Бадирова Дилфуза Асаматдиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: «Инглиз ва қорақалпоқ тилларида конверсия моделларининг чоғиштирма таҳлили», 10.00.06 – «Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик» (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/Fil810.
Илмий раҳбарининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Хаджиева Дилбар Таджимуратовна, филология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети, PhD.03/30.04.2022.Fil.20.07.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Тешабаева Дилфуза Муминовна, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Шıнназарова Саодат Жубатхановна, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва қорақалпоқ тилларидаги конверсия моделларининг функсионал-семантик, лексик-семантик, морфологик ва синтактик аспектлардаги ўзига хос хусусиятларини, типологик ўхшашлик ва фарқларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз ва қорақалпоқ тилларида конверсия моделларининг турлари, уларнинг ҳар бир тилдаги частотаси, нутқда ва ёзувда қўлланилиш ўрни ҳамда уларнинг умумий ва ўзига хос хусусиятлари, структур-семантик фарқлари аниқланган;
конверсия моделларининг инглиз тилида асосий 4 тури ва 8 та моделлари, қорақалпоқ тилида асосий 3 тури ва 7 та моделларининг ўхшашлик ва фарқли жиҳатларини, уларнинг функсионал-семантик, лексик-семантик, морфологик ва синтактик хусусиятлари чуқур ва тизимли таҳлил қилинган ва тилшуносликда янги ёндашувлар ва назариялар учун асос яратилган;
инглиз ва қорақалпоқ тилларида конверсия моделларининг қиёсий лексик-семантик таҳлили натижасида конверсия усули билан ясалган сўзларнинг семантик кўлами ва лексик ифодаланишида муҳим тафовутлар, ҳар бир тилдаги конверсия ҳодисаси билан боғлиқ бўлган ўзига хос семантик силжишлар аниқланиб, замонавий тилшуносликдаги янги ёндашувлар асосида далилланган;
инглиз ва қорақалпоқ тилларида конверсия ҳодисасининг морфологик-синтактик хусусиятларини қиёсий ўрганиш натижасида конверсия усули билан ясалган сўзларнинг сўз туркумлари сифатида қўлланилишида ва синтактик функсияларида фарқлар ўхшашликлар аниқланди ва бу орқали икки тил тизимининг ўзига хосликлари, ҳамда конверсиянинг универсал ва миллий хусусиятлари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва қорақалпоқ тилларидаги конверсия моделларининг функсионал-семантик, лексик-семантик ва грамматик ўзгаришларини ўрганиш жараёнида олинган натижалар ҳақида:
инглиз ва қорақалпоқ тилларида конверсия моделларининг турлари, уларнинг ҳар бир тилдаги частотаси, нутқда ва ёзувда қўлланилиш ўрни ҳамда уларнинг умумий ва ўзига хос хусусиятлари, структур-семантик фарқлари ҳақидаги илмий иш натижалари 2024-йил 3-феврал куни Қорақалпоғистон телеканалининг “Янгиликлар” ва 2024-йил 5-март куни Қорақалпоғистон радиоканалининг “Хабар” дастурларида кенг оммага тарғиб этилди (Қорақалпоғистон телерадиокомпаниясининг 2024-йил 4-июндаги № 05-22/277-сон маълумотномаси). Натижада, инглиз ва қорақалпоқ тилларидаги конверсия ҳодисасини аҳолига, асосан, ўқувчи ёшларга, талабаларга, олимларга ва илмий изланувчиларга таргʻиб қилиш имконияти яратилган ҳамда телекўрсатув янги материаллар, илмий асосланган далиллар билан бойитилган;
конверсия моделларининг инглиз тилида асосий 4 тури ва 8 та моделлари, қорақалпоқ тилида асосий 3 тури ва 7 та моделларининг ўхшашлик ва фарқли жиҳатларини, уларнинг функсионал-семантик, лексик-семантик, морфологик ва синтактик хусусиятлари чуқур ва тизимли таҳлил қилинган ва тилшуносликда янги ёндашувлар ва назарияларига оид хулосаларидан Бердақ номидаги Қорақалпоқ адабиёти тарихи давлат музейида қорақалпоқ ва инглиз халқлари адабий тили доирасида, кўргазма ва экскурсия жараёнларида, музейга келган меҳмонлар билан суҳбатларда конверсия жараёнидан сўз ясовчи восита сифатида фойдаланилган (Бердақ номидаги Қорақалпоқ адабиёти тарихи давлат музейининг 2024-йил 30-августдаги 01-02/03-150-сон маълумотномаси). Натижада, конверсия моделларининг ўхшашлик ҳамда фарқлари, ижтимоий-тарихий ўзгаришлар, ҳар бир халқнинг яшаш шароитлари, урф-одатлари, кундалик ҳаёти билан богʻлиқлигини исботлашга хизмат қилган;
инглиз ва қорақалпоқ тилларида конверсия моделларининг қиёсий лексик-семантик таҳлили натижасида конверсия усули билан ясалган сўзларнинг семантик кўлами ва лексик ифодаланишида муҳим тафовутлар, ҳар бир тилдаги конверсия ҳодисаси билан боғлиқ бўлган ўзига хос семантик силжишлар аниқланиб, замонавий тилшуносликдаги янги ёндашувлар асосида далилланганлигига оид хулосаларидан ва инглиз ва қорақалпоқ тилларида конверсия ҳодисасининг морфологик-синтактик хусусиятларини қиёсий ўрганиш натижасида конверсия усули билан ясалган сўзларнинг сўз туркумлари сифатида қўлланилишида ва синтактик функсияларида фарқлар, ўхшашликлар аниқланганлиги ва бу орқали икки тил тизимининг ўзига хосликлари, ҳамда конверсиянинг универсал ва миллий хусусиятлари очиб берилганлиги ҳақидаги хулосаларидан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпогʻистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2017-2020-йилларда бажарилган ФА-Ф-1-005 рақамли “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳаларни бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпогʻистон бўлимининг 2024-йил 9-октябрдаги 459/1-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотчининг илмий-назарий фикр ва маълумотлари қорақалпоқ тилидаги миллий ўзига хос конверсия моделларини изоҳлашда назарий асос сифатида хизмат қилган.