Абулкасимова Хулкар Хасановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан касалланган беморларни замонавий иқтисодий шароитда даволаш услубини ишлаб чиқиш» 14.00.08 – Офтальмология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022/1.PhD/Tib2436.
Илмий раҳбар: Каримова Муяссар Хамитовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика иҳтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургия илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.01.2020.Tib.105.01.
Расмий оппонентлар: Макаева Сакинат Магаметовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси); Билалов Эркин Назимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қозоғистон кўз касалликлари илмий-тадқиқот институти (Қозоғистон Республикаси)
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: бирламчи очиқ бурчакли глаукомада даволаш усулларининг фармакоиқтисодий таҳлилини ҳисобга олган ҳолда, беморнинг комплаентлик даражасини ошириш ва кўз ички босимини назорат қилишни яхшилашга қаратилган даволаш услубларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
замонавий иқтисодий шароитида БОБГ билан касалланган беморларнинг комплаентлик даражасини модификацияланган Мориски-Грин шкаласи бўйича ташхисланган ва даво режасига амал қилмасликнинг кўп сонли дорилар, тез-тез инстилация қилиш зарурати ва кўз ичи босимини ўз вақтида ўлчанмаслиги асосий сабаблари сифатида аниқланган;
бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларнинг комплаентлик даражасига қараб замонавий иқтисодий шароитда маҳаллий терапия учун глаукомага қарши дори воситаларининг фармакоиқтисодий таҳлилининг нархларидаги ўзгариши беморларнинг комплаентлик даражасига бевосита боғлиқлиги исботланган;
БОБГ билан касалланган беморларда ва КИБнинг кунлик тебранишларини мустақил назорат қилиши уларнинг комплаентлик даражасини бевосита ошириши исботланган;
БОБГ билан касалланган беморларнинг комплаентлик даражасини баҳолаш ва такомиллаштириш мақсадида мобил иловани амалиётда қўллаш ва беморларда КИБнинг кунлик тебранишларини мустақил назорат қилиш мақсадида беморларни олиб бориш алгоритми такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан касалланган беморларни замонавий иқтисодий шароитда даволаш услубини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: замонавий иқтисодий шароитида БОБГ билан касалланган беморларнинг комплаентлик даражасини модификацияланган Мориски-Грин шкаласи бўйича ташхисланган ва даво режасига амал қилмасликнинг кўп сонли дорилар, тез-тез инстилация қилиш зарурати ва кўз ичи босимини ўз вақтида ўлчанмаслиги асосий сабаблари сифатида аниқланган. Ушбу натижалар "Бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда комплаентлик даражасини баҳолаш" (РИКМИАТМ 2021 йил 27 январдаги 1-сонли экспертлар кенгаши томонидан тасдиқланган) ва (Ўзбекистон Республикасининг Соғлиқни сақлаш вазирлигининг хулосаси 2021 йил 24 майдаги 8н-д/416-сон) услубий тавсияларига киритилган. Илмий янгиликни жорий этиш: амалий соғлиқни сақлаш тизимига, шу жумладан, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Республика кўз касалликлари шифохонаси амалиётига (буйруқ №30-П 10.06.2024), Тошкент шаҳар ҳокимлиги соғлиқни сақлаш бош бошқармаси Бектемир туман тиббиёт бирлашмаси (буйруқ № 822-14-198-ТБ/2024, 18.09.2024) ва Тошкент вилоят кўз шифохонаси (19.09.2024 йилдаги 52-сон буйруғи) амалиётларига тадбиқ этилди. Ижтимоий самарадорлик шундан иборатки, комплаентлик даражаси паст бўлган беморларни ўз вақтида аниқлаш нафақат глаукоманинг ривожланишини ва унинг назоратини камайтиришга ёрдам беради, балки беморларнинг умумий ҳаёт сифатини яхшилайди ва уларда ногиронлик ҳолатларини камайтиради. Иқтисодий самарадорлиги: БОБГ билан касалланган беморларнинг ўз вақтида шифокор муолажаларига риоя қилмаслигини ва унинг сабабларини ўз вақтида аниқлаш БОБГ нинг ривожланиб кетишини олдини олади ва  глаукома натижасида кўрлик ва ногиронлик ҳолатларини камайтиришга хизмат қилганлиги сабабли ҳаражатларни камайтириш ва беморларнинг мехнатга лаёқатлигини сақлаб қолиш имконини беради. Хулоса: глаукома билан оғриган беморларда комплаентлик даражаси паст бўлган беморларни ўз вақтида аниқлаш, уни ошириш учун тегишли усулларни ишлаб чиқиш ва қўллаш глаукома терапиясининг самарадорлигини оширади, унинг ривожланиш эҳтимолини камайтиради ва беморларда кўрув функцияларни  узоқ йиллар сақлаш имкониятини берди.
иккинчи илмий янгилик: бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларнинг комплаентлик даражасига қараб замонавий иқтисодий шароитда маҳаллий терапия учун глаукомага қарши дори воситаларининг фармакоиқтисодий таҳлилининг нархларидаги ўзгариши беморларнинг комплаентлик даражасига бевосита боғлиқлиги исботланган. Ушбу натижалар "Бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда комплаентлик даражасини баҳолаш" (РИКМИАТМ 2021 йил 27 январдаги 1-сонли экспертлар кенгаши томонидан тасдиқланган) ва (Ўзбекистон Республикасининг Соғлиқни сақлаш вазирлигининг хулосаси 2021 йил 24 майдаги 8н - д/416-сон) услубий тавсияларига киритилган. Илмий янгиликни жорий этиш: амалий соғлиқни сақлашга тизимига, шу жумладан, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Республика кўз касалликлари шифохонаси амалиётига (буйруқ №30-П 10.06.2024), Тошкент шаҳар ҳокимлиги соғлиқни сақлаш бош бошқармаси Бектемир туман тиббиёт бирлашмаси (буйруқ № 822-14-198-ТБ/2024, 18.09.2024) ва Тошкент вилоят кўз шифохонаси (19.09.2024 йилдаги 52-сон буйруғи) амалиётига жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: БОБГ учун биринчи танлов монотерапия учун қўлланиладиган дори воситаларининг асосий гуруҳлари фармакоиқтисодий кўрсаткичларининг ижтимоий самарадорлик таҳлили, нарх-гипотензив таъсир нисбати бўйича энг фойдали бўлган препаратлар аниқланди ва натижалар даволовчи шифокорга қўлланма сифатида хизмат қилади. Иқтисодий самарадорлиги: комплаентлик даражаси юқори бўлган беморлар кам даволаш харажатлари билан мақсадли КИБ кўрсаткичларига эришганлиги, аксинча паст комплаентлик даражаси, қимматроқ даволаш комбинацияларидан фойдаланиш туфайли, йиллик харажатларни оширади ва иқтисодий самарадорликни пасайтирганлиги исботланди. Беморларнинг даволовчи шифокор тавсияларига тўлиқ риоя қилиши касалликнинг авж олишини пасайтирган ҳолда йиллик харажатини камайтириш ва беморларнинг меҳнатга лаёқатлигини сақлаб қолиш имконини беради. Хулоса: БОБГ билан оғриган беморларнинг комплаентлик даражасидан келиб чиқиб дори-дармонларни даволашга йиллик харажатларнинг бевосита боғлиқлигини фармакоиқтисодий таҳлили офталмолог шифокор амалиётида антигипертензив дориларнинг айрим гуруҳларини буюриш самарадорлигини нафақат уларнинг антигипертензив таъсирига, балки бемор учун иқтисодий фойдасига қараб баҳоланди ва амалга оширишга имконият берди.
учинчи илмий янгилик: БОБГ билан касалланган беморларда ва КИБнинг кунлик тебранишларини мустақил назорат қилиши уларнинг комплаентлик даражасини бевосита ошириши исботланган. Ушбу мобил илова бепул ва Play Market хизматида мавжуд бўлиб, у Android va IOS платформалари учун мўлжалланган. Ушбу натижалар "Бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда мувофиқликни яхшилаш усули" услубий тавсияларига киритилган ва соғлиқни сақлаш амалиётига жорий этилган РИКМИАТМ (2021 йил 27 январдаги 1-сонли экспертлар кенгаши томонидан тасдиқланган) ва Ўзбекистон Республикасининг Соғлиқни сақлаш вазирлигининг хулосаси (30.04.2021 8н – д/371-сон) услубий тавсияларига киритилган. Илмий янгиликнинг жорий этилиши: амалий соғлиқни сақлаш тизимига, шу жумладан, Республика Кўз касалликлари клиник шифохонаси амалиётига (буйруқ №30-П 10.06.2024), Тошкент шаҳар ҳокимлиги соғлиқни сақлаш бош бошқармаси Бектемир туман тиббиёт бирлашмаси (буйруқ № 822-14-198-ТБ/2024, 18.09.2024) ва Тошкент вилоят кўз шифохонаси (19.09.2024 йилдаги 52-сон буйруғи) амалиётларига тадбиқ этилди. Ижтимоий самарадорлиги: таърифланган мобил иловаси беморларнинг комплаентлик даражасини такомиллаштириш методологиясини ўз вақтида амалга ошириш беморларга дори томчиларни ўз вақтида томизишни эслатиб борганлиги туфайли  глаукома терапиясининг самарадорлигини оширади, мустақил тонометрия эса 24 соатлик КИБнинг мониторингини узоқ вақт давомида КИБни баҳолаш ва назорат қилишнинг самарали усули ҳисобланади, КИБнинг кунлик тебранишини ўз-ўзини назорат қилиши беморларнинг комплаентлик даражаси ошишига бевосита боғлиқ бўлиб, унинг ривожланиш эҳтимолини камайтиради, беморларда кўриш функцияларини узоқ йиллар сақлаб қолади. Иқтисодий самарадорлиги: унинг юқорида тавсифланган клиник самарадорлик мезонларини ҳисобга олган ҳолда, бемордан қўшимча харажатларни талаб қилмайди, чунки мобил илованинг ўзи мутлақо бепул ва ушбу жараён унинг индивидуал конфигурацияси смартфоннинг ишлаши билан таниш бўлган ҳар бир шифокор ва бемор томонидан амалга оширилиши мумкин. ICARE®ТА01i тонометридан фойдаланиш КИБни "мақсадли" даражасига эришган беморларнинг улуши 29,8% га ошди, бу эса касалликнинг авж олишини пасайтирган ҳолда йиллик харажатини камайтириш ва беморларнинг меҳнатга лаёқатлигини узоқ йиллар сақлаб қолиш имконини беради. Хулоса: БОБГ билан оғриган беморларда “Eye Drop Reminder Lite 1.8” мобил иловаси кўринишида мувофиқликни яхшилаш усулини жорий этиш мос келадиган беморларнинг улушини 39.9% га оширган ва ICARE®ТА01i тонометридан фойдаланиш беморларнинг комплаентлик даражасини оширишга ёрдам беради ва дори терапияси режимини КИБ кўтарилишининг индивидуал кунлик чўққиларига мос равишда мослаштиришга имкон бериб, КИБнинг "мақсадли" даражасига эришилди ва глаукоматоз жараённи барқарорлаштиришга сабаб бўлди.
тўртинчи илмий янгилик: БОБГ билан касалланган беморларнинг комплаентлик даражасини баҳолаш ва такомиллаштириш мақсадида мобил иловани амалиётда қўллаш ва беморларда КИБнинг кунлик тебранишларини мустақил назорат қилиш мақсадида беморларни олиб бориш алгоритми такомиллаштирилган. Ушбу натижалар "Бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда комплаентлик даражасини яхшилаш усули" услубий тавсияларига киритилган ва соғлиқни сақлаш амалиётига жорий этилган. РИКМИАТМ (2021 йил 27 январдаги 1-сонли экспертлар кенгаши томонидан тасдиқланган) ва Ўзбекистон Республикасининг Соғлиқни сақлаш вазирлигининг хулосаси (30.04.2021 8н – д/371-сон) услубий тавсияларига киритилган. Илмий янгиликнинг жорий этилиши: амалий соғлиқни сақлашга тизимига, шу жумладан, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Республика Кўз касалликлари клиник шифохонаси амалиётига (буйруқ №30-П 10.06.2024), Тошкент шаҳар ҳокимлиги соғлиқни сақлаш бош бошқармаси Бектемир туман тиббиёт бирлашмаси (буйруқ № 822-14-198-ТБ/2024, 18.09.2024) ва Тошкент вилоят кўз шифохонаси (19.09.2024 йилдаги 52-сон буйруғи) амалиётларига тадбиқ этилди. Ижтимоий самарадорлиги: ушбу алгоритм БОБГ билан касалланган беморларни парваришлаш жараёнида нафақат беморларнинг қабул қилаётган даволаш режасига даволовчи шифокорларнинг эьтибор бериши, балким даво режаларини ўз вақтида бажарилаётганини назорат қилишга ва беморларнинг комплаентлик даражасини оширишга қаратилган. Иқтисодий самарадорлиги: бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан касалланган беморларнинг комплаентлик даражасини баҳолаш ва парваришлаш бўйича ишлаб чиқилган алгоритм уларни даволаш учун сарфланадиган ҳаражатларни қисқартириш имконини беради. Хулоса: олинган натижаларни жорий этилиши бирламчи очиқ бурчакли глаукомани билан касалланган беморларни комплаентлик даражасини ташҳислаш, даволаш ва парваришлаш самарадорлигини ошириш имконини берди, бу эса ўз навбатида даволаш учун ҳаражатларни қисқартирди ва глаукоматоз жараённи барқарорлаштиришга сабаб бўлди.