Матчанов Гойрат Шавкатовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тригеминал нейропатияни эрта ташхислашда янги усулларни ишлаб чиқиш билан биргаликда даво чораларини оптималлаштириш», 14.00.13 – «Неврология».
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.PhD/Tib2769.
Илмий раҳбар: Ниёзов Шухрат Ташмирович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Мавлянова Зилола Фархадовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Нургужаев Еркин Смагулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Озарбайжон тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 
ёши катта беморларда уч шохли нерв невралгиясининг патогенетик хусусиятлари ва клинико-неврологик белгиларини ўрганиш, даволаш алгоритмини ишлаб чиқишдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
кекса ёшли беморларда уч шохли нерв невралгиясига олиб келадиган омиллар (кальцийни хаддан зиёд утилизация бўлиши билан юзага келадиган остеопороз) комплекс текширув йўли орқали исботланган;
беморларда юз оғриғининг ўзига ҳос ҳусусияти, oғриқ интенсивлигининг энг юқори чўққиси кечқурун содир бўлиши, оғриқ қўзғатувчи зоналарнинг асосий қисми oрбитада, юқори лабларда  жойлашиши исботланган;
бош мия қутиси суякларидаги остеопороз холати инструментал, лаборатор ва нейровизуал текширув натижасида аниқланиб, кекса ёшдаги беморларлардаги уч шохли нерв невралгияси сабабларидан бири эканлиги исботланган;
кекса ёшдаги беморларлардаги уч шохли нерв невралгиясини даволашда ибондаронат натрий ва хондропротектор қўшиш билан такомиллаштирилганда оғриқ синдромини камайтириши ва тўхташи, балки 55% тўлиқ ремиссияга эришиш асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Тригеминал нейропатияни эрта ташхислашда янги усулларни ишлаб чиқиш билан биргаликда даво чораларини оптималлаштириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида (Ўзбекистон Республикаси ССВ Илмий техник кенгашининг 25.09.2024 й. 06/03-сон хулосаси):
биринчи илмий янгилик: кекса ёшли беморларда уч шохли нерв невралгиясига олиб келадиган омиллар (кальцийни хаддан зиёд утилизация бўлиши билан юзага келадиган остеопороз) комплекс текширув йўли орқали исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Учқудук ТТБ 24.03.2024 й. 212-сон буйруғи ва Қўшкўпир ТТБ 13.03.2024 й. 37-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: беморларда уч шоҳли нерв невралгиясининг ўз вақтида олдини олиш мақсадида уч шохли нерв невралгияси ривожланишини олдиндан билишга қаратилган бир қатор чора-тадбирлар, лаборатор ва инструментал текширув стандарти ишлаб чиқилиб, амалиётга татбиқ этилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: еришилган натижалар асосида 1 нафар бемор учун 1186000 сўм, буджетдан ташқари 560000 сўм маблағни иқтисод қилиш имконини берган. Беморларнинг стационарда қолиш муддатининг қисқариши, дори-дармон сарфи камайиши ҳисобига 1 бемор ҳисобида 2090000 сум тежалишига олиб келган. Бу маблағнинг тежалиши стационарда даволаниш муддатини камайтирди, шу асосда тиббий хизматга сарфланадиган маблағни тежалиши билан асосланган. Хулоса: қарияларда остеопороз ривожланиш мезонини аниқлашда клиник-анамнестик, клиник-неврологик, клиник-инструментал ва лаборатор натижаларни комплекс тизимли бахолаш, остепорозга олиб келувчи асосий факторларни хисобга олган холда УШНН юзага келиши: 65 ёшдан ошган асосан аёлларда, кальцийни хаддан зиёд утилизация бўлиши натижасида юзага келишини аниқлаб берди. 
иккинчи илмий янгилик: беморларда юз оғриғининг ўзига ҳос ҳусусияти, oғриқ интенсивлигининг энг юқори чўққиси кечқурун содир бўлиши, оғриқ қўзғатувчи зоналарнинг асосий қисми oрбитада, юқори лабларда  жойлашиши исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Учқудук ТТБ 24.03.2024 й. 212-сон буйруғи ва Қўшкўпир ТТБ 13.03.2024 й. 37-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: уч шоҳли нерв невралгияси ривожланган беморларда остеопороз фонида клиник, неврологик ва нейрофизиологик ўзгаришларни қиёсий таҳлил қилиш орқали, остеопорознинг ёшга боғлиқ ҳолда ривожланиш даврида оғриқ синдроми бошланиши исботланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: нейрофизиологик тадқиқотлар кўрсаткичларидан фойдаланиш беморларнинг стационарда қолиш муддатининг қисқариши, дори-дармон сарфи камайиши ҳисобига 1 бемор ҳисобида 2190000 сум тежалишига олиб келди. Бу маблағнинг тежалиши стационарда даволаниш муддатини камайтирди, шу асосда тиббий хизматга сарфланадиган маблағни тежалиши билан асосланган. Хулоса: асосий гуруҳдаги текширилган беморларда юз оғриғининг ўзига ҳос ҳусусияти полиморф хисобланиб: касалликнинг давомийлиги биринчи ҳуружнинг бошланишидан 1 ойдан 9 йилгача (ремиссия шаклида вақти-вақти билан танаффуслар билан); oғриқ синдроми тўсатдан, "xaнжар оғриғи" ёки "электр токи уриши" га ўхшаш тарзда содир бўлиши; oғриқ интенсивлигининг энг юқори чўққиси кечқурун содир бўлиши, оғриқ қўзғатувчи зоналарнинг асосий қисми (33%, 34%) oрбитада, юқори лабларда  (28,2%, 27,6%) жойлашганлиги аниқланди. 
учинчи илмий янгилик: бош мия қутиси суякларидаги остеопороз холати инструментал, лаборатор ва нейровизуал текширув натижасида аниқланиб, кекса ёшдаги беморларлардаги уч шохли нерв невралгияси сабабларидан бири эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Учқудук ТТБ 24.03.2024 й. 212-сон буйруғи ва Қўшкўпир ТТБ 13.03.2024 й. 37-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: даволашни янада такомиллаштириш учун кекса ёшли беморларда остеопороз фонида уч шоҳли нерв невралгияси бўлган беморларда асаб тизими, калла суяги структурасидаги ўзгаришлар ва қонда кальций миқдори ўртасидаги боғлиқлик аниқланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: остеопароз мавжуд бўлган кекса беморларни  инструментал ва лаборатория текшириш имкониятларидан одатда умумий ўртача 80400 сўм сарфланади. Йиллик иқтисодий кўрсаткич 311800 сўмни ташкил етади. Хулоса: остеопароз мавжуд бўлган кекса беморларни оптималлаштирилган текшириш: нейровизуализацион усул (MСКТ), транскраниал дорлер ултратовуш (TKДГ), денситометрик усул ва қальций даражасини лаборотория таҳлилидан фойдаланиш суяк зичлигининг пасайишини кузатиш, УШНН хавфини башорат қилиш ва тўғри даволаш тактикасини танлаш учун имкон беради. 
тўртинчи илмий янгилик: кекса ёшдаги беморларлардаги уч шохли нерв невралгиясини даволашда ибондаронат натрий ва хондропротектор қўшиш билан такомиллаштирилганда оғриқ синдромини камайтириши ва тўхташи, балки 55% тўлиқ ремиссияга эришиши имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Учқудук ТТБ 24.03.2024 й. 212-сон буйруғи ва Қўшкўпир ТТБ 13.03.2024 й. 37-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: уч шоҳли нерв невралгияси бўлган беморларда калла суягидаги уч шохли нерв шохлари чиқадиган тешиклар диаметридаги ўзгаришларни ўрганиш, қонда қальций миқдорини аниқлаш, бош мия ярим шарларининг гемодинамикаси кўрсаткичларини ўрганиш, мазкур патологияга эрта ташхис қўйиш ва унинг клиник кечишининг ўзига хос хусусиятларини прогноз қилиш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: УШНН бўлган кекса беморларни комплекс даволашда анъанвий даво усули хамда хондропротектор ва ибондронат натрийдан  фойдаланиш билан беморларни стационар шароитда даволаш одатда умумий ўртача 3593350 сўм сарфланади. Беморларга юқоридаги тавсия қилинган комплекс даво натижасида йиллик иқтисодий кўрсаткич 2159800 сўмни (1 та беморга) ташкил етади. Хулоса: УШНН бўлган кекса беморларни комплекс даволашда анъанвий даво усули хамда хондропротектор ва ибондронат натрийдан  фойдаланиш нафақат оғриқ синдромини камайтириши ва тўхташи, балки 55% тўлиқ ремиссияга эришиши, патогенетик жиҳатдан асосланганлиги билан муҳимдир: кекса ёшдаги юқори мультиморбидли (ГК, СД, aтеросклероз) бўлган кекса ёшдаги беморларда суяк остеопарози жараёнини тикланишини такомиллаштиради.