Sayt test rejimida ishlamoqda

Рустамова Нигора Актамовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Vernonia anthelmintica ўсимлигининг эндофит микроорганизмлари: иккиламчи метаболитларининг синтези, биологик фаоллиги ва биотрансформация», 03.00.12 – Биотехнология  (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.DSc/B214.
Илмий маслаҳатчи: Давранов Қахрамон, биология фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Микробиология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Микробиология институти, DSc.02/30.12.2019.В.38.01.
Расмий оппонентлар: Хасанов Ботир Очилович, биология фанлар доктори, профессор; Сасмаков Собирджан Анарматович, биология фанлар доктори, профессор; Hongchen Jiang (Хитой), профессор.
Етакчи ташкилот: Биоoрганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: доривор Vernonia anthelmintica ўсимлигидан эндофит микроорганизмларни ажратиб олиш, уларни  иккиламчи метаболитлар синтез қилиш хусусиятлари бўйича скрининг қилиш, синтетик бирикмаларнинг эндофит замбуруғлар ёрдамида биотрансформациясини аниқлаш ва биотрансформация маҳсулотининг саратон ҳужайраларига қарши фаоллигини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор V. Аnthelmintica ўсимлигидан 3 турдаги янги эндофит замбуруғ турлари ажратиб олинди ва молекуляр генетик хусусиятларига кўра Ovatospora senegalensis NR-03, Thielavia subthermophila NR-06 ва Aspergillus keveii XJF-23  турига мансуб эканлиги аниқланган;
эндофит бактерия B. halotolerans XJB-35 ва замбуруғ O. senegalensis NR-03 штаммларининг синергетик эффекти патоген микроорганизмларга (18 мм ва 26 мм) ва HeLa саратон ҳўжайраларига қарши ижобий назоратга нисбатан юқори (IC50=0.09 μг/мЛ ± 0.005) фаолликга эга эканлиги асосланган;
илк бор истиқболли B. halotolerans XJB-35 ҳамда A. terreus XJA8 вa O. senegalensis NR-03 замбуруғ штаммларини этил ацетат фракциясидан индивидуал шаклдаги 21 та иккиламчи метаболитлар ажратиб олинган, структуравий тузилиши 1H- вa 13C ЯMР вa масс-спектрометрия (HR-MS) усулида аниқланган;
илк бор саратон ҳужайраларга нисбатан фаол бўлган синтетик бирикма треопиримидиннинг микробиал биотрансформация жараёни амалга оширилган ва 4 та янги тиенопиримидин биотрансформация маҳсулоти олинган;
биотрансформация маҳсулотлари асосида HeLa саратон ҳужайраларига қарши мақсадли ва истиқболли янги тиенопиримидин (8-гидрокси-1,2,3,6,7,8,9,10-октагидро-11H-циклогепта[4,5]тиено[2,3-d]пирроло[1,2-a]пиримидин-11-он) бирикмаси  мавжудлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Доривор V. аnthelmintica ўсимлигидан ажратиб олинган бактерия ва замбуруғ штаммлари томонидан иккиламчи метаболитлар синтези, биологик фаолликлари ҳамда замбуруғлар томонидан биотрансформация қилинган синтетик бирикмаларнинг саратон ҳужайраларига қарши фаоллиги  бўйича олинган натижалар асосида:
эндофит замбуруғлардан ажратиб олинган табиий бирикмалар Шинжон муҳандислик этномедицина илмий-тадқиқот марказида хитой анъанавий тиббиётида витилиго касаллигини даволашда янги дори таркибини тайёрлаш амалиётида жорий этилган (Хитой Фанлар академияси Шинжон физика ва кимё техника институтининг  2023 йил 12 октябрдаги маълумотномаси). Натижада малҳам ҳолатидаги дори маҳсулотларини ишлаб чиқариш учун табиий биофаол органик бирикмалардан асос сифатида фойдаланиш имконини берган;
биологик фаолликларга эга бўлган иккиламчи метаболитларни синтезловчи эндофит микроорганизмлар 16S rPHK ва  18S rPHK нуклеотид кетма-кетлиги аниқланиб National Center for Biotechology Information (NCBI) маълумотлар базасида Leclercia adecarboxylata XJB-17 (MW876133), Bacillus haynesii XJB-5 (MW820297), Bacillus proteolyticus XJB-16 (MW876136), Bacillus halotolerans XJB-35 (MW876143), Bacillus safensis XJB-71 (MW876161), Pseudomonas punonensis XJB-7 (MW876130), Aspergillus terreus XJF-7 (MW881456), Thielavia microspora NR-08 (MW996747), Mucor circinelloides NR-11 (MW996750) рақамлар остида рўйхатдан ўтказилган (Хитой Фанлар академияси Шинжон физика ва кимё техника институтининг  2021 йил 22 апрелдаги маълумотномаси). Натижада ушбу штаммларнинг нуклеотидлар кетма-кетликлари маълумотларини дунёнинг турли минтақаларида учрайдиган штаммлар билан таққослаш имконини берган;
V. anthelmintica ўсимлиги  эндофит микроорганизмлар хилма хиллиги ва бактерия ва замбуруғларни ажратиб олиш, иккиламчи метаболитлар синтези бўйича ўтказилган тадқиқотлар натижалари асосида олинган маълумотлардан юқори импакт-факторли (IF) хорижий журналларда иккиламчи метаболитларининг бир қатор биологик фаолликлари, умумий экстрактнинг синергетик эффекти ва табиий бирикмаларга индивидуал таъсирини аниқлашда  фойдаланилган: J ournal of Fungi (2021) (IF 4.7) 7, 147 (Scopus); Applied Microbiology and Biotechnology (2022) (IF 5)106, 5359–5384 (Scopus); Microbiological Research (2022) (IF 6.7), 254, 126890 (Scopus);  PLOS ONE (2022) (IF 3.7) (Scopus); Bioengineered (2020) (IF 6.8), 11, 1001-1015 (Scopus); Frontiers in Plant Science (2021) (IF 5.6) (Scopus); Forests (2021) (IF 2.9), 12, 1784 (Scopus); Plant Signaling & Behavior (2021) (IF 2.7), 16, 1974217 (Scopus); Metabolites (2022) (IF 4.1), 12, 534 (Scopus); Symbiosis (2023) (IF 2.5) (Scopus); Frontiers in Sustainable Food Systems (2023) (IF 5) (Scopus);  Current Microbiology (2023) (IF 2.6) 80, 73 (Scopus); Plants (2023) (IF 4.5) 12, 1788 (Scopus). Натижада юқори фаол штаммларнинг ўстириш шаpоитлаpи ва иккиламчи метаболитлар биосинтези хусусиятларини аниқлаш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish