Махамадалиева Гулчеҳра Зухридиновнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Миелом касаллиги ривожланишида ўсма клони шаклланишининг клиник –лаборатор ва молекуляр генетик жиҳатлари”, 14.00.29 – Гематология ва трансфузиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1. DSc/Тib665.
Илмий маслаҳатчи: Каримов Хомид Ёқубович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган гематология илмий амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Тib.30.02.
Расмий оппонентлар: Исхаков Элдор Джасурович, тиббиёт фанлари доктори; Баховадинов Бурхонидин, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мухамедов Рустам Султанович, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абу Али Ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: илмий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Миелом касалигининг ривожланиши ва кечишини башорат қилишнинг генетик усулларини такомиллаштириш орқали ташхислаш ва даволаш чораларини мувофиқлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
миелом касаллигида IL 2 (T-330G), IL 4 (C-589Т), IL 10 (C-819Т), IL 17А (G-197A) генетик белгиларининг таркибий ва функсионал аҳамиятини ҳисобга олган ҳолда ўрганилганда IL 2 (T-330G) ва IL 17А (G-197A) генининг заифлашган локусларининг учраши билан миелом касаллиги ва унинг асоратлари ривожланиши хавфи юқорилиги ўртасида ўзаро ишончли алоқа аниқланиши, уларнинг ушбу касалликда юқори башоратловчи аҳамиятга эгалигини исботлаган;
IL 4 (C-589Т) ва IL 10 (C-819Т) генетик вариантлари миелом касаллиги ривожланиш механизмида мустақил иштирок этмаслиги аниқланди, шу билан бирга IL 4 гени кучсиз Т аллели (C-589Т) башорат қилувчи аҳамиятга эгалиги, IL 10 (C-819Т) генетик варианти бўйича асосий C аллели эса миелом нефропатияси келиб чиқиш хавфига нисбатан ҳимоя фаолликка эгалиги аниқланган;
миелом касаллиги ривожланиши хавфини IL 2 (T-330G), IL 4 (C-589Т), IL 10 (C-819Т), IL 17А (G-197A) генлари бўйича учта кучсиз генотипик варианти ташувчанлигида 11,2 баравар (χ2=4.0; Р<0.05) ва тўртта кучсиз генотипик варианти ташувчанлигида эса 8,1 баравар (χ2=5.3; Р=0.02) ишончли ортишига олиб келганлиги, касаллик ривожланишида генлараро ўзаро аддитив таъсири аниқланган;
VPD кимотерапевтик протоколининг самарадорлигини (Помалидомид, Бортезомиб ва дексаметазон) VRD ва РАD кимотерапия дастурлари билан таққослаганда миелом касаллигининг асоратланган турларини даволашда самарадорлиги асосланган;
иммунофенотиплаш ва молекуляр генетик таҳлиллар натижаларини ҳисобга олган ҳолда миелом касаллиги ва унинг асоратлари ривожланишининг янги башоратловчи мезонлари эканлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Миелом касаллигининг ташхислаш ва даволаш усулларини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: миелом касаллигида IL2 (T-330G) ва IL 17А (G-197A) генининг заифлашган локусларининг учраши билан миелом касаллиги ва унинг асоратлари ривожланиши хавфи юқорилиги ўртасида ўзаро ишончли алоқа аниқланиши, уларнинг ушбу касалликда юқори башоратловчи аҳамиятга эгалиги исботлаганлиги Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 28.06.2024 йилдаги 108- сонли ҳамда Қашкадарё вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 07.11.2024 йилдаги 57- lCH сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024-йил 26 ноябрдаги 9-сонли хулосаси) Ижтимоий самарадорлиги: миелом касаллиги асоратлари хавфини эрта ташхислаш ва башоратлашни амалга ошириш имконини берган.Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Олинган илмий натижаларнинг амалиётга жорий этилиши миелом касалликли беморлар давлат бюджетини йилига улар умумий сонига нисбатан 24% иқтисодий самара берган. Хулоса: Миелом касаллиги ва унинг асоратларининг ривожланиш хавфини башорат қилиш усули асоратларни ривожланишининг олдини олиш, хамда киморезистентликни камайтириш имконини беради.
иккинчи илмий янгилик: IL4 (C-589Т) ва IL10 (C-819Т) генетик вариантлари миелом касаллиги ривожланиш механизмида мустақил иштирок этмаслиги, шу билан бирга IL4 гени кучсиз Т аллели (C-589Т) башорат қилувчи аҳамиятга эгалиги, IL10 (C-819Т) генетик варианти бўйича асосий C аллели эса миелом нефропатияси келиб чиқиш хавфига нисбатан ҳимоя фаоллиги мавжудлиги аниқланганлиги Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 28.06.2024 йилдаги 108- сонли ҳамда Кашкадарё вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 07.11.2024 йилдаги 57- lCH сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024-йил 26 ноябрдаги 9-сонли хулосаси) Ижтимоий самарадорлиги: миелом касаллиги ривожланиши хавфини эрта ташхислаш ва башоратлашни амалга ошириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Олинган илмий натижаларнинг амалиётга жорий этилиши миелом касалликли беморлар давлат буджетини йилига улар умумий сонига нисбатан 24% иқтисодий самара берган. Хулоса: Миелом касаллиги ривожланиш хавфини башорат қилиш мезонлари касаллик ривожланишининг олдини олишга имкон берган.
учинчи илмий янгилик: миелом касаллиги ривожланиши хавфини IL 2 (T-330G), IL 4 (C-589Т), IL 10 (C-819Т), IL 17А (G-197A) генлари бўйича учта кучсиз генотипик варианти ташувчанлигида 11,2 баравар (χ2=4.0; Р<0.05) ва тўртта кучсиз генотипик варианти ташувчанлигида эса 8,1 баравар (χ2=5.3; Р=0.02) ишончли ортишига олиб келганлиги, касаллик ривожланишида генлараро ўзаро аддитив таъсири аниқланганлиги Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 28.06.2024 йилдаги 108- сонли ҳамда Қашкадарё вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 07.11.2024 йилдаги 57- lCH сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024-йил 26 ноябрдаги 9-сонли хулосаси) Ижтимоий самарадорлиги: миелом касаллиги ривожланиши хавфини эрта ташхислаш ва башоратлашни амалга ошириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Олинган илмий натижаларнинг амалиётга жорий этилиши миелом касалликли беморлар давлат буджетини йилига улар умумий сонига нисбатан 24% иқтисодий самара берган. Хулоса: Миелом касаллиги ривожланиш хавфини башорат қилишнинг генетик мезонлари касаллик ривожланишининг эрта аниқлаш, касалликни ўз вақтида ташхислаш, бу эса ногиронлик ва ўлим кўрсатгичиларини камайтириш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: VPD кимотерапевтик протоколининг самарадорлигини (Помалидомид, Бортезомиб ва дексаметазон) VRD ва РАD кимотерапия дастурлари билан таққослаганда миелом касаллигининг асоратланган турларини даволашда самарадорлиги асосланганлиги Наманган вилояти кўп тармоқли марказий шифохонаси 31.10.2024 йилдаги 155- сонли ва Самарқанд вилояти кўп тармоқли марказий шифохонаси 31.10.2024 йилдаги №402- сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024-йил 26 ноябрдаги 9-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: асоратланган миелом касаллигини самарали даволаш, хаёт сифатини яхшилаш ва унинг оғир кечиши хавфини бартараф этиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Олинган илмий натижаларнинг амалиётга жорий этилиши миелом касалликли беморларни дори-дармонларга бўлган эҳтиёжини камайтириш, шифохонада ўрин кунини кисқартириш ва давлат буджети маблағлари ҳисобидан йилига 16% иқтисодий самара берган. Хулоса: асоратланган миелом касаллигида помалидомид сақловчи кимотерапиянинг самарадорлиги, резистент шакллари ва асоратларни ривожланишини олдини олишга олиб келган, бу ўлим кўрсаткичларининг камайтириш имконини беради.
бешинчи илмий янгилик: иммунфенотиплаш ва молекуляр генетик таҳлиллар мажмуаси натижаларини ҳисобга олган ҳолда миелом касаллиги ва унинг асоратлари ривожланишининг янги башоратловчи мезонлари эканлиги асосланганлиги Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 28.06.2024 йилдаги 108- сонли ҳамда Кашкадарё вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 07.11.2024 йилдаги 57- lCH сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024-йил 26 ноябрдаги 9-сонли хулосаси) Ижтимоий самарадорлиги: миелом касаллиги ва унинг асоратланган кечиши хавфини эрта ташхислаш ва башоратлашни амалга ошириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Олинган илмий натижаларнинг амалиётга жорий этилиши миелом касалликли беморлар давлат буджетини йилига улар умумий сонига нисбатан 24% иқтисодий самара берган. Хулоса: Миелом касаллиги асоратланган кечиши хавфини башорат қилиш мезонлари касалликни асоратлари ривожланишининг олдини олишга ва кимотерапияни самарадорлигини ошиши имконини берган.