Турдибоева Гулмира Дилмуродовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): Ўзбекистонда вояга етмаганлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликка қарши кураш тарихи (1991 – 2021 йй), 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Tar1245.
Илмий раҳбар: Мўминова Гавҳар Эсановна, тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қарши давлат университети, PhD.03/27.02.2021.Tar.70.05.
Расмий оппонентлар: Худайқулов Тулқин Дўстбобоевич, тарих фанлари доктори, профессор; Қодиров Қувонч Бекмуродович, тарих фанлари доктори (DSc), доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистонда вояга етмаганлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликка қарши кураш тарихи (1991 – 2021 йй.) билан боғлиқ тарихий жараёнларни очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ўзбекистонда 1991-2021 йилларда вояга етмаган ўртасида жиноятчиликка қарши кураш мустақилликнинг илк йилларида аҳоли маиший турмуш шароитининг оғирлашуви туфайли ўсмирлар ўртасида ҳуқуқбузарлик кўрсаткичининг ортиб бориши (1991-1999- йиллар), соҳа ҳуқуқий асосларининг мустаҳкамланиши (2000–2016-йиллар), аҳоли яшаш шароитидаги ижобий ўзгаришларнинг ёшлар тарбиясига таъсири, вояга етмаганлар ўртасида жиноятчиликка қарши кураш бўйича тарғибот тадбирларини кучайтирилиши (2017–2021-йиллар) каби босқичларда шаклланганлиги асосланган;
Ўзбекистонда жиноятчиликка қарши кураш бўйича давлат сиёсати ишлаб чиқилган бўлса-да, аммо шаҳар жойларда унинг ижросини таъминлашга салбий таъсир кўрсатган омиллар (оилавий можаролар, ота-оналар ўртасида ажрашишлар, кўча муҳитининг ўзгарувчанлиги, профилактик тадбирлар самарадорлигининг пастлиги, миграция жараёнлари, турмуш шароитининг ночорлиги) туфайли Тошкент, Андижон, Фарғона, Гулистон каби шаҳарларда вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятлар билан боғлик статистик рақамлар ўсиб борганлиги аниқланган;
вояга етмаганлар ўртасида гиёҳванд моддалар савдоси ва жиноятчилик динамикаси шакллантирилиб, унинг айниқса, Хоразм (162,6 фоиз), Сурхондарё (32,6 фоиз), Жиззах (23 фоиз), Қашқадарё (19,1 фоиз) ва Сирдарё (11,6 фоиз) вилоятларида кескин ўсиш сабаблари (оила муҳити, қаровсиз ва назорациз ўсмирлар, таълим муассасалари маънавий-маърифий тадбирлар режасида бу соҳага эътиборнинг камлиги), ўсмир ёшлар ўртасида гиёҳвандлик касаллиги статистикаси Тошкент, Фарғона, Андижон вилоятларда ортиши, гиёҳвандликка чалинган болаларни даволаш билан боғлиқ муаммолар, уларга ёрдам кўрсатишда нарколог шифокорлар ва психологларнинг ўрни далилланган;
Ўзбекистонда вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятлар ўлуши фоизлар кўринишида шакллантирилиб, жиноят турларининг кўпайиш ёки камайиш динамикаси вилоятлар кесимида аниқланади ва республикада бу борадаги жиноятларнинг камайишига Республикада вояга етмаганларга ижтимоий-ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш марказлари ўз фаолиятини бошлаганлиги, қаровсиз ва назорациз қолган вояга етмаганларга давлат томонидан тўғри йўл кўрсатилиши, бу соҳада давлат ва жамоат ташкилотларининг яқин ҳамкорлиги каби омиллар таъсир қилганлиги далилланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекистонда вояга етмаган ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликка қарши кураш тарихига оид ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Ўзбекистонда ўсмирлар ўртасида жиноятчиликка қарши кураш аҳоли маиший турмуш шароитининг оғирлашуви туфайли ҳуқуқбузарлик кўрсаткичининг ортиб бориши (1991-1999- йиллар), соҳа ҳуқуқий асосларининг мустаҳкамланиши (2000–2016-йиллар), вояга етмаганлар ўртасида жиноятчиликка қарши кураш бўйича тарғибот тадбирларини кучайтирилиши (2017–2021-йиллар) каби босқичларда шаклланганлигини асослашда Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги музейининг “Ички ишлар органлари мустақиллик йилларида” номли 3-бўлимини шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Жамоат хавфсизлиги департаменти Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси хизматининг 2024-йил 12-февралдаги 26/430-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши ёшлар онгида Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар органларининг вояга етмаганлар ҳуқуқбузарлиги ва жиноятчилигига қарши кураш бўйича фаолиятини, ушбу соҳадаги ислоҳотлар моҳиятини, соғлом турмуш тарзини шакллантириш, вояга етмаганлар ҳуқуқбузарлиги ва жиноятчилигининг оқибатларидан тўғри хулоса чиқариб, инсонпарварлик, ватанпарварлик каби хислатларни шаклланишига хизмат қилган;
Ўзбекистонда вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятлар ўлуши фоизлар кўринишида шакллантирилиб, жиноят турларининг кўпайиш ёки камайиш динамикаси вилоятлар кесимида аниқланганлиги ва республикада бу борадаги жиноятларнинг камайишига Республикада вояга етмаганларга ижтимоий-ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш марказлари ўз фаолиятини бошлаганлиги, қаровсиз ва назорациз қолган вояга етмаганларга давлат томонидан тўғри йўл кўрсатилиши, бу соҳада давлат ва жамоат ташкилотларининг яқин ҳамкорлигини асослашда Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги музейининг “Ички ишлар органлари мустақиллик йилларида” номли 3-бўлимини шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Жамоат хавфсизлиги департаменти Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси хизматининг 2024-йил 12-февралдаги 26/430-сон маълумотномаси). Ушбу маълумотлар юртимизда вояга етмаганлар ўртасида профилактик тадбирларни олиб борилиши ва ҳуқуқбузарликларни олдини олишда илмий асос бўлиб хизмат қилган;
Республикада ҳуқуқбузарликка қарши кураш бўйича давлат сиёсати ишлаб чиқилган бўлса-да, аммо шаҳарларда унинг ижросини таъминлашга салбий таъсир кўрсатган омиллар туфайли Тошкент, Андижон, Фарғона, Гулистон каби шаҳарларда вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятлар билан боғлик статистик рақамлар ўсиб борганлигини асослашда Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг “Тақдимот” кўрсатувининг ссенарийсини шакллантиришда фойдаланилди (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” давлат унитар корхонасининг 2024-йил 30-майдаги 02-31-691-сон маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши ёшлар онгида Ўзбекистонда вояга етмаган ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликка қарши кураш ҳақидаги тасаввурларини кенгайтиришга хизмат қилган.
вояга етмаганлар ўртасида гиёҳванд моддалар савдоси ва жиноятчилик динамикаси, унинг Хоразм, Сурхондарё, Жиззах, Қашқадарё ва Сирдарё вилоятларида кескин ўсиш сабаблари (оила муҳити, қаровсиз ва назорациз ўсмирлар, таълим муассасалари маънавий-маърифий тадбирлар режасида бу соҳага эътиборнинг камлиги), ўсмир ёшлар ўртасида гиёҳвандлик касаллиги статистикаси Тошкент, Фарғона, Андижон вилоятларда ортиши, гиёҳвандликка чалинган болаларни даволаш билан боғлиқ муаммолар, уларга ёрдам кўрсатишда нарколог шифокорлар ва психологларнинг ўрнини таърифлашда Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг “Тақдимот” кўрсатувининг ссенарийсини шакллантиришда фойдаланилди (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” давлат унитар корхонасининг 2024-йил 30-майдаги 02-31-691-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши кенг омма онгида ўсмир ёшлар ўртасида зарарли одатларга қарши кураш тадбирларининг вилоятлардаги натижалари бўйича тушунчаларнинг шаклланишига хизмат қилган.