Ризаев Эъзозбек Алимджановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақидаги эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўткир панкреатитни хирургик даволашда дифференциал ёндашув ва прогнозлаш», 14.00.27 – Хирургия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.DSc/Tib964.
Илмий маслаҳатчи: Курбаниязов Зафар Бабажанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/27.09.2024.Tib.93.03.
Расмий оппонентлар: Хамдамов Бахтиёр Зарифович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Акбаров Миршавкат Миролимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Jong-Woo Kim, профессор (Жанубий Корея).
Етакчи ташкилот: Ижевск давлат тиббиёт академияси (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўткир панкреатитни хирургик даволашда каминвазив аралашувларни дифференциал куллаш оркали даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
панкреонекрознинг турли босқичлари ва унинг асоратларига қараб видеолапароскопик ва сонографик навигация остида амалга ошириладиган пункцион аралашувларни қўллаш асосида оғир ўткир панкреатитни индивидуал даволаш тактикаси танланиши асосланган;
ўткир билиар панкреатитда эндоскопик папиллосфинктеротомия (ЭПСТ) қўллашнинг патогенетик асосланганлиги илмий жиҳатдан тасдиқланиб, ушбу усулнинг ўт йўллари ва ошқозон ости бези йўлларидаги гипертензияни самарали бартараф этиши, холангит ва панкреонекрознинг олдини олишда муҳим аҳамият касб этиши исботланган;
оғир ўткир панкреатитни асептик некроз босқичида миниинвазив аралашувлар орқали даволаш консерватив терапия ёки очиқ жарроҳлик амалиётлари билан солиштирилганда клиник ва лаборатор кўрсаткичлар динамикаси яхшиланишини таъминлаши исботланган;
инфицирланган панкреонекроз ва унинг йирингли-септик асоратларида жарроҳлик аралашувлари самарали санацияни таъминлаши беморларнинг ҳолатини APACHE II шкаласи бўйича яхшиланиши ва полиорган етишмовчиликни SOFA шкаласи бўйича камайиши асосланган;
панкреонекроз кечиккан босқичга ўтиб кетганда ва билиар йўллар патологияси ўз вақтида тузатилмаган ҳолларда, инфекцияланган панкреонекрозда йирингли-септик ўчоқни самарали санация қилиш учун «очиқ» жарроҳлик аралашувлари ҳануз зарурлиги сақланиб қолиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга тадбиғи бўйича 2024 йил 22 октябрдаги 07/12 – сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: панкреонекрознинг турли босқичлари ва унинг асоратларига қараб видеолапароскопик ва сонографик навигация остида амалга ошириладиган пункцион аралашувларни қўллаш учун аниқ кўрсатмалар ишлаб чиқилиб, оғир ўткир панкреатитни индивидуал даволаш тактикаси танланиши таъминланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Меъда ости бези асептик некрозида жарроҳлик даволашнинг асосий усули видеолапароскопик санация бўлиб, ултратовуш остида тери орқали дренажлаш панкреатик абссесс ёки инфицирланган суюқлик тўпланишини даволаш учун самарали ҳисобланади. Оғир ўткир панкреатит билан оғриган беморларнинг 51,4% да миниинвазив операциялар бажарилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази (04.04.2024 й.; №40), Қарши шаҳар тиббиёт бирлашмаси (13.05.2024 й.; №76) ҳамда Навоий вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (03.10.2024 й.; №55) амалиётига тадбиқ этилди. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини яхшилашга, операциядан кейинги вақтини, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва даволанишнинг реабилитация даврини камайтиришга имкон берган. Ижтимоий самарадорлиги: ўткир панкреатитнинг оғир шакллари билан оғриган беморлар ишга ва жамиятдаги фаол ҳаётга қайтиш, тиббий ёрдамдан қониқиши, умр кўриш давомийлигининг ошиши, ўлим ва ногиронликнинг камайиши имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: амалиётга татбиқ этилган тактик алгоритм ўткир панкреатит оғир шакллари учун маълум хавф омилларининг мавжудлиги ёки йўқлигига қараб танланган операциянинг мақбул усулини аниқлашга ёрдам берди ва бунинг натижасида операциядан кейинги даврда консерватив даво учун дори – воситаларини буюриш сони кескин камайган, шунингдек беморларнинг стационар шароитида даволаниш даври қисқарган. Хулоса: Ишлаб чиқилган тактик алгоритмни қўллаш натижасида, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 1540000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 2700000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: ўткир билиар панкреатитда эндоскопик папиллосфинктеротомия (ЭПСТ) қўллашнинг патогенетик асосланганлиги илмий жиҳатдан тасдиқланиб, ушбу усулнинг ўт йўллари ва ошқозон ости бези йўлларидаги гипертензияни самарали бартараф этиши, холангит ва панкреонекрознинг олдини олишда муҳим аҳамият касб этиши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ўткир билиар панкреатитда оптимал даволаш тактикасини танлашда етакчи мезон билиар трактидаги конкрементларни аниқлаш бўлиб, ЭПСТ ўткир билиар панкреатитда ўт ва панкреатик йўллар обструксиясини самарали бартараф этади ва йирингли холангит ва панкреонекрознинг асосий сабаби бўлган йўл гипертензиясини бартараф этади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази (04.04.2024 й.; №40), Қарши шаҳар тиббиёт бирлашмаси (13.05.2024 й.; №76) ҳамда Навоий вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (03.10.2024 й.; №55) амалиётига тадбиқ этилди. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини яхшилашга, операциядан кейинги вақтини, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва даволанишнинг реабилитация даврини камайтиришга имкон берган. Ижтимоий самарадорлиги: ушбу янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги шундаки, ўткир панкреатитнинг оғир шакллари билан оғриган беморларда операциядан кейинги асоратларнинг камайиши, диспептик белгилар ва оғриқ кузатилмаслиги ҳисобига беморлар ишга ва жамиятдаги фаол ҳаётга қайтиш, тиббий ёрдамдан қониқиши, умр кўриш давомийлигининг ошиши имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: Таклиф қилинган усул ёрдамида беморларниг ишга ва жамиятдаги фаол ҳаётга қайтиш, тиббий ёрдамдан қониқиш, ва ногиронликнинг камайиши ҳисобига тадқиқот ишининг ижтимоий самарадорлиги белгиланади. Беморларниг шифохоҳада даволаниш муддатини қисқартириш натижасида иқтисодий самарадорликка еришилади. Хулоса: Ўткир панкреатит оғир шакллари билан оғриган беморларда операциядан кейинги эрта асоратлар камайганлигини ҳисобга олиб, 1 нафар бемордан бюджет маблағларини 10400000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 16200000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: оғир ўткир панкреатитни асептик некроз босқичида миниинвазив аралашувлар орқали даволаш консерватив терапия ёки очиқ жарроҳлик амалиётлари билан солиштирилганда клиник ва лаборатор кўрсаткичлар динамикаси яхшиланишини таъминлаши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Касалликнинг оғирлик даражаси ва даволаш самарадорлигини мониторинг қилишда муҳим кўрсаткичлар қондаги амилаза ва липаза даражаси, прокалситонин даражаси бўлиб, улар жарроҳлик амалиётидан кейин ферментемия ва яллиғланиш реакцияси кўрсаткичларининг янада яққол пасайганлигидан далолат беради, аммо жарроҳлик аралашувининг аниқ усулига боғлиқ эмас; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази (04.04.2024 й.; №40), Қарши шаҳар тиббиёт бирлашмаси (13.05.2024 й.; №76) ҳамда Навоий вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (03.10.2024 й.; №55) амалиётига тадбиқ этилди. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини яхшилашга, операциядан кейинги вақтини, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва даволанишнинг реабилитация даврини камайтиришга имкон берган. Ижтимоий самарадорлиги очиқ операцияларга нисбатан асептик оғир панкреатит билан оғриган беморларни даволашда кам инвазив аралашувлар устувор ҳисобланади, бу ўлим ҳолатларининг сезиларли даражада камайиши (мос равишда 6,2% ва 17,2%) билан асосланади. Инфекцияланган панкреанекрозлар учун бу кўрсаткич 19,1% ва 27,3% ни ташкил этди. Иқтисодий самарадорлиги: 1) беморларнинг стационарда бўлиш вақти камайган; 2) беморларда операциядан кейинги даврда асоратлар кам кузатилганлиги ҳисобига дори-воситаларга эҳтиёж кам бўлган. Хулоса: Ўткир панкреатитнинг оғир шаклларида таклиф этилаётган тактик алгоритмни амалиётга татбиқ этиш натижасида операциядан кейинги реабилитация даври 15-17 кундан 9-11 кунгача қисқариш ҳисобига 1 нафар беморга бюджет маблағларини 1640000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 2790000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: инфицирланган панкреонекроз ва унинг йирингли-септик асоратларида жарроҳлик аралашувлари самарали санацияни таъминлаши беморларнинг ҳолатини APACHE II шкаласи бўйича яхшиланиши ва полиорган етишмовчиликни SOFA шкаласи бўйича камайиши билан тасдиқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: APACHE II шкаласи ва SOFA шкаласи бўйича аъзолар дисфунксияларининг умумий ҳолати ва кечишининг оғирлиги кўрсаткичлари асептик панкреонекроз билан оғриган беморларда миниинвазив даволаш усулларида сезиларли даражада яхши бўлди. Панкреонекроз билан касалланган беморлар гуруҳида бу кўрсаткичлар сезиларли фарқларга эга бўлмади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази (04.04.2024 й.; №40), Қарши шаҳар тиббиёт бирлашмаси (13.05.2024 й.; №76) ҳамда Навоий вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (03.10.2024 й.; №55) амалиётига тадбиқ этилди. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини яхшилашга, операциядан кейинги вақтини, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва даволанишнинг реабилитация даврини камайтиришга имкон берган. Ижтимоий самарадорлиги: тавсия этилган янгиликларни амалиётга тадбиқ этиш натижасида операциядан кейинги эрта ва кечки асоратлар сони кескин камайиши натижасида мазкур беморларни даволашнинг юқори тиббий самарадорлигини таъминлайди. Иқтисодий самарадорлиги: 1) беморнинг шифохонадаги даври учун: беморнинг шифохонада қолиш муддатини 17 кундан 11 кунгача кунга қисқартиртириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори тахминан 1 млн 210 минг сўмга камайтирган; шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 650000 сўм дори воситалари сарфланади); реабилитация харажатларини камайтирган (1 кунга ўртача реабилитация учун ишлатиладиган 215000 сўм дори воситалари сарфланади); 2) беморнинг шифохонадан ташқаридаги даври учун (бошқа тиббий муассасаларда даволаниши, масалан беморнинг яшаш жойи бўйича поликлиникаларда) бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган. Хулоса: Ўткир панкреатит оғир шакллари билан оғриган беморларда кам инвазив усулларни қўллаш натижасида 1 нафар бемордан бюджет маблағларини 16400000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 21200000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
бешинчи илмий янгилик: панкреонекроз кечиккан босқичга ўтиб кетганда ва билиар йўллар патологияси ўз вақтида тузатилмаган ҳолларда, инфекцияланган панкреонекрозда йирингли-септик ўчоқни самарали санация қилиш учун «очиқ» жарроҳлик аралашувлари ҳануз зарурлиги сақланиб қолиши асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ўткир билиар панкреатитнинг узоқ муддатли, 4 ҳафтадан ортиқ давом этиши, беморнинг ихтисослаштирилган бўлимга кеч ётқизилиши ва кам самарали жарроҳлик аралашуви ошқозон ости бези, парапанкреатик ва қорин парда орти бўшлиғида ўткир алкогол панкреатитга ўхшаш ўзгаришларга олиб келади, бу ўлим даражаси 23,3% бўлган 30 нафар беморда кузатилган. Ушбу кузатувларда энг самарали жарроҳлик ёрдами "очиқ қорин" усулини қўллашдир. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази (04.04.2024 й.; №40), Қарши шаҳар тиббиёт бирлашмаси (13.05.2024 й.; №76) ҳамда Навоий вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (03.10.2024 й.; №55) амалиётига тадбиқ этилди. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини яхшилашга, операциядан кейинги вақтини, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва даволанишнинг реабилитация даврини камайтиришга имкон берган. Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши ўткир панкреатит билан оғриган беморларни хирургик даволашнинг тактик ва техник жиҳатларини такомиллаштириш орқали ўлим даражасини асептик некрозда 17,2% дан 6,2% гача, шунингдек, инфекцияланган панкреонекрозда 27,3% дан 19,1% гача камайтириш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: 1) беморларнинг стационарда бўлиш вақти камайган; 2) беморларда операциядан кейинги даврда асоратлар кам кузатилганлиги ҳисобига дори-воситаларга эҳтиёж кам бўлган. Хулоса: Ўткир панкреатитнинг оғир шаклларида таклиф этилаётган тактик алгоритмни амалиётга татбиқ этиш натижасида операциядан кейинги реабилитация даври 15-17 кундан 9-11 кунгача қисқариш ҳисобига 1 нафар беморга бюджет маблағларини 1640000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 2790000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
