Назруллаева Гулноза Каримбек қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи):
“Бадиий таржимада персонаж нутқининг қайта яратилиши (ҳиндийдан ўзбек тилига таржималар мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Фил.2587
Илмий раҳбар: Хомидов Хайрилло Худоёрович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Шомусаров Шорустам Ғиёсович, филология фанлари доктори, профессор; Низомиддинов Нажмиддин Ғуломович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ҳиндий тилидан ўзбек тилига таржима қилинган бадиий асарларда персонаж нутқининг қайта яратилиш қонуниятларини аниқлаш ҳамда лисоний, маданий ва ижтимоий омилларнинг ўрнини белгилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
бадиий асар таржимасида персонажлар нутқини қайта яратишда лисоний омиллар билан бирга, персонажларнинг дунёқараши, маънавияти, хулқ-атвори, касб-кори, ҳаётий тажрибаси, руҳияти, ёши, жинси каби маданий ва ижтимоий омилларнинг муҳимлиги далилланган;
ҳиндий ва ўзбек тилларидаги мурожаат шаклларининг номинатив, идентификатив, чорлаш ва эмотив вазифалари, уларнинг контекстуал вазиятга кўра қўлланиши ҳамда гендер хосланишидаги универсалия ва дифференциялар асосланган;
персонажлар нутқидаги фразеологизмларнинг миллий-маданий хусусиятлари очиб берилиб, уларнинг таржимасида қўлланилган аналогия, тўла эквилалентлик, муқобиллик, тасвирий, калка ва тушириб қолдириш усуллари аниқланган;
персонажлар нутқидаги вулгаризмларда салбий аксиологик муносабатнинг реаллашуви далилланган, сўкиш сўзларининг эркаклар, қарғиш сўзларининг аёллар нутқига хослиги аниқланган, вулгаризмлар таржимасининг аслиятга мослик даражаси исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Бадиий таржимада персонажлар нутқининг қайта яратилиши масалалари таҳлили юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:
ҳинд-ўзбек адабий алоқалари ривожида бадиий таржиманинг ўрни, ҳиндийча бадиий асарлар таржимасида персонажлар нутқининг берилиши хусусиятларининг ўзбекчадаги ифодаси, ҳиндий тилидаги бадиий асарларининг ўзбекчага ўгирилишида таржимон маҳорати, ўзбек тилидан ҳиндий тилига таржима жараёнининг мураккаб қирраларини ўрганишга доир тадқиқот натижаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Тарихий савол” саҳифасида туркум кўрсатувлари ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон тарихи” давлат унитар корхонасининг 2022-йил 23-июндаги 06-28-976-сон маълумотномаси). Натижада теледастурларнинг фактик материаллар билан бойитилишига ва мазмунли бўлишига эришилган;
аслиятда ҳинд халқининг миллий анъаналари, урф-одатлари ва маънавий қадриятларини ифодалаган лингвомаданий бирликларни ўзбек тилига таржима қилиш тамойилларига оид хулосалардан “Гид ҳамроҳлиги ва таржимонлик фаолиятини ташкил этиш” ҳамда “Ўзбекистон ва Ҳиндистон маданий-тарихий обидалари” ўқув қўлланмаларини яратишда фойдаланилган (Тошкент давлат шарқшунослик университети 2024-йил 7-майдаги 01-04-01/971 рақамли маълумотномаси). Натижада ҳинд адабиётидаги энг сара асарлар таржимасининг аслиятга монандлиги ва бунда таржимон маҳоратининг ўзига хос жиҳатларини ёритишга хизмат қилган;
Ўзбекистонда таржимашуносликнинг ривожланиши ҳамда бадиий асарлар таржимасида персонажлар нутқининг берилиши, хусусан, ҳинд адабиётининг йирик намоёндаларидан бири Кришан Чандарнинг “Бир қизга минг ошиқ” ва “Дадар кўпригидаги болалар” романлари таржималаридан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг халқаро бўлими ижодкор ёшлар клуби фаолиятида фойдаланилди (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2024-йил 29-январдаги 01-03/125-сон маълумотномаси). Олинган натижалар Кришан Чандар асарларининг ўзбекча таржималарида таржимон маҳорати, ҳиндий тилидан ўзбек тилига таржима жараёнининг мураккаб қирралари бўйича тасаввур ҳосил қилишга хизмат қилган.