Гулямов Шерзод Бахрамджановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Болаларда ташқи ва ўрта қулоқ малформациясини жарроҳлик даволашни оптималлаштириш», 14.00.04 – Оториноларингология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.DSc/Tib890.
Илмий маслаҳатчилар: Карабаев Хуррам Эсонкулович, тиббиёт фанлари доктори;
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Бакиева Шахло Хамидуллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Диаб Хассан Mохаммад Али, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Свистушкин Валерий Михайлович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Доғистон давлат тиббиёт институти (Россия Федерацияси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: болаларда ташқи ва ўрта қулоқнинг малформациясини  жарроҳлик даволашни оптималлаштиришдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ташқи эшитув йўли ва ноғора бўшлиғида жарроҳлик аралашувнинг мураккаблик даражасини баҳолаш учун янги КТ ташхислаш шкаласини қўллаш (агар баллар максимал бўлса, чакка суякнинг ҳаётий тузилмаларига зарар етказилмаслиги ёки баллар сони камайса, шикастланиш даражаси юқори бўлиши) самарадорлиги исботланган;
илк бор болаларда ташқи эшитув йўллари туғма стенози ва атрезиясини бартараф этишда ўрта қулоқдаги ҳаёт учун муҳим бўлган анатомик аъзоларни жарроҳлик амалиётида жароҳатламаслик учун компютер навигация тизимидан фойдаланишда чакка суяги соҳасида янги анатомик (глабелла ўртасида, ёноқ суяги ёйи, ёноқ суяги илдизи, чакка суягининг ёриқсимон қисми бурма қиррасининг юқори чети, чакка суяги чизиғи, сўрғичсимон ўсимтанинг чўққиси) нуқталар аниқланган; 
илк бор ташқи эшитув йўлининг  қайта стенози ривожланишига ташқи эшитув каналининг суяк қисмининг етарли даражада кенгайтирмаганлиги, ташқи эшитув йўлининг олд деворида кучли тортиб тил лахтагини тикиш, ташқи эшитиш йўлининг суяк қисмини тери лахтаги билан тўлиқ қопланмаслиги, қулоқ супрасида ҳосил қилинган тешикни етарли даражада катта эмаслиги ва тери лахтагининг дистал қисмини қулоқ супрасига мустаҳкам тикилмаслиги сабаб бўлиши исботланган;
илк бор ташқи эшитув йўлининг туғма стенози билан касалланган беморларни даволашда ишлаб чиқилган жарроҳлик усули (ташқи эшитув йўлининг стенозли тоғай қисмининг юқори, орқа ва пастки деворларини олиб ташлаш, кенг каналопластика, суяк ва тоғай қисмини юқори ва пастки  қисмлари эркин тери лахтаги билан тўлиқ қоплаш, қулоқ супрасида ҳосил қилинган тешикни каттароқ қилиш, тери лахтагининг дистал учини қулоқ супраси ҳосил қилинган тешигига тикиш) бутунлай эпителизацияга эришиш имконини бериши исботланган; 
илк бор ташқи эшитиш йўлининг туғма атрезиясида суяк қисмида ташқи эшитиш йўлини ҳосил қилиш, шакллантирилган суяк ҳалқасига фасциал лахтакни жойлаштириш, ҳосил қилинган ташқи эшитув йўли суяк қисмини тери лахтаги билан тўлиқ қоплаш, қулоқ супрасининг ёки унинг рудиментида тилсимон кесмасини ҳосил қилиш ва уни олдинги деворга мустаҳкамлаш, тери лахтагининг дистал қисмини қулоқ супрасида шакллантирилган тешикка мустаҳкам тикиш сабабли бутунлай эпителизация ва барқарор кенг ташқи эшитув йўлига эришиш исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши. 
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича 2024 йил 26 августдаги 5– сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илк бор, ташқи эшитув йўли ва ноғора бўшлиғида жарроҳлик аралашувнинг мураккаблик даражасини баҳолаш учун янги КТ ташхислаш шкаласини қўллаш (агар баллар максимал бўлса, чакка суякнинг ҳаётий тузилмаларига зарар етказилмаслиги ёки баллар сони камайса, шикастланиш даражаси юқори бўлиши) исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: беморларнинг катта гуруҳида компютер томографиясида тез-тез учрайдиган янги/ўзгартирилган анатомик хусусиятларни аниқланди. Жарроҳлик маълумотларини тахлил қилиш шуни кўрсатадики, болғача-сандонча бўғими катта  обструкцияси узанги ва сандонча-узанги бўғимларни кўришни, яхлитлиги ва ҳаракатни баҳолашни қийинлаштиради ва шу билан атрезиопластиканинг мураккаблигини оширади. Катта болғача-сандонча обструкцияси атрезиопластикани бажарилишини истисно этмайди. Ушбу анатомик тузилишларнинг мавжудлиги атрезиопластикани бажаришга ёки бажармаслигига кўрсатма бўлиб хизмат қилиши мумкин. Бу эшитув суякчаларидаги генетик «архитектураси» ўрнатишга ёрдам беради, бу эса ҳомилада эмбрион даврида туғма нуқсонларнинг шаклланишини яхшироқ тушунишга қаратилган яна бир қадамдир. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Фарғона вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (24.04.2024 й.; №44), Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (6.05.2024 й.; № 22) клиник амалиётига тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Тавсия этилган баллар шкаласи атрезиопластикада жарроҳ учун жарроҳлик амалиётини кечиш оғирлигини башорат қилишни таъминлайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия берилаётган бу шкала ёрдамида беморда жарроҳлик амалиёти тахминий башорат қилиш, бу билан ташқи ва ўрта қулоқ мальформациялари бўлган беморларда бошқа текширув усулларига ўрин қолмаслиги ва ташқишлаш самарадорлигини оширади. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, жарроҳлик аралашувининг мураккаблик даражасини баҳолаш усулини қўллашда қуйидаги қоидага риоя қилиш керак: агар беморнинг умумий балли максимал бўлса, унда тавсия этилган жарроҳлик аралашув чакка суякнинг ҳаётий тузилмаларига зарар етказилмаслигини таъминлайди ва /агар баллар сони камайса, бу ҳаётий тузилмаларнинг шикастланиш даражасини оширади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Болаларда ташқи ва ўрта қулоқ малформациясини жарроҳлик даволашни оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида ташкил этилган  илмий техник кенгашига Самарканд давлат тиббиёт университети ректори томонидан 2024 йил 26 июндаги 6204-сонли хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик: илк бор болаларда ташқи эшитув йўллари туғма стенози ва атрезиясини бартараф этишда ўрта қулоқдаги ҳаёт учун муҳим бўлган анатомик аъзоларни жарроҳлик амалиётида жароҳатмаслик учун компютер навигация тизимидан фойдаланишда чакка суяги соҳасида янги анатомик (глабелла ўртасида, ёноқ суяги ёйи, ёноқ суяги илдизи, чакка суягининг ёриқсимон қисми бурма қиррасининг юқори чети, чакка суяги чизиғи, сўрғичсимон ўсимтанинг чўққиси) нуқталар аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ташқи ва ўрта қулоқ туғма нуқсони билан бўлган беморларда жарроҳлик амалиёти вақтида навигацион тизимни қўллаш, жарроҳлик амалиёти вақтини қисқаришига ва ҳаёт учун муҳим бўлган аъзоларни жароҳатланмаслигини олдини олади. Бу жарроҳлик амалиёти вақтини қисқаришига ёрдам беради, бу эса жарроҳлик амалиёти енгил кечиши ва турли асоратларни олдини олишни таъминлайди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Фарғона вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (24.04.2024 й.; №44), Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (6.05.2024 й.; № 22) клиник амалиётига тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия берилган бу жараён, беморларда жарроҳлик амалиёти вақтида ва жарроҳлик амалиёти вақтидан кейинги даврда келиб чиқадиган турли асоратларни олдини олади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: навигацион усулни бу турдаги беморларда қўллаш жарроҳлик амалиёти вақтини қисқартиради, шу билан молиявий тежасликка сабаб бўлами. Хулоса: Суяк тузилмаларига ёпиштирувчи белгиларни қўйишда рўйхатга олиш аниқлигидаги хато (глабелла ўртасида, ёноқ суяги ёйи, ёноқ суяги илдизи, чакка суягининг ёриқсимон қисми бурма қиррасининг юқори чети, чакка суяги чизиғи, сўрғичсимон ўсимтанинг чўққиси) 1,00 мм ни ташкил этди, бу эса болаларда атрезиопластика амалиётида ҳаёт учун муҳим бўлган аъзоларга зарар етказмасдан навигация тизимларидан фойдаланиш имконини беради. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Болаларда ташқи ва ўрта қулоқ малформациясини жарроҳлик даволашни оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида ташкил этилган  илмий техник кенгашига Самарканд давлат тиббиёт университети ректори томонидан 2024 йил 26 июндаги 6204-сонли хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: илк бор ташқи эшитув йўлининг  қайта стенози ривожланишига ташқи эшитув каналининг суяк қисмининг етарли даражада кенгайтирмаганлиги, ташқи эшитув йўлининг олд деворида кучли тортиб тил лахтагини тикиш, ташқи эшитиш йўлининг суяк қисмини тери лахтаги билан тўлиқ қопланмаслиги, қулоқ супрасида ҳосил қилинган тешикни етарли даражада катта эмаслиги ва тери лахтагининг дистал қисмини қулоқ супрасига мустаҳкам тикилмаслиги сабаб бўлиши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ташқи эшитув йўлининг  қайта стенозини ривожланишига олиб келадиган жарроҳлик аралашувларнинг қониқарсиз анатомик ва функционал натижаларининг сабаблари нотўғри жарроҳлик тактикаси (ташқи эшитув каналининг суяк қисмининг етарли даражада кенгайтирмаслиги (10 мм дан кам), ташқи эшитув йўлининг олд деворида кучли тортиб тил лахтагини тикиш, ташқи эшитиш йўлининг суяк қисмини тери лахтаги билан тўлиқ қопланмаслиги, қулоқ супрасида ҳосил қилинган тешикни етарли даражада катта эмаслиги, тери лахтагининг дистал қисмини қулоқ супрасига мустаҳкам тикилмаслиги ташқи эшитув йўлини туғма рестенозини тушунишга қаратилган яна бир қадамдир. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Фарғона вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (24.04.2024 й.; №44), Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (6.05.2024 й.; № 22) клиник амалиётига тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Тавсия этилган алгоритм модели асосида, ташқи эшитув йўлини қайта стенозига олиб келадиган сабаблар ўраганилиб чиқиб, атрезиопластика усули такомиллаштирилди. Патологиянинг ривожланиш хавфини клиникадан ривожланишидан олдин эрта аниқлаш мақсадида, ушбу ривожланиш нуқсонининг оғир шаклларини ривожланишига мойиллиги бор беморлар орасида хавф гуруҳини бахолаш алгоритми таклифи берилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ташқи эшитув йўли туғма атрезиясини бартараф этишдан кейинги эрта ва кечки даврларда шаклланадиган қайта стенозлар шаклланишини олдини олади ва даволаш - профилактикаси самарадорлигини оширади. Хулоса: 3. Суяк тузилмаларига ёпиштирувчи белгиларни қўйишда рўйхатга олиш аниқлигидаги хато (глабелла ўртасида, ёноқ суяги ёйи, ёноқ суяги илдизи, чакка суягининг ёриқсимон қисми бурма қиррасининг юқори чети, чакка суяги чизиғи, сўрғичсимон ўсимтанинг чўққиси) 1,00 мм ни ташкил этди, бу эса болаларда атрезиопластика амалиётида ҳаёт учун муҳим бўлган аъзоларга зарар етказмасдан навигация тизимларидан фойдаланиш имконини беради. I-гуруҳда 6 (11,6%) ҳолатда ва II- гуруҳда 7 (11,1%) ҳолатда (p<0,05) қониқарсиз анатомик натижалар қайд этилган бўлса, 8 (15,4%) та ва 9 (14,3%) ҳолатда қониқарсиз функционал натижалар қайд этилди (p<0,05). Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: « Болаларда ташқи ва ўрта қулоқ малформациясини жарроҳлик даволашни оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида ташкил этилган  илмий техник кенгашига Самарканд давлат тиббиёт университети ректори томонидан 2024 йил 26 июндаги 6204-сонли хат юборилган
тўртинчи илмий янгилик: илк бор ташқи эшитув йўлининг туғма стенози билан касалланган беморларни даволашда ишлаб чиқилган жарроҳлик усули (ташқи эшитув йўлининг стенозли тоғай қисмининг юқори, орқа ва пастки деворларини олиб ташлаш, кенг каналопластика, суяк ва тоғай қисмини юқори ва пастки  қисмлари эркин тери лахтаги билан тўлиқ қоплаш, қулоқ супрасида ҳосил қилинган тешикни каттароқ қилиш, тери лахтагининг дистал учини қулоқ супраси ҳосил қилинган тешигига тикиш) бутунлай эпителизацияга эришиш имконини бериши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ташқи эшитув йўлининг туғма стенози билан касалланган беморларни жарроҳлик усули даволашнинг ишлаб чиқилган усули, бу ташқи эшитув йўлининг стенозли тоғай қисмининг юқори, орқа ва пастки деворларини олиб ташлаш, кенг каналопластика, суяк ва тоғай қисмини юқори, пастки ва пастки қисмлари эркин тери лахтаги билан тўлиқ қоплаш, қулоқ супрасида ҳосил қилинган тешикни каттароқ қилиш, тери лахтагининг дистал учини қулоқ супрасининг ҳосил қилинган тешигига тикиш бутунлай эпителизацияга эришишга имкон беради. Бу касалликнинг жарроҳлик усулида даволашни тушунишга қаратилган яна бир қадамдир. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Фарғона вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (24.04.2024 й.; №44), Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (6.05.2024 й.; № 22) клиник амалиётига тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Тавсия этилган алгоритм модели асосида, ташқи эшитув йўли туғма стенози бўлган беморларни жарроҳлик амалиётидан кейин эшитишини яхшилаш, уларни одатдаги соғлом ижтимоий ҳайтга қайтариш ва ногиронлик гуруҳларидан чиқаришга олиб келади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ташқи эшитув йўли туғма стенози бўлган беморларни жарроҳлик усулида даволаш ташқари давлат томонидан ногиронликка ажратиладиган маблағларини тежалишига олиб келади. Хулоса: Ташқи эшитув йўлининг туғма стенози билан касалланган беморларни жарроҳлик усули даволашнинг ишлаб чиқилган усули, бу ташқи эшитув йўлининг стенозли тоғай қисмининг юқори, орқа ва пастки деворларини олиб ташлаш, кенг каналопластика, суяк ва тоғай қисмини юқори, пастки ва пастки қисмлари эркин тери лахтаги билан тўлиқ қоплаш, қулоқ супрасида ҳосил қилинган тешикни каттароқ қилиш, тери лахтагининг дистал учини қулоқ супрасининг ҳосил қилинган тешигига тикиш бутунлай эпителизацияга эришишга имкон беради ва натижада жарроҳлик амалиётидан кейинги узоқ даврда қуруқ ва барқарор кенг ташқи эшитув йўлига эришилади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Болаларда ташқи ва ўрта қулоқ малформациясини жарроҳлик даволашни оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида ташкил этилган  илмий техник кенгашига Самарканд давлат тиббиёт университети ректори томонидан 2024 йил 26 июндаги 6204-сонли хат юборилган.
бешинчи илмий янгилик: илк бор ташқи эшитиш йўлининг туғма атрезиясида суяк қисмида ташқи эшитиш йўлини ҳосил қилиш, шакллантирилган суяк ҳалқасига фасциал лахтакни жойлаштириш, ҳосил қилинган ташқи эшитув йўли суяк қисмини тери лахтаги билан тўлиқ қоплаш, қулоқ супрасининг ёки унинг рудиментида тилсимон кесмасини ҳосил қилиш ва уни олдинги деворга мустаҳкамлаш, тери лахтагининг дистал қисмини қулоқ супрасида шакллантирилган тешикка мустаҳкам тикиш сабабли бутунлай эпителизация ва барқарор кенг ташқи эшитув йўлига эришиш исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ташқи эшитиш йўлининг туғма атрезиясида ўлчами 10 мм ва ундан катта бўлган суяк қисмида ташқи эшитиш йўлини ҳосил қилиш, шакллантирилган суяк ҳалқасига фасциал лахтакни жойлаштириш, ҳосил қилинган ташқи эшитув йўли суяк қисмини тери лахтаги билан тўлиқ қоплаш, қулоқ супрасининг ёки унинг рудиментида тилсимон кесмасини ҳосил қилиш ва уни олдинги деворга мустаҳкамлаш, тери лахтагининг дистал қисмини қулоқ супрасида шакллантирилган тешикка мустаҳкам тикиш бутунлай эпителизацияга эришишга имкон беради, бу эса ушбу касалликни жарроҳлик усулида даволашни яхшироқ тушунишга қаратилган яна бир қадамдир. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Фарғона вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (24.04.2024 й.; №44), Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази,  буйруқ (6.05.2024 й.; № 22) клиник амалиётига тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Тавсия этилган алгоритм модели асосида, ташқи эшитув йўли туғма атрезияси бўлган беморларни жарроҳлик амалиётидан кейин эшитишини яхшилаш, уларни одатдаги соғлом ижтимоий ҳайтга қайтариш ва ногиронлик гуруҳларидан чиқаришга олиб келади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ташқи эшитув йўли туғма атрезияси бўлган беморларни жарроҳлик усулида даволаш ташқари давлат томонидан ногиронликка ажратиладиган маблағларини тежалишига олиб келади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 5.    Ташқи эшитиш йўлининг туғма атрезиясида ўлчами 10 мм ва ундан катта бўлган суяк қисмида ташқи эшитиш йўлини ҳосил қилиш, шакллантирилган суяк ҳалқасига фасциал лахтакни жойлаштириш, ҳосил қилинган ташқи эшитув йўли суяк қисмини тери лахтаги билан тўлиқ қоплаш, қулоқ супрасининг ёки унинг рудиментида тилсимон кесмасини ҳосил қилиш ва уни олдинги деворга мустаҳкамлаш, тери лахтагининг дистал қисмини қулоқ супрасида шакллантирилган тешикка мустаҳкам тикиш бутунлай эпителизацияга эришишга имкон беради ва натижада жарроҳлик амалиётидан кейинги узоқ даврда қуруқ ва барқарор кенг ташқи эшитув йўлига эришилади; Ташқи эшитиш йўлининг туғма атрезияси ёки стенозини бартараф этишда тавсия этилган усуллар жарроҳлик амалиётидан кейинги узоқ даврда, уларг мос равишда 88,4% ва 88,9% ҳолларда "яхши" ва "қониқарли" анатомик натижаларга эришиш имконини беради. Тавсия этилган даволаш усуллари жарроҳлик амалиётидан кейинги узоқ даврда ташқи эшитиш йўлининг туғма стенози бўлган беморларда суяк-ҳаво интервали ўртача 20,1 дБ ва туғма атрезияси бўлган беморларда 24 дБ га қисқартиришга имкон беради. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Болаларда ташқи ва ўрта қулоқ малформациясини жарроҳлик даволашни оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида ташкил этилган  илмий техник кенгашига Самарканд давлат тиббиёт университети ректори томонидан 2024 йил 26 июндаги 6204-сонли хат юборилган