Ширинова Фируза Иноятовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация иши ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “1992 – 2022 йилларда Ўзбекистонда мактабгача таълим тизими тарихи (Навоий вилояти мисолида)” мавзусидаги 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам:B2023.2.PhD/Tar1481.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Навоий давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/27.09.2024.Tar.72.07 рақамли Илмий кенгаш.
Илмий  раҳбар: Аминова Азиза Марксовна -  тарих фанлари доктори (DSc), доцент.
Расмий оппонентлар: Ғаффоров Шокир Сафарович - тарих фанлари доктори, профессор; Шадманова Санобар Базарбаевна - тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация  йўналиши: назарий аҳамиятга  молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади 1992 – 2022-йиллардаги мактабгача таълим тизими тарихини Навоий вилояти мисолида ёритиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Навоий вилояти қайта ташкил топган даврда мактабгача таълим муассасаларининг шаҳар ва туманларидаги жойлашуви, уларнинг сони, малакали ходимлар билан таъминланиш даражаси, ишчи ва педагог ходимларининг моддий аҳволи, мактабгача ёшдаги болаларни тўлиқ боғча ва яслиларга қамраб ололмагани, шунингдек, давлат мактабгача таълим муассасалари билан ташкилотлар қарамоғидаги таълим-тарбия муассасаларининг иқтисодий ҳолатидаги фарқли жиҳатлар, уларнинг моддий-техник ва услубий таъминотининг пастлиги аниқланган;
2017-йилга қадар 3–5 ёшли болаларни давлат мактабгача таълим муассасасига жалб қилиш жараёнида самарали механизм ва вазифалар етарли даражада йўлга қўйилмаганлиги, мактабгача таълим муассасалари тўла янгиланмагани, 2022-йилда ҳам Қизилтепа, Зарафшон ва Нурота туманларида 2 тадан, Навоий, Кармана, Конимех, Хатирчи туманларида 1 тадан маҳаллада умуман мактабгача таълим ташкилотлари йўқлиги сабабли тизимда хусусий секторнинг ривожланиши учун янги механизм яратилиб, унинг фаолияти босқичма-босқич ривожланиб борганлиги асосланган;
ислоҳотлар натижасида вилоятда мавжуд мактабгача таълим муассасаларини малакали кадрлар билан таъминланишига доир чора-тадбирларни ишлаб чиқиш, айниқса, олис чўл ҳудудлари учун олий ва ўрта маълумотли мутахассис ходимларни етказиб бериш имкониятларини кенгайганлиги, шундай бўлсада, Учқудуқ, Томди ва Конимех туманларида фаолият олиб бораётган мактабгача таълим ташкилотларида қозоқ, қорақалпоқ тилларидаги  ўқув – дидактик материаллар ва қўлланмалар мавжуд эмаслиги, шунингдек, инглиз тили ўқитувчилари, мусиқа раҳбарлари, жисмоний  тарбия  йўриқчилари, хореографлар, психологларга эҳтиёж мавжудлиги аниқланган;
 2017–2022-йиллар оралиғида вилоятда 700 дан ортиқ боғча ташкил этилиб, уларнинг сони 1204 тага етган ва мактабгача таълим билан қамров 61,7 фоиздан 79,8 фоизга ошгани, салоҳиятли (тоифали) педагоглар улуши 42,7 фоиздан 64,6 фоизга етгани ҳамда  ушбу йилларда тайёрлов гуруҳларига катта эътибор қаратилиб коллеж ва мактаб биноларида 222 та мажбурий бепул мактабга тайёрлов гуруҳи ташкил этилгани, 6 ёшли 5828 нафар бола мажбурий бир йиллик таълим билан қамраб олиниб, бу гуруҳларга 170 нафар тарбиячи бириктирилгани, ташкил этилган ушбу гуруҳларнинг 16 таси МТТ биносида, 3 та гуруҳ коллеж биносида, 5 та гуруҳ маҳалла биносида, 198 таси эса мактабларда фаолият кўрсатиб келгани далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 1992–2022-йилларда Навоий вилояти мактабгача таълим тизими фаолияти тарихига оид олиб борилган тадқиқот асосида олинган илмий янгилик, натижаларга кўра:
2017-йилга қадар 3–5 ёшли болаларни давлат мактабгача таълим муассасасига жалб қилиш жараёнида самарали механизм ва вазифалар етарли даражада йўлга қўйилмаганлиги, мактабгача таълим муассасалари тўла янгиланмагани, 2022-йилда ҳам Қизилтепа, Зарафшон ва Нурота туманларида 2 тадан, Навоий, Кармана, Конимех, Хатирчи туманларида 1 тадан маҳаллада умуман мактабгача таълим ташкилотлари йўқлиги сабабли тизимда хусусий секторнинг ривожланиши учун янги механизм яратилиб, унинг фаолияти босқичма-босқич ривожланиб борганлиги тўғрисидаги маълумотлардан Навоий вилоят Мактабгача ва мактаб таълими бошқармаси фаолиятида кенг фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Мактабгача ва мактаб таълими вазирлигининг 2023-йил 21-сентябрдаги 03-06/28-4005-сонли маълумотномаси). Тақдим қилинган натижалар Навоий вилоятида мактабгача таълим соҳасининг ривожланишига хизмат қилди;
Навоий вилояти қайта ташкил топган даврда мактабгача таълим муассасаларининг шаҳар ва туманларидаги жойлашуви, уларнинг сони, малакали ходимлар билан таъминланиш даражаси, ишчи ва педагог ходимларининг моддий аҳволи, мактабгача ёшдаги болаларни тўлиқ боғча ва яслиларга қамраб ололмагани, шунингдек, давлат мактабгача таълим муассасалари билан ташкилотлар қарамоғидаги таълим-тарбия муассасаларининг иқтисодий ҳолатидаги фарқли жиҳатлар, уларнинг моддий-техник ва услубий таъминотининг пастлиги Навоий вилоят Мактабгача ва мактаб таълими бошқармаси фаолиятида кенг фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Мактабгача ва мактаб таълими вазирлигининг 2023-йил 21-сентябрдаги 03-06/28-4005-сонли маълумотномаси). Натижада, вилоятнинг олис ҳудудларида фаолият кўрсатаётган мактабгача таълим муассасаларида таълим-тарбия жараёнлари сифат ва самарадорлигини оширишга хизмат қилди;
ислоҳотлар натижасида вилоятда мавжуд мактабгача таълим муассасаларини малакали кадрлар билан таъминланишига доир чора-тадбирларни ишлаб чиқиш, айниқса, олис чўл ҳудудлари учун олий ва ўрта маълумотли мутахассис ходимларни етказиб бериш имкониятларини кенгайганлиги, шундай бўлсада Учқудуқ, Томди ва Конимех туманларида фаолият олиб бораётган мактабгача таълим ташкилотларида қозоқ, қорақалпоқ тилларидаги  ўқув – дидактик материаллар ва қўлланмалар мавжуд эмаслиги, шунингдек, инглиз тили ўқитувчилари, мусиқа раҳбарлари, жисмоний  тарбия  йўриқчилари, хореографлар, психологларга эҳтиёж мавжудлиги тўғрисидаги маълумотлардан Инновацион ривожланиш агентлигининг дастурларини бажаришда кенг қўлланилди (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Инновацион ривожланиш агентлигининг 2023-йил 21-сентябрдаги 01-01/3069-сонли маълумотномаси). Тадқиқот натижаларининг амалиётга жорий қилиниши вилоятда мактабгача таълим тизимини ривожланишига, эҳтиёж мавжуд бўлган кадрларни тизимга мақсадли жалб қилишга сабаб бўлди;
2017–2022-йиллар оралиғида вилоятда 700 дан ортиқ боғча ташкил этилиб, уларнинг сони 1204 тага етга ва мактабгача таълим билан қамров 61,7 фоиздан 79,8 фоизга ошгани, салоҳиятли (тоифали) педагоглар улуши 42,7 фоиздан 64,6 фоизга етгани ҳамда  ушбу йилларда  тайёрлов гуруҳларига катта эътибор қаратилиб коллеж ҳамда мактаб биноларида 222 та мажбурий бепул мактабга тайёрлов гуруҳи ташкил этилгани, 6 ёшли 5828 нафар бола мажбурий бир йиллик таълим билан қамраб олиниб, бу гуруҳларга 170 нафар тарбиячи бириктирилгани, ташкил этилган ушбу гуруҳларнинг 16 таси МТТ биносида, 3 та гуруҳ коллеж биносида, 5 та гуруҳ маҳалла биносида, 198 таси эса мактабларда фаолият кўрсатиб келгани тўғрисидаги маълумотлар тўғрисидаги маълумотлардан Инновацион ривожланиш агентлигининг дастурларини ҳамда йиллик режаларини амалга оширишда кенг фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Инновацион ривожланиш агентлигининг 2023-йил 21-сентябрдаги 01-01/3069-сонли маълумотномаси). Тадқиқот натижаларининг амалиётга жорий қилиниши Навоий вилоятида 2017–2022-йилларда мактабгача таълим тизимининг ҳолатини реал баҳолаб, келажакда қилиниши керак бўлган режаларни тузишда ёрдам берди.