Рузимов Эргаш Максудовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар: 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Arundo donax ер устки қисми алкалоидлари йиғмасининг ноотроп фаоллигини баҳолаш” 14.00.17 – Фармакология ва клиник фармакология. 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/Tib3369.
Илмий раҳбар: Мирзаев Юрий Раҳманович, тиббиёт фанлари номзоди, катта илмий ходим. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси академик С.Ю. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02. 
Расмий оппонентлар: Даминова Лола Турғунпулатовна, тиббиёт фанлари доктори профессор; Файзиева Зиёда Тўраевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти. 
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Arundo donax ўсимлигининг ер устки қисмидан ажратиб олинган алкалоидлар йиғмаси донсуминни, ҳайвонларга per os ва тери остига киритиш орқали ўткир ҳамда сурункали заҳарлилигини, гистологик ва гематологик ўзгаришларини, терапевтик самарадорлиги, ноотроп фаоллиги ва умумий психофармакология ҳолатига таъсирини тажрибаларда баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
илк бор Arundo donax ер устки қисмидан ажратиб олинган алкалоидлар йиғмаси донсуминда шартли фаол қочиш ва шартли пассив қочиш рефлексининг шаклланиши натижасида ноотроп фаоллик мавжудлиги скрининг тадқиқотларда аниқланган;
донсуминнинг терапевтик дозаларини ҳайвонларга сурункали равишда per os қўлланилганда, тегишли моделларда гистоморфологик ва биокимёвий натижалар тахлили ҳаётий муҳим аъзоларда патологик ўзгаришлар кузатилмаганлиги алкалоидлар йиғмасининг кам заҳарли бирикмалар синфига мансублиги билан асосланган; 
илк бор Arundo donax-дан ажратиб олинган донсуминнинг ноотроп фаоллиги бўйича қиёсий препарат ноотропилдан таъсир қилиш муддати (28-35 кунда, қиёсий препарат энг камида 60 кунда) ва терапевтик доза самарадорлиги (5 мг/кг солиштирма препарат 200 мг/кг) жиҳатдан устунлиги исботланган;
скрининг ва қиёсий тадқиқотларда донсуминнинг ноотроп фаоллиги 5-HТ2А рецепторларига антагонизм хусусиятини намоён қилиши орқали когнитив бузилишларни бартараф қилиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Arundo donax ер устки қисми алкалоидлари йиғмасининг ноотроп фаоллигини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида: 
биринчи  илмий янгилик: илк бор Arundo donax ер устки қисмидан ажратиб олинган алкалоидлар йиғмаси донсуминда шартли фаол қочиш ва шартли пассив қочиш рефлексининг шаклланиши натижасида ноотроп фаоллик мавжудлиги скрининг тадқиқотларда аниқланганлиги Тошкент тиббиёт академияси Биотиббиёт технологиялар марказига 2024 йил 16 январдаги 01567-эдо - сон буйруғи ҳамда Фанлар академияси академик О.С. Содиқов номидаги Биоорганик кимё институтининг биологик фаол моддаларнинг фармакологияси ва скрининги лабораториясига экспериментал фармакология йўналиши бўйича 2024 йил 20- майдаги №35 сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. «Тоник таъсирга эга восита» га Интеллектуал мулк агентлигининг ихтиро патенти олинган. Патент асосида тетиклаштирувчи фаолликка эга бўлган дори воситасини яратиш имконияти мавжуд (№ IAP 7678). (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024-йил 24-ноябрдаги 9-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: жорий қилиниши кутилаётган донсуминнинг кам заҳарлилиги ва когнитив бузилишларга қарши яққол фаоллиги мавжудлиги скрининг тадқиқотларда аниқланган бўлиб, ҳайвонларда шартли хотира кўникмаларни шакллантириш ҳамда узоқ вақт давомида хотира изларнинг сақланишини мустаҳкамлашга асосланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: жорий этилиши кутилаётган янги ноортоп восита ўз самарасини тез фурсатларда ва кичик дозаларда (5 мг/кг солиштирма препарат 200 мг/кг) да юзага чиқариши ва табиий ҳолда ўсимлик хомашёсидан ажратиб олиниши, синтетик препарат ноотропилдан анча устувор восита эканлиги аниқланган. Хулоса: Дори воситасининг нархининг пасайиши, амбулатор ва стационар даволаниш кунининг қисқариши ҳисобига иқтисодий самарадорлик юзага келади. 
иккинчи илмий янгилик: донсуминнинг терапевтик дозаларини ҳайвонларга сурункали равишда per os қўлланилганда, тегишли моделларда гистоморфологик ва биокимёвий натижалар тахлили ҳаётий муҳим аъзоларда патологик ўзгаришлар кузатилмаганлиги алкалоидлар йиғмасининг кам заҳарли бирикмалар синфига мансублиги билан асосланганлиги Тошкент тиббиёт академияси Биотиббиёт технологиялар марказига 2024 йил 16 январдаги 01567-эдо - сон буйруғи ҳамда Фанлар академияси академик О.С. Содиқов номидаги Биоорганик кимё институтининг биологик фаол моддаларнинг фармакологияси ва скрининги лабораториясига экспериментал фармакология йўналиши бўйича 2024 йил 20- майдаги №35 сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024-йил 24-ноябрдаги 9-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: жорий қилиниши кутилаётган донсуминнинг кам заҳарлилиги ва когнитив бузилишларга қарши яққол фаоллиги мавжудлиги скрининг тадқиқотларда аниқланган бўлиб, ҳайвонларда шартли хотира кўникмаларни шакллантириш ҳамда узоқ вақт давомида хотира изларнинг сақланишини мустаҳкамлашга асосланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: жорий этилиши кутилаётган янги ноортоп восита ўз самарасини тез фурсатларда ва кичик дозаларда (5 мг/кг солиштирма препарат 200 мг/кг) да юзага чиқариши ва табиий ҳолда ўсимлик хомашёсидан ажратиб олиниши, синтетик препарат ноотропилдан анча устувор восита эканлиги аниқланган. Хулоса: Дори воситасининг нархининг пасайиши, амбулатор ва стационар даволаниш кунининг қисқариши ҳисобига иқтисодий самарадорлик юзага келади. 
учинчи илмий янгилик: илк бор Arundo donax-дан ажратиб олинган донсуминнинг ноотроп фаоллиги бўйича қиёсий препарат ноотропилдан таъсир қилиш муддати (28-35 кунда, қиёсий препарат энг камида 60 кунда) ва терапевтик доза самарадорлиги (5 мг/кг солиштирма препарат 200 мг/кг) жиҳатдан устунлиги исботланганлиги Тошкент тиббиёт академияси Биотиббиёт технологиялар марказига амалий фаолияти бўйича 2024-йил 16-январдаги 01567-эдо-сон буйруғи ҳамда Фанлар академияси академик О.С. Содиқов номидаги Биоорганик кимё институтининг биологик фаол моддаларнинг фармакологияси ва скрининги лабораториясига экспериментал фармакология йўналиши бўйича амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024-йил 24-ноябрдаги 9-сонли хулосаси) Ижтимоий самарадорлиги: жорий қилиниши кутилаётган донсумин когнитив бузилишларга қарши фаоллиги, ҳозирги кунда қўлланилаётган оммабоп препаратлар билан тажрибаларда қиёсланганда ундан самарадор ва сезиларли даражада истиқболли эканлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: жорий этилиши кутилаётган янги ноортоп восита ўз самарасини тез фурсатларда (28-35 кунда, қиёсий препарат энг камида 60 кунда) ва кичик дозаларда юзага чиқариши ва табиий ҳолда ўсимлик хомашёсидан ажратиб олиниши, синтетик препарат ноотропилдан анча устувор восита эканлиги аниқланган. Хулоса: Тавсия қилинаётган янги ноотроп восита когнитив бузилишларни даволашда ва олдини олишда амалиётда кенг қўлланиладиган препарат ноотропилга нисбатан беморларнинг фармакотерапевтик харажатларини сезиларли даражада қисқартириш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: скрининг ва қиёсий тадқиқотларда донсуминнинг ноотроп фаоллиги 5-HТ2А рецепторларига антагонизм хусусиятини намоён қилиши орқали когнитив бузилишларни бартараф қилиши асосланганлиги Тошкент тиббиёт академияси Биотиббиёт технологиялар марказига амалий фаолияти бўйича 2024-йил 16-январдаги 01567-эдо-сон буйруғи ҳамда Фанлар академияси академик О.С. Содиқов номидаги Биоорганик кимё институтининг биологик фаол моддаларнинг фармакологияси ва скрининги лабораториясига экспериментал фармакология йўналиши бўйича амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024-йил 24-ноябрдаги 9-сонли хулосаси Ижтимоий самарадорлиги: когнитив бузилишларни даволашда янги маҳаллий ўсимлик хомашёсидан бўлган донсумин, серотонин рецепторларининг 5-HT2А бирлигини блоклаши натижасида, принципиал жиҳатдан янги таъсир механизмли ноотроп дори воситасининг терапевтик қийматини янада орттиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: когнитив бузилишларни даволашда қўлланиладиган дори воситаларининг субстанцияси катта маблағ эвазига хориждан импорт қилинади, шу билан бирга йиллар давомида республикада четдан келадиган дориларга тобелик муаммосига дуч келинди, демак донсумин каби янги ноотроп дори воситаларини республика фармацевтика бозорида ички истеъмол учун мустақил равишда ишлаб чиқишга татбиқ этилса, дори воситасининг терапевтик самарадорлиги ва нархи бўйича импорт қилинадиган дори воситалари билан рақобатбардош бўла олади. Хулоса: Arundo donax ер устки қисмидан ажратиб олинган донсумин алкалоидлар йиғмаси скрининг ва қиёсий тажрибаларда когнитив бузилишларга қарши яққол фаоллиги борлиги аниқланган бўлиб, юқоридаги нейродегенератив бузилишларни олдини олиш ва даволашдаги ортиқча фармакотерапевтик маблағларни тежаб қолиши имконини берган.