Ахмедова Гулчехра Абдуллаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «COVID-19 дан kейин келиб чиққан миокардит ва миоперикардит ривожланишида полиморф генлар матрикс металопротиеназа ва унинг тўқима ингибиторларининг роли» 14.00.05 - Ички касалликлар.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.PhD/Tib1501.
Илмий раҳбар: Зиядуллаев Шухрат Худойбердиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарканд давлат тиббиет университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали, PhD 04/30.09.2020.Tib.123.01.
Расмий оппонентлар: Ахмедова Нилуфар Шариповна, тиббиёт фанлари       доктори, доцент; Мирахмедова Хилола Тухтасиновна, тиббиёт  фанлари  доктори,  доцент.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: SARS-CoV-2 келтириб чиқарадиган миокардит ва миоперикардит ривожланишида ММП-9 полиморф генлари ва ТИМП-1 металлопротеиназаларининг тўқима ингибитори ролини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор диагностика ва мониторинг кўрсаткичларнинг муҳимлигини тасдиқловчи ҳамда замонавий тадқиқотларга мос келадиган лаборатор маркерларининг диагностик хусусиятларини (тропонин, C-реактив оқсил, Д-димер, креатинкиназа-МБ, миоглобин даражасининг ошиши), инструментал тадқиқот маълумотларини (ЭКГ ва эхокардиография натижалари: миокардит ва миоперикардит билан оғриган беморларда чап қоринча ҳажмининг ошиши ва қискарувчанликнинг бузилиши) CОVID-19 касаллиги билан боғлиқлиги аниқланган.
Ўзбекистонда илк бор COVID-19 билан боғлиқ миокардит ва миоперикардит билан оғриган беморларда гипертония, II-тип қандли диабет, семизлик ва ЎСОК каби хамрох касалликларнинг частотаси баҳоланган ва олинган маълумотлар ушбу касалликларга чалинган беморларда CОVID-19 билан миокардит ва миоперикардит ривожланиш хавфи юқорилиги касалликларни эрта ташхислаш ва даволаш муҳимлиги исботланган.
илк бор ММП-9 ва ТИМП-1 генларининг полиморф вариантининг аллеллари ва генотипларининг тарқалиши бўйича таҳлил ўтказилиб, уларда COVID-19 сабаб бўлган миокардит ва миоперикардит ММП-9 генининг 8202 A>G (рс11697325) A аллели ва AA - гомозигот генотипи миокард яллиғланишининг юқори даражалари ва юрак функцияси бузилишлар билан боғлиқ миокардит хавфининг ошишига олиб келиши кузатилган ва  тадқиқотлар натижасида ТИМП-1 генининг 536 C>Т (rs11551797) полиморфизми COVID-19 сабаб бўлган миокардит ривожланиши учун муҳим хавф омили эмаслиги аникланган.
COVID-19да миокардит ва миоперикардит ривожланиши билан боғлиқ генетик маркерлар аниқланган, ММП-9 генининг 8202 A>G (рс11697325) полиморфизми ушбу касалликларнинг ривожланиш хавфини башорат қилиши ва уларнинг ҳимоя қийматини тасдиқлаши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Самарканд давлат тиббиёт университети эксперт кенгашининг 2024 йил 29 майдаги 10-сонли хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: Илк бор диагностика ва мониторинг кўрсаткичларнинг муҳимлигини тасдиқловчи ҳамда замонавий тадқиқотларга мос келадиган лаборатор маркерларининг диагностик хусусиятларини (тропонин, C-реактив оқсил, Д-димер, креатинкиназа-МБ, миоглобин даражасининг ошиши), инструментал тадқиқот маълумотларини (ЭКГ ва эхокардиография натижалари: миокардит ва миоперикардит билан оғриган беморларда чап қоринча ҳажмининг ошиши ва қискарувчанликнинг бузилиши) CОVID-19 касаллиги билан боғлиқлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникаси кардиология бўлими 2024 йил 30 июлдаги №123-K-сонли буйруқ, Самарқанд вилояти Ургут туман тиббиёт бирлашмаси 2024 йил 15 июндаги 1685-7-105-ТБ-2024-сон буйруқ  ва Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт маркази Kарши филиали 2024 йил 10 июлдаги №439-K-сонли буйруқ билан клиник амалиётига жорий қилинган.  Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Олинган маълумотлар COVID-19 билан касалланган беморларда миокардит ва миоперикардитни диагностикалаш ва даволашнинг самаралироқ стратегияларини ишлаб чиқиш ва жорий қилиш имконини бериб, тиббий ёрдам сифатини ошириш ва COVID-19 ҳамда унинг кардиал асоратларини эрта олдини олиши билан изохланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ушбу усулни амалиётга жорий этиш натижасида оғир асоратлар сонини сезиларли даражада камайтиришга ва беморларнинг стационарда бўлиш давомийлигини ўртача 2 кунга қисқартиришга имкон берилган ва давлат бюджетидан 260 000 сўм (Самарқанднинг кўп тармоқли клиникаси кардиология бўлимидаги бир койка-кун қиймати 130 000 сўмни ташкил этади) маблағларни тежашга эришилган. Хулоса: COVID-19 билан касалланган беморларда миокардит ва миоперикардитни диагностикалаш ва даволашнинг самаралироқ стратегияларини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий қилиш беморларнининг стационарда бўлиш давомийлигини ўртача 2 кунга, бир койка-кун қиймати 130 000 сўмни яъни, давлат бюджетидан 260 000 сўм харажатлар тежалишига эришилган.
иккинчи илмий янгилик: Ўзбекистонда илк бор COVID-19 билан боғлиқ миокардит ва миоперикардит билан оғриган беморларда гипертония, II-тип қандли диабет, семизлик ва ЎСОК каби хамрох касалликларнинг частотаси баҳоланган ва олинган маълумотлар ушбу касалликларга чалинган беморларда CОVID-19 билан миокардит ва миоперикардит ривожланиш хавфи юқорилиги касалликларни эрта ташхислаш ва даволаш муҳимлиги исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникаси кардиология бўлими 2024 йил 30 июлдаги №123-K-сонли буйруқ, Самарқанд вилояти Ургут туман тиббиёт бирлашмаси 2024 йил 15 июндаги 1685-7-105-ТБ-2024-сон буйруқ  ва Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт маркази Kарши филиали 2024 йил 10 июлдаги №439-K-сонли буйруқ билан клиник амалиётига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 билан касалланган беморлар кон таркибида натрий, калий, кальций даражалари ва тропонин ҳамда D-димер каби кардиомаркерлар даражаларини касаллик оғирлигининг маркерлари ва нохуш оқибатларнинг предикторлари сифатида қўллаш мониторинг ва даволашни яхшилашга, шунингдек, терапия самарадорлигини оширишга ва беморлар учун прогнозларни яхшилашга ёрдам берди. Бу натижалар эса эрта ташхислашни такомиллаштириш, профилактик чора-тадбирларни оптималлаштириш, беморларда ҳаёт сифатини яхшилаш, асоратларни камайтириш ва тиббий ёрдам сифатини ошириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Иқтисодий самарадорлик: COVID-19 билан боғлиқ миокардитга чалинган беморларда  мунтазам зарур бўладиган умумий ва биокимёвий қон тахлиллари (35400 сўм ва 115000 сўм) ва инструментал  текширишлар (ЭКГ 51 900 сўм ва ЭхоКГ 60 900 сўм) текширувларга талаб камайган ва умумий 263 200 сўм маблағ иқтисод қилинган. Хулоса: COVID-19 билан касалланган беморларда миокардит ва миоперикардитга чалинган беморларда  мунтазам зарур бўладиган умумий ва биокимёвий қон тахлиллари (35400 сўм ва 115000 сўм) ва инструментал  текширишлар (ЭКГ 51 900 сўм ва ЭхоКГ 60 900 сўм) текширувларга талаб камайган ва умумий 263 200 сўм, умумий 526 400 сўм давлат бюджетидан харажатлар тежалишига эришилган.
 учинчи илмий янгилик: Илк бор ММП-9 ва ТИМП-1 генларининг полиморф вариантининг аллеллари ва генотипларининг тарқалиши бўйича таҳлил ўтказилиб, уларда COVID-19 сабаб бўлган миокардит ва миоперикардит ММП-9 генининг 8202 A>G (рс11697325) A аллели ва AA - гомозигот генотипи миокард яллиғланишининг юқори даражалари ва юрак функцияси бузилишлар билан боғлиқ миокардит хавфининг ошишига олиб келиши кузатилган ва  тадқиқотлар натижасида ТИМП-1 генининг 536 C>Т (rs11551797) полиморфизми COVID-19 сабаб бўлган миокардит ривожланиши учун муҳим хавф омили эмаслиги аникланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникаси кардиология бўлими 2024 йил 30 июлдаги №123-K-сонли буйруқ, Самарқанд вилояти Ургут туман тиббиёт бирлашмаси 2024 йил 15 июндаги 1685-7-105-ТБ-2024-сон буйруқ  ва Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт маркази Kарши филиали 2024 йил 10 июлдаги №439-K-сонли буйруқ билан клиник амалиётига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: MMП-9 гени полиморфизмларини генетик тестлашни жорий қилиш кардиал асоратлар ривожланишининг юқори хавфи бўлган беморларни эрта аниқлашга ёрдам бериши мумкин, бу эса ушбу хавфни камайтириш учун кардиал асоратлар ривожланишини башоратлаш сифатини яхшилашга хамда ногиронлик даражасини пасайтиришга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Генетик ва лаборатория маркерларнинг эрта диагностикаси ва мониторинги туфайли асоратлар сони ва интенсив терапияга бўлган эҳтиёж сезиларли даражада камайган, натижада реанимация бўлимларида даволаш харажатларини қисқартириш ҳисобига ҳар бир бемор учун 180 000 сўм иқтисод қилишга эришилган.
 тўртинчи илмий янгилик: COVID-19да миокардит ва миоперикардит ривожланиши билан боғлиқ генетик маркерлар аниқланган, ММП-9 генининг 8202 A>G (rs11697325) полиморфизми ушбу касалликларнинг ривожланиш хавфини башорат қилиши ва уларнинг ҳимоя қийматини тасдиқлаши исботланган. Илмий янгиликнинг моҳияти: Клиник амалиётга COVID-19 туфайли ривожланган миокардит ва миоперикардитни диагностикалаш ва даволашнинг янги ёндашувлари жорий қилинди, бу ёндашувлар клиник-демографик маълумотлар, лаборатория кўрсаткичлари ва генетик маркерларнинг комплекс таҳлили асосида ишлаб чиқилган бўлиб, бу клиник натижаларни яхшилашга ва беморлар ўртасида ўлим даражасини камайтиришга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Клиник амалиётга COVID-19 туфайли ривожланган миокардит ва миоперикардитни диагностикалаш ва даволашнинг янги ёндашувлари жорий қилинди, бу ёндашувлар клиник-демографик маълумотлар, лаборатория кўрсаткичлари ва генетик маркерларнинг комплекс таҳлили асосида ишлаб чиқилган бўлиб, бу клиник натижаларни яхшилашга ва беморлар ўртасида ўлим даражасини камайтиришга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникаси кардиология бўлими 2024 йил 30 июлдаги №123-K-сонли буйруқ, Самарқанд вилояти Ургут туман тиббиёт бирлашмаси 2024 йил 15 июндаги 1685-7-105-ТБ-2024-сон буйруқ  ва Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт маркази Kарши филиали 2024 йил 10 июлдаги №439-K-сонли буйруқ билан клиник амалиётига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: MMП-9 гени -8202 A>G (rs11697325) каби генетик полиморфизмларнинг COVID-19 бўлган беморларда кардиал асоратларнинг ривожланишига таъсири таҳлил натижасига кўра COVID-19 туфайли ривожланган миокардит ва миоперикардит патогенезини чуқурроқ тушуниш имконини берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: терапевтик режимларни оптималлаштириш орқали COVID-19 билан боғлиқ миокардитга чалинган беморларни даволаш харажатлари камайган, самарасиз терапевтик воситалар буюрилиши сонини ва юзага келиши мумкин бўлган асоратларини камайтирган. Бунинг натижасида стационарда даволаниш муддати ўртача 2 кунга қисқарганлиги хисобига 518 000 сўм (Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт маркази Kарши филиалида 1 кунлик койка пули 259 000 сўм) ва шифохонада ўртача 2 кунлик дори воситалари учун 520 300 сўм  маблағ иқтисод қилишига эришилган  Хулоса: Генетик ва лаборатория маркерларнинг эрта диагностикаси ва мониторинги туфайли асоратлар сони ва интенсив терапияга бўлган эҳтиёж сезиларли даражада камайди, бу эса реанимация бўлимларида даволаш харажатларини қисқартириш ҳисобига ҳар бир бемор учун 520 300 сўм харажатлар тежалишига эришилган.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: Ахмедова Гулчехра Абдуллаевнанинг «COVID-19 дан kейин келиб чиққан миокардит ва миоперикардит ривожланишида полиморф генлар матрикс металопротиеназа ва унинг тўқима ингибиторларининг роли» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Самарқанд Давлат тиббиёт университетининг 2024 йил 02 июлдаги 6882-сонли хати юборилган.