Ишонкулов Низамжон Файзуллаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кўчмас мулкни баҳолаш методологиясини такомиллаштириш”. 08.00.07 – Молия, пул муомаласи ва кредит
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.DSc/Iqt583
Илмий маслаҳатчи: Карлибаева Рая Хожабаевна, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент Кимё халқаро университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент Кимё халқаро университети, DSc.03/31.10.2024.I.133.02.
Расмий оппонентлар: Каримов Норбой Ғаниевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Рахмонов Дилшоджон Алиджанович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Хамидова Фаридахон Абдулкарим қизи, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти.
II. Тадқиқотнинг мақсади кўчмас мулк қийматини баҳолаш методологиясини такомиллаштириш бўйича илмий-назарий, методологик ва амалий йўналишларда илмий таклиф ҳамда амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кўчмас мулк объекти бўлган ер участкаларининг кадастр қийматини ҳисоблашда маҳаллий ҳокимият органларининг иштирокини таъминлаш ва кадастр қийматининг одатдаги нархларини доимий эълон қилиб бориш, қайта баҳолаш ишларини ҳар 5 йилда камида 1 маротаба ўтказиш таклифи асосланган;
кўчмас мулкни баҳолаш учун битимлар ёки таклифлар нархлари маълум бўлган аналог-объектларни етарли миқдорда танлаб олиш имкони бўлган ҳолларда баҳоловчи сотувларни таққослаш усулини қўллаш орқали қиёсий ёндашувдан фойдаланиш таклифи асосланган;
кўчмас мулкни баҳолашдаги даромад ёндашувини ҳисоблаш учун прогноз даврида олинадиган пул оқимлари ўлчови сифатида потенциал ялпи даромад, ҳақиқий ялпи даромад, соф операцион даромад, солиқлар ва фоизлар тўлангунга қадар бўлган даромад турларидан фойдаланиш зарурлиги асосланган;
кўчмас мулкни баҳолашдаги даромад ёндашувида капиталлаштириш ставкаси баҳоланаётган актив даромадлари таркиби ва мавжуд ахборотга қараб боғлиқ инвестициялар усули билан ҳисоблашда қўлланилаётган капиталлаштириш ставкасини ҳисоблаш учун инфляция индексидан фойдаланиш таклиф этилган;
қурилиш босқичида бўлган кўчмас мулк обектларини ёки мавжуд кўчмас мулк объектини янги мақсадда фойдаланиш учун қайта ихтисослаштириш талаб қилинадиган, яхшилаши кўзда тутилган ёхуд баҳолаш санасига яратиш босқичида бўлган кўчмас мулк обектларини баҳолашдаги ўзига хос хусусиятларни инобатга олиш таклиф этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Кўчмас мулкни баҳолаш методологиясини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
кўчмас мулк объекти бўлган ер участкаларининг кадастр қийматини ҳисоблашда маҳаллий ҳокимият органларининг иштирокини таъминлаш ва кадастр қийматининг одатдаги нархларини доимий эълон қилиб бориш, қайта баҳолаш ишларини ҳар 5 йилда камида 1 маротаба ўтказиш таклифи Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги томонидан ваколатлари доирасида соҳага оид норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024 йил 17 октябрдаги 08/29-21622-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида, кўчмас мулкни баҳолаш ёндашувлари ва усуллари асосида баҳолаш методологиясининг такомиллаштирилиши таъминланган.
кўчмас мулкни баҳолаш учун битимлар ёки таклифлар нархлари маълум бўлган аналог-объектларни етарли миқдорда танлаб олиш имкони бўлган ҳолларда баҳоловчи сотувларни таққослаш усулини қўллаш орқали қиёсий ёндашувдан фойдаланиш таклифи Ўзбекистон Республикасининг Ягона миллий баҳолаш стандартида (Кўчмас мулкни баҳолаш (10-сон МБС)) ўз аксини топган ва кўчмас мулкни баҳолаш амалиётига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2024 йил 3 майдаги 02/11-19/1382-сон маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида, кўчмас мулкни қиёсий ёндашув асосида баҳолаш методологияси такомиллаштирилиб, кўчмас мулк обектларини баҳолаш хизматлари ҳажми 2022-йилдаги 103,9 млрд.сўмдан 2023-йилга келиб 118,0 млрд.сўмга (113,6 фоизга) ўсишига олиб келган.
кўчмас мулкни баҳолашдаги даромад ёндашувини ҳисоблаш учун прогноз даврида олинадиган пул оқимлари ўлчови сифатида потенциал ялпи даромад, ҳақиқий ялпи даромад, соф операцион даромад, солиқлар ва фоизлар тўлангунга қадар бўлган даромад турларидан фойдаланиш таклифи Ўзбекистон Республикасининг Ягона миллий баҳолаш стандартида (Кўчмас мулк қийматини баҳолаш (10-сон МБС)) ўз аксини топган ва кўчмас мулкни баҳолаш амалиётига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2024 йил 3 майдаги 02/11-19/1382 - сон маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида, кўчмас мулкни даромад ёндашуви асосида баҳолаш методологияси яратилиб, капиталлаштириш ставкасини бозорни сиқиш усули билан ҳисоблаш аналог объектларнинг сотув нархлари ва соф операцион даромад қийматлари ҳақидаги бозор маълумотларига асосланишини белгилаб берган.
кўчмас мулкни баҳолашдаги даромад ёндашувида капиталлаштириш ставкаси баҳоланаётган актив даромадлари таркиби ва мавжуд ахборотга қараб боғлиқ инвестициялар усули билан ҳисоблашда қўлланилаётган капиталлаштириш ставкасини ҳисоблаш учун инфляция индексидан фойдаланиш таклифи Ўзбекистон Республикасининг Ягона миллий баҳолаш стандартида (Кўчмас мулкни баҳолаш (10-сон МБС)) ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2024 йил 3 майдаги 02/11-19/1382-сон маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида, кўчмас мулкни даромад ёндашуви асосида баҳолаш учун капиталлаштириш ставкасини ҳисоблаш методологиясини такомиллаштириш имкони яратилган.
қурилиш босқичида бўлган кўчмас мулк обектларини ёки мавжуд кўчмас мулк объектини янги мақсадда фойдаланиш учун қайта ихтисослаштириш талаб қилинадиган, яхшилаши кўзда тутилган ёхуд баҳолаш санасига яратиш босқичида бўлган кўчмас мулк обектларини баҳолашдаги ўзига хос хусусиятларни инобатга олиш таклифи “Кўчмас мулк қийматини баҳолаш” (10-сон МБС) стандартига “Девелопмент жараёнида бўлган кўчмас мулк қийматини баҳолашнинг ўзига хос хусусиятлари” деб номланган 6-бобида инобатга олинган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024 йил 17 октябрдаги 08/29-21622-сон ҳамда Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2024 йил 3 майдаги 02/11-19/1382-сон маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида, девелопмент жараёнидаги (қурилиш босқичидаги) кўчмас мулк қийматини баҳолашда қўлланиладиган баҳолаш ёндошувлари ва усуллари ишлаб чиқилди ҳамда уларни қўллаш методикасини такомиллаштириш имкони яратилган.
