Мўминова Шаҳноза Нормаҳамадовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Кўп асосли карбон кислоталар асосида карбоксилли катионитлар олиш ва уларнинг тадқиқоти», 02.00.14 - Органик моддалар ва улар асосида материаллар технологияси (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/К810.
Илмий раҳбар: Муқумова Гулвар Жумаевна, кимё фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Термиз давлат университети, DSc.03/31.01.2023.К/Т.78.01.
Расмий оппонентлар: Алиқулов Рустам Валиевич, кимё фанлари доктори, профессор; Шукуров Дилмурод Хурсанович, техника фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: кўп асосли карбон кислоталар асосида карбоксилли катионитлар олиш ва уларни баъзи д-металлар ионлари сорбсиясида қўллашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
меламин-формалин, карбамид-формалин, тиокарбамид-формалин матрицаларга –лимон ва вино кислоталарни модификациялаш асосида таркибида азот, олтингугурт шунингдек, кислород бўлган комплекс ҳосил қилувчи янги 6 та полифунксионал катионитлар олинган;
олинган полимер катионитлар мономер звеносининг электрон тузилиши квант-кимёвий усулларда ҳисобланган, уларнинг геометрик, энергетик параметрлари, ҳамда атомларда заряд тақсимоти асосида координацион боғнинг энг катта локалланиш марказлари аниқланган;
синтез қилинган полимер катионитларнинг таркиби ва тузилиши замонавий физик-кимёвий усуллари ёрдамида аниқланган;
синтез қилинган полимер катионитларнинг Cу(ИИ), Зн(ИИ) ва Ни(ИИ) ионларига нисбатан статик алмашиниш сиғимлари аниқланган ҳамда ушбу металларнинг олинган катионитларда сорбсияланиш қатори тузилган;
Cу(ИИ), Зн(ИИ) ва Ни(ИИ) ионларининг полимер катионитлар билан ҳосил қилган комплекс бирикмалари барқарорлигининг минерал кислоталарнинг юқори консентрацияли эритмаларида (1-3 М) камайиши ва десорбсия жараёни учун мақбул шароитлар аниқланган;
таркибида азот, олтингугурт ва кислород бўлган комплекс ҳосил қилувчи янги полифунксионал катионитлар олиш технологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Таркибида азот,олтингугурт ва кислород бўлган комплекс ҳосил қилувчи полифунксионал катионитларни олиш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
лимон ва қаҳрабо кислотани карбамид-формалдегид, тиокарбамид-формалдегид, меламин-формалдегид асосида олинган комплекс ҳосил қилувчи полимер катионитлар «Петромаруз-Узбекистан» хорижий корхонасида оқава сувларни сорбсион тозалашда қўлланилган («Петромаруз-Узбекистан» хорижий корхонасининг 2024 йил 25 апрелдаги ЭКО-1-сон маълумотномаси). Натижада, оқова сувларни тозалашда импорт ўрнини босувчи, юқори самарали, маҳаллий хомашёлар асосида олинган катионитлардан фойдаланиш имконини берган;
синтез қилинган комплекс ҳосил қилувчи полимер катионитлар «Петромаруз-Узбекистан» хорижий корхонасида оқова сувлардан Cу(ИИ), Зн(ИИ) ва Ни(ИИ) металл ионларини сорбсион ажратишда қўлланилган («Петромаруз-Узбекистан» хорижий корхонасининг 2024 йил 25 апрелдаги ЭКО-1-сон маълумотномаси). Натижада, кўп компонентли эритмалардан айрим 3д-металл ионларини ажратиш имконини берган;
кўп асосли карбон кислоталар асосидаги полимер катионитлар саноат оқова сувларини оғир металлар ионларидан тозалашда «Петромаруз-Узбекистан» хорижий корхонасида амалиётга жорий этилган («Петромаруз-Узбекистан» хорижий корхонасининг 2024 йил 25 апрелдаги ЭКО-1-сон маълумотномаси). Натижада, оқова сувларни оғир металлар ионларидан рухсат этилган консентрациясининг ўндан бир улушигача самарали тозалаш имконини берган.