза дурагайлари асосида қимматли селекцион ашёларни яратиш мавзусида олиб борилган тадқиқотлар натижасида:
ўрганилган интрогрессив ғўза ашёлари орасидан тезпишарлиги, бир дона кўсакдаги пахта вазни, тола узунлиги, тола чиқими, ҳосилдорлиги ва толасининг сифат кўрсаткичлари каби белгиларнинг нисбатан юқори кўрсаткичлари ҳамда вертициллёз вилтга бардошлилик каби хусусиятлар мажмуасига эга бўлган T-2415-18/22, Т-3648-51/22, Т-4109-12/22, Т-4394-97/22 тизмалари яратилиб, Тошкент вилоятида жойлашган Оққўрғон тажриба станциясида 1,0 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024-йил 21-декабрдаги 05/01-05/02-05/04-03-427-сонли маълумотномаси). Натижада, республикамиздаги мавжуд ғўза генофонди бир дона кўсакдаги пахта вазни 5,7-6,5 грамм, тола чиқими 38,2-43,2 фоиз, тола сифати IV-тип, 39,0-44,2 ц/га ҳосилдорлик каби белгиларнинг ижобий мажумаси ҳамда юқори иқтисодий самарадорликка эга бўлган бошланғич ашёлар билан бойитилган.
Қимматли хўжалик белгиларининг ижобий мажмуига эга, тола сифати тўлиқ IV-тип талабларига жавоб берадиган ҳамда V.dahliae kleb касаллигига бардошли бўлган ўрта толали ғўзанинг “Ҳаёт” нави Тошкент вилоятида жойлашган Оққўрғон тажриба станциясида 1,8 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024-йил 21-декабрдаги 05/01-05/02-05/04-03-427-сонли маълумотномаси). Натижада, мазкур навнинг тезпишарлиги 115-116 кун, битта кўсакдаги пахта вазни 6,0-6,1 г, тола чиқими 39,0-40,8 %, микронейр кўрсаткичи 4,4-4,5, тола узунлиги 1,35-1,40 дюйм, толанинг узилиш кучи 34,0 гс/текс, ҳосилдорлиги 39,2 ц/га ни ташкил этган ҳолда, туманда экилаётган андоза С-6524 навига нисбатан 4,0-5,5 ц/га юқори ҳосил олиш имконини берган.
“Хаёт” ғўза нави Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институтининг Ғўза коллекциясига топширилган ва амалий тадқиқотларда фойдаланилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024-йил 21-декабрдаги 05/01-05/02-05/04-03-427-сонли маълумотномаси). Натижада, Республика ғўза генофонди турли тупроқ-иқлим шароитларига мос ҳамда қимматли хўжалик белгиларининг юқори мажмуига эга, тола сифати IV тип талабларига жавоб берадиган нав билан бойитилган ва қимматли донор сифатида фойдаланиш имконини берган.