Мамажонов Аброрбек Адилжоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ғўза навлари билан ёввойи тур ҳамда интрогрессив шакллар Ф1 – Ф2 дурагайларида қимматли хўжалик белгиларининг ирсийланиши», 03.00.09 – Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/В1201.
Илмий раҳбар: Жўрақулов Ғайрат Нематович, биология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлар университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Қаҳҳоров Иззатилло Тиловович, биология фанлари доктори, профессор; Мўминов Хасан Алиқулович, биология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ғўза навлари билан ёввойи тур ҳамда интрогрессив шаклларни реципрок ва поғонали дурагайлаш асосида уларнинг Ф1-Ф2 авлодларида морфобиологик ва қимматли хўжалик белгиларини ирсийланиши ва корреляцион боғлиқлик даражасини аниқлаш, ҳамда комплекс қимматли-хўжалик белгиларга эга бўлган рекомбинант манбалар олишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ғўза навлари билан ёввойи тур ҳамда интрогрессив шаклларни реципрок ва поғонали дурагайлаш орқали олинган Ф0 дурагайларда дурагай кўсаклар тугилиши ва кўсакларда тўлиқ уруғлар тугилиш даражаси бўйича поғонали чатиштириб олинган дурагайларда реципрок чатиштириб олинган дурагайларга нисбатан юқори кўрсаткичлар аниқланган;
Ф1-Ф2 комбинацияларда қимматли хўжалик белгиларнинг ирсийланиши, трансгрессив ўзгарувчанлиги аниқланган;
Ф1-Ф2 комбинацияларда морфобиологик белгиларнинг ирсийланиши ва битта кўсакдаги пахта вазни билан корреляцион боғлиқлик даражалари аниқланган;
ғўза гулининг умумий узунлиги Ф1 ва Ф2 авлодларда ирсийланиши ва ривожланишини бўйича олинган маълумотларга асосланиб, мазкур белгини полигенлар яъни иккитадан ортиқ генлар таъсирида ирсийланиши аниқланган;
миқдорий белгиларни яхшилаш учун фойдананилган дурагайлаш услублари ичида поғонали дурагайлаш услуби самарали эканлиги асосланган;
генетик-селекция изланишларда дастлабки манба сифатида фойдаланиш учун қимматли-хўжалик белгиларга эга бўлган рекомбинант шакллар яратилган.  
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ғўза навлари билан ёввойи тур ҳамда интрогрессив шаклларни реципрок ва поғонали дурагайлаш орқали қимматли хўжалик белгиларининг ирсийланиши бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Госсйпиум Л. туркумига Г.ҳирсутум Л. турига мансуб навлар, Г.мустелинум Миерс эх Wатт. ёввойи тури ва генотипида Г.нелсонии Фрйх. тури генлари мужассамлашган тизмалар иштирокида Реципрок ва поғонали дурагайлаш усулларини қўллаш асосида олинган ноёб бошланғич манбалар уруғлари ЎзР ФА Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институтининг “Ғўза генофонди” ноёб обекти коллекциясига тақдим этилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2024 йил 11-июлдаги 4/1255-1567-сон маълумотномаси). Натижада, ғўза коллекция фондини бойитиш билан бирга, генетик жиҳатдан бойитилган комплекс қимматли-хўжалик белгиларига эга рекомбинантлар амалий селекция жараёнларида бошланғич манба сифатида фойдаланиш имконини берган;
(Андижон-35 х Ғолиб) х Қизил барака,  (Наманган-77 х Андижон-35) х Т-85 ва (Наманган-77 х Андижон-35) х Г.мустелинум Миерс эх Wатт дурагайлари Андижон вилойати Қўрғонтепа  ва Улуғнор туманларда амалийотга жорий этилган (ЎзР Қишлоқ хўжалиги вазирлиги қишлоқ хўжалигида билим ва инновацийалар миллий марказининг 2024 йил 14 октйабрдаги 05/04-04-513-сон маълумотномаси). Натижада, (Андижон-35 х Ғолиб) х Қизил барака дурагайдай популйацийаларида мазкур туманда анъанавий равишда экиб келинайотган “Андижон-35” навига нисбатан гектаридан 4,1 сентнер қўшимсҳа ҳосил олинганлиги аниқланиб, рентабеллик даражаси ўртасҳа 11,6 % гасҳа кўтариш имконини берган;
ғўзанинг Наманган-77, Қизил барака навлари ва Т-85 тизмаларининг барг шакли, гулнинг ва уруғчининг узунликлари, поя ранги билан ҳосилдорлик белгилари ўртасида аниқланган коррелясион боғлиқлик ва поғонали дурагайлаш усули Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институда бажарилган ФА-А-КХ2018-30 – “Янги тезпишар, ҳосилдор, касалликларга бардошли, табиий иқлим шароитларига мослашган, муҳим хўжалик белгиларини ўзида мужассам этган ғўза навларини яратиш ва такомиллаштириш” мавзусидаги амалий лойиҳада янги навларни танлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2024 йил 6 сентябрдаги   4/1255-1976-сон маълумотномаси). Натижада, ғўза тизма ва навларини яратишда поғонали дурагайлаш самарали услуб эканлиги аниқланди ҳамда намуналарни аниқлаш имконини берган.