Режапов Иззатбек Олимбаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Оламнинг лисоний манзарасида сонларнинг рамзий аҳамияти (инглиз ва ўзбек тиллари материалларида) 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Fil2977 Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
Илмий раҳбар: Галиева Маргарита Рафаеловна, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.55.02
Расмий оппонентлар: Юлдашев Дониёр Таҳирович, филология фанлари доктори (DSc), доцент; Назирова Шаҳноза Олимжоновна, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек оламларининг лисоний манзарасида сонларнинг рамзий аҳамияти, умумий ва миллий-маданий хусусиятлари, шунингдек, сонларнинг тил тизими ва бадиий матнда воқеъланувчи турли типдаги ахборотни ифодалашдаги аҳамиятини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк маротаба сонларнинг умумий рамзий маъноларининг оламнинг лисоний манзарасида акс этишини аниқлаш мақсадида инглиз ва ўзбек тилларида сонларнинг семантик, лингвомаданий, аксиологик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда рамзий аҳамиятини қиёсий ўрганиш амалга оширилган;
сонлар рамзийлиги ва лисоний бирликлар ўртасидаги боғлиқлик инглиз ва ўзбек тилларидаги фразеологик бирликлар, мақоллар ва бадиий матнларида қўлланувчи сонлар рамзийлиги уларнинг семантик ва аксиологик маъноларига бевосита таъсир этиши далилланган;
инглиз ва ўзбек лингвомаданиятлари вакилларининг дунё ҳақидаги билимларни идрок этиш ва интерпретасия қилишдаги умумий ва миллий-маданий хусусиятларини акс эттирувчи турли тизимли тиллардаги сонлар рамзийлигининг универсал ва дифференциал хусусиятлари аниқланган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги сонларнинг миллий-маданий ўзига хослигини белгиловчи миллий дунёқараш, мифологик ва диний онг, миллий анъана ва ирим-сиримлар, ижтимоий-сиёсий каби лингвомаданий экстралингвистик омиллар белгилаши аниқланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Оламнинг лисоний манзарасида сонларнинг рамзий аҳамиятини уларнинг, семантик, лингвомаданий, аксиологик ўзига хослигини тадқиқ қилиш жараёнида қўлга киритилган назарий хулоса ва илмий натижалар асосида:
инглиз ва ўзбек тилларида сонларнинг рамзий аҳамиятини уларнинг рамзий, семантик, лингвомаданий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда чогʻиштирма таҳлилига оид хулосалардан Испаниянинг Жаҳон университетлари рейтинги (ҚС Wорлд Университй Ранкингс) рўйхатида 801-ўринда турувчи Хаен университетида ташкиллаштирилган илмий тадбирда ва ўқув жараёнида фойдаланилган (Хаен университети Интернатионал Мобилитй Програмс, Университй оф Жаен 2023-йил 12-майдаги №08.23-сон маълумотномаси). Натижада инглиз ва ўзбек тилларида сонларнинг рамзий аҳамияти ҳамда лингвомаданий хусусиятларининг очиб берилиши тингловчиларнинг илмий ва амалий билимларини оширишга ёрдам берган;
инглиз ва ўзбек тил маданияти вакилларининг дунёни идрок этиш ва талқин қилиш хусусиятларини акс эттирувчи икки хил тизимдаги, типологик ва генетик жиҳатдан бир-бирига боғлиқ бўлмаган тиллардаги сонлар рамзийлигининг универсал ва дифференциал хусусиятларига оид натижалардан Ўзбекистон Давлат жаҳон тиллари университетида Эрасмус+дастури ИCМ, КА-107 – Интернатионал Cредит Мобилитй бетwеен Эуропеан Унион анд Узбекистан ҲЕИс, тҳроугҳ стафф анд студент мобилитй эхчанге прожеcц бетwеен Узбек Стате Университй оф wорлд лангуаГЭС (Узбекистан) анд Руҳр Университй Бочум (Германй) лойиҳасининг таржима йўналиши бўлимида самарали фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2024-йил 27-майдаги №01/305-сон маълумотномаси). Натижада типологик ва генетик жиҳатдан бир-бирига боғлиқ бўлмаган тиллардаги сонлар рамзийлигининг универсал ва дифференциал хусусиятлари лойиҳага ижобий интеграция қилинган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги сонларнинг миллий-маданий ўзига хослигини белгиловчи лингвомаданий экстралингвистик омиллар (умуминсоний рамзийлик, диний қарашлар, мифология ва афсоналар, халқ хурофотлари, тарихий ва ижтимоий-сиёсий фактлар, миллий маданиятнинг таъсири) аниқланган хулосалардан 2020–2022-йилларда Ўзбекистон Давлат жаҳон тиллари университети “Лингвистика ва инглиз адабиёти” кафедрасида Британия Кенгаши (Бритиш Cоунcил) кўмагида амалга оширилган “Энглиш ас а счоол субжеcт” (1683580) номли халқаро илмий-тадқиқот лойиҳаси доирасида самарали фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2024-йил 27-майдаги №01/306-сон маълумотномаси). Натижада ушбу ёʻналишдаги материаллар таҳлили лойиҳанинг назарий бойишига хизмат қилган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги фразеологик бирликлар, мақоллар ва матнлардаги сонларнинг рамзий семантик ва аксиологик маънолари тадқиқига оид хулосалардан Хоразм вилояти телерадиокомпанияси томонидан 2023-йил 11-сентябр куни эфирга узатилган “Ассалом, Хоразм!” дастурида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси Хоразм вилояти телерадиокомпаниясининг 2023-йил 18-октябрдаги №650-сон маълумотномаси). Натижада адабий-бадиий, маънавий-маърифий дастурларда инглиз ва ўзбек тилларида сонларнинг рамзий аҳамияти, сон компонентли миллий-маданий мазмундаги фразеологик бирликлар ёрдамида тил бойлигининг акс этишини атрофлича ёритиш имконияти яратилган.