Раимқулов Абдисабур Аззамовичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Жанубий Суғднинг VIII–XIV асрлар даври тарихий топографияси», 07.00.06–Археология (тарих фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B 2017.3.DSc/Tar88.

Илмий маслаҳатчи: Ширинов Темир, тарих фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: ЎзР Фанлар академияси Археологик тадқиқотлар институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: ЎзР ФА Археологик тадқиқотлар институти, DSc.27.06.2017.Tar.45.01.

Расмий оппонентлар: Сагдуллаев Анатолий Сагдуллаевич, тарих фанлари доктори, профессор, академик; Камолиддинов Шамсиддин Сирожиддинович, тарих фанлари доктори, профессор; Мавлонов Ўктам Маҳмасобирович, тарих фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Жанубий Суғднинг ривожланган ўрта асрлар даври ва Чиғатой улуси даври тарихий топографияси, шаҳар маданиятининг қарор топиши, ўзига хос хусусияти, моддий маданияти, шаҳарлар, қишлоқлар ва суғориш тизимлари локализацияси масалаларини ёзма ва археологик манбалар асосида ишлаб чиқиш.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

Кеш (Китоб, Шаҳрисабз), Ғузор ва Қарши воҳаларининг сунъий суғориш тизимлари ўрганилган, ёзма манбаларда тилга олинган сунъий суғориш тизимлари воҳа бўйлаб оқаётган қадимий ариқлар  билан локализация қилинган, уларнинг ўрта асрлар даври воҳа шаҳарлари ҳамда қишлоқларининг ривожида муҳим ўрин эгаллаганлиги исботланган;

Жанубий Суғднинг ўрта асрлар ёзма манбаларида фақат номлари  маълум бўлган рустоқлари (туманлари)нинг жойлашган ўрни, табиий географик чегаралари аниқланиб, махсус харита  ишлаб чиқилган;

Жанубий Суғднинг ёзма манбаларда тилга олинган йигирмадан ортиқ ўрта асрлар даври шаҳарлари, йирик қишлоқлари, воҳа ҳудудида жойлашган маълум археологик ёдгорликлар билан локализация қилинган;

Жанубий Суғд ҳудуди орқали  ўтган савдо йўлларининг йўналишлари,  Кешдан  Жом довони орқали Самарқандга кетган йўлнинг аниқ  йўналиши, бу йўлда жойлашган аҳоли манзиллари аниқланган, савдо йўлларининг махсус харитаси ишлаб чиқилган, Жанубий Суғд шаҳарларининг шаклланиши ва ривожланишига савдо йўлларининг аҳамияти асослаб  берилган;

Чиғатой улуси даври шаҳарлари ва қишлоқлари қурилиши ўрганилган, бу даврда бутунлай янги типдаги шаҳарлар ва қишлоқлар шаклланганлиги асосланган, шаҳарларнинг тарихий топографияси, меъморчилиги ва моддий маданияти  тадқиқ  этилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Жанубий Суғднинг VIII–XIV асрлар даври тарихий топографияси устида олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:

Шаҳрисабз шаҳрининг Қорахонийлар даврида пайдо бўлиши ва Хоразмшоҳлар даврида мудофаа деворлари билан ўраб олинганлиги тўғрисидаги хулосалардан Тарих институтда бажарилган “Мовароуннаҳр – Амир Темур давлатининг сиёсий, иқтисодий ва маданий маркази сифатида (ашёвий ва ёзма манбалар асосида)” (2015–2017 йй.) мавзуидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 12 октябрдаги 3/1255-2700-сон маълумотномаси). Натижада ўлкамизнинг энг қадимий шаҳарларидан бири Кеш-Шаҳрисабзнинг ўрта аср қишлоғи ўрнида пайдо бўлганлиги, унинг шаҳарга айланиши жараёни археологик манбалар асосида илмий асослаб берилган;

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 6 апрелдаги ПҚ-1516-сонли “Ўзбекистон мустақиллигининг йигирма йиллигини нишонлашга тайёргарлик кўриш ва ўтказиш тўғрисида”ги қарорида кўрсатилган “Ўзбекистоннинг археологик ёдгорликлари каталогини тузиш” вазифасини бажариш борасида иккита каталог (Ўзбекистоннинг археологик ёдгорликлари каталоги. 5 том. Қашқадарё вилояти. 1-қисм. Яккабоғ тумани”. Самарқанд, 2013; “Ўзбекистоннинг  археологик  ёдгорликлари каталоги. 5 том. Қашқадарё вилояти. 2-қисм. Шаҳрисабз тумани”. Самарқанд, 2014”) нашр этилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги Маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш илмий-ишлаб чиқариш бош бошқармасининг 2018 йил 24 сенябрдаги 01-01/749-сон маълумотномаси). Ушбу каталоглар нафақат илмий тадқиқотларни самарали олиб боришга, шу билан бирга  ёдгорликларни кадастр қилиш ва унинг муҳофаза ҳудудини белгилаш ҳамда уларнинг мониторингини олиб бориш имконини берган;

диссертация тадқиқоти натижалари ва илмий хулосаларидан Қашқадарё вилояти ўлкани ўрганиш музейи ва Амир Темур номидаги Шаҳрисабз шаҳар моддий маданият тарихи музейларида ўрта асрлар шаҳарларига оид экспозицияларини яратилишида кенг фойдаланилган (Маданият вазирлигининг 2018 йил 11 июлдаги 01-11-08-4780-сон маълумотномаси). Бунда натижаларнинг қўлланилиши Қашқадарё воҳасининг ўрта асрлар тарихий топографияси, шаҳарсозлик маданияти ҳамда аҳолининг турмуш тарзи ҳақида музейга ташриф буюрувчиларга зарур маълумотларни беришда хизмат қилган;

Қашқадарё вилояти телевиденияси томонидан Ерқўрғон, Шуллуктепа, Занжир Сарой, Субах, Шаҳрисабз каби қадимий шаҳарларда ўтказилган археологик ишлар ҳақида кўрсатувлар тайёрланиб, Қашқадарё телеканали орқали намойиш этилган (Қашқадарё вилояти телерадиокомпаниясининг 2018 йил 9 октябрдаги 12-15-14-153-сон маълумотномаси). Натижада бу Ўзбекистон тарихининг ўрта асрлар даври моддий ва маънавий маданиятини тарғиб қилишда, унинг ҳақида янги тарихий кўрсатувлар тайёрлашда илмий-амалий аҳамият касб этган.