Халиллаев Шерзод Алимбоевичнинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудлари тўғриқанотли (Инсеcта: Ортҳоптера) ҳашаротлари», 03.00.06 - Зоология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.DSc/B200.
Илмий маслаҳатчи: Абдуллаев Икрам Искандарович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Зоология институти, DSc.02/30.12.2019.B.52.01.
Расмий оппонентлар: Сапаров Қаландар Абдуллаевич, биология фанлари доктори, профессор; Хусанов Алижон Каримович, биология фанлари доктори, профессор; Ганжаева Лола Атаназаровна, биология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудуди тўғриқанотли ҳашаротларнинг тур таркиби, таксономик структураси, экологик хусусиятлари, зоогеографик тақсимланиши ва зарарли турларини назорат қилиш усулларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудлари тўғриқанотли ҳашаротлар фаунасининг ҳозирги ҳолати баҳоланиб, 9 оила, 11 кенжа оила ва 69 авлодга мансуб 134 тур қайд қилиниб, шуларнинг 13 авлод 18 тури темирчаклар катта оиласига, 10 авлод 12 тури чирилдоқлар катта оиласига ва 46 авлод 104 тур ва кенжа турлари чигирткалар катта оиласига мансублиги аниқланган;
Ўзбекистон фаунаси учун янги тур сифатида то'г'риқанотли ҳашаротлар туркумига оид темирчакларнинг Метриоптера Wесмал, 1838 авлоди Метриоптера брачйптера (Линнаеус, 1761) ва Глйпҳонотус cониcиплиcус (Уваров, 1914) турлари, чигирткаларнинг Подисма Бертҳолд, 1827 авлоди  Подисма педестрис (Линнаеус, 1758) тури аниқланган.
тўғриқанотли ҳашаротларнинг вертикал тарқалиши ва муҳит экологик шароити билан ўзаро муносабатларида консервативлик юзага келиши ва озуқа ярусига қараб ареалларини ўзгартириб бориши исботланган;
Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудлари тўғриқанотлиларининг вертикал тарқалиши бўйича 5 та баландлик минтақаларига ажратилган ва турларнинг этиологик адаптацияси аниқланган;
тўғриқанотлиларнинг табиий ва антропоген ландшафтлардаги тарқалишига асосан 6 та таснифи ишлаб чиқилган ва ҳаётий шакллари бўйича 21 гуруҳга ажратилган;
Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудларида тўғриқанотли ҳашаротларнинг зичлик миқдорига асосан 5 та гуруҳга ажратилган ҳамда фенологик спектори бўйича 4 та  гуруҳи аниқланган;
Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудлари тўғриқанотли ҳашаротларининг камёб ва йўқолиб кетиш ҳавфи бўлган ёки эндемик турларини муҳофаза қилиш чоралари ва кадастри ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудлари тўғриқанотли (Инсеcта: Ортҳоптера) ҳашаротлари боʻйича олинган илмий натижалар асосида:
Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудлари тўғриқанотли ҳашаротларнинг тарқалишини акс эттирувчи ГАТ харитасини яратиш, турлар популясиясининг мавсумий динамикаси ва кадастр ма'лумотлари бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигида амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2024-йил 20-мартдаги 03-03/3-2712-сон ма'лумотномаси). Натижада Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудлари бўйлаб тўғриқанотли ҳашаротларнинг камёб, доимий яшовчи, индикатор ва ўрмон хўжалиги зараркунанда турларининг тарқалишини акс эттирувчи ГАТ харитасини яратиш, улар популясиясининг мавсумий динамикасини аниқлаш ҳамда Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудлари тўғриқанотли ҳашаротларининг кадастр ма'лумотларини ишлаб чиқиш имконини берган;
тўғриқанотли ҳашаротларнинг тоғ ва тоғолди  ҳудудларида тарқалган 17 та камёб турларини муҳофаза қилиш ва Ўзбекистон Республикаси “Қизил китоби”га киритиш бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг Жиззах вилояти бўлимида амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2024-йил 20-мартдаги 03-03/3-2712-сон маълумотномаси). Натижада, Ўзбекистон тоғ ва тоғолди ҳудудлари шароитида тарқалган 134 та  тўғриқанотли ҳашаротларнинг ҳимояга муҳтож 17 та турнинг популяциялари ҳолатини баҳолаш ва уларни сақлаб қолиш имконини берган;
тўғриқанотли ҳашаротлар катта туркумига тегишли бўлган 56 та авлод, 97 тур ва кенжа турларига мансуб 97 нусха ҳашарот намуналари Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Зоология институти Ноёб коллекцияси фондига топширилиб, амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2024-йил 12-февралдаги №4/1255-314 сонли маълумотномаси). Натижада, намуналар республиканинг турли ҳудудлари бўйича ҳашаротлар фондини бойитган ва улар популяциялари тарқалишининг замонавий ҳолатини баҳолаш ҳамда интерфаол атласлар тайёрлаш имконини берган;
тоғ ва тоғолди  ҳудудларида тарқалган зарарли тўғриқанотли ҳашаротларга қарши янги кимёвий препаратлари Жиззах вилояти Гʻаллаорол тумани яйловлар ҳудудларида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024-йил 19-апрелдаги 05/05-04-152-сон маълумотномаси). Натижада, яйлов майдонларида зарарли тўғриқанотли ҳашаротларнинг тарқалиш ўчоқларини аниқлаш ҳамда уларга қарши курашда янги истиқболли кимёвий препаратларни қўллаш орқали юқори биологик самарадорликка эришиш имконини берган.