Маркаев Абдумўмин Яхшибоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бeриладиган фан тармоғи номи): «Болаларда ингичка ичак резексияси ва стома қўйишда кўрсатмалар ва тактик ёндашувни танлаш», 14.00.35 – Болалар хирургияси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2.PhD/Тib1305.
Илмий раҳбар: Эргашeв Насриддин Шамсиддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Болалар миллий тиббиёт маркази, DSc.04/01.02.2022. Тib.147.01.
Расмий оппонентлар: Акилов Ҳабибуллa Атауллаeвич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Юсупов Шухрат Абдурасулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: С.Д. Асфендияров номидаги Қозоғистон миллий тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга эга.
II. Тадқиқотнинг мақсади: болаларда ингичка ичак патологиялари ва аномалияларини, шунингдек, қорин бўшлиғи аъзоларининг орттирилган касалликларида ўтказиладиган жарроҳлик операцияларининг натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
катта клиник материал асосида турли ёшдаги болаларда ингичка ичакда жарроҳлик аралашувларини талаб қиладиган қорин бўшлиғи аъзолари касалликларининг тарқалиши ва нозологик шакллари аниқланган.
ушбу контингентдаги касалликларнинг клиник хусусиятлари ва анатомик вариантлари тизимлаштирилган; қорин бўшлиғи аъзолари патологияларининг айрим турлари учун ахборотли ташхислаш асосланган;
даволашнинг эрта ва узоқ муддатли натижаларига салбий таъсир кўрсатувчи ҳамроҳ ва соматик касалликларнинг частотаси ва морфофункционал хусусиятлари аниқланган.
операциядан кейинги даврда патоморфологик ўзгаришларни инобатга олган ҳолда беморларни оптимал парваришлаш усуллари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий-техника кенгашининг 2024 йил 22 октябрдаги 07/70-сонли хулосасига асосан:
биринчи илмий янгилик: кўп миқдордаги клиник материал асосида турли ёшдаги болаларда ингичка ичакда жарроҳлик аралашувларини талаб қиладиган қорин бўшлиғи аъзолари касалликларининг учраш даражаси ва нозологик шакллари аниқланган ҳамда Тошкент шаҳридаги 1-шаҳар болалар клиник шифохонасининг 10.10.2024 йилдаги №225-сонли буйруғи; Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 17.10.2024 йилдаги №227-сонли буйруғи асосида хирургия бўлимлари амалиётида жорий қилинган. Ижтимоий самарадорлиги: натижаларнинг қиёсий таҳлили шуни кўрсатдики, болаларда ингичка ичакда жарроҳлик аралашувларини талаб қиладиган қорин бўшлиғи аъзолари касалликларининг учраш даражаси ва нозологик шакллари аниқланган, бунга кўра ушбу касаллаклар 4 гуруҳдан иборат эканлиги ва қуйидагича учраши аниқланган: 1) қорин бўшлиғи аъзоларининг туғма аномалиялари (n=183; 49%) (ингичка ичак атрезияси, ингичка ичак мембраннаси, ингичка ичак стенози, ингичка ичакнинг кистоз иккиланиши, мекониал ичак тутилиши, ингичка ичак мальротацияси, Гиршпрунг касаллиги тотал шакли, ректал қопча каби касалликлар); 2) қорин бўшлиғи аъзоларининг ўткир касалликлари ва уларнинг асоратлари (n=118; 31,7%) (Меккел дивертикули, ичак инвагинацияси, битишмали ичак тутилиши, тарқалган перитонит каби касалликлар); 3) ичакларнинг шикастланишлари (n=17; 4,6%) (ингичка ичак шикастланиши, йўғон ичакнинг шикастланиши каби ҳолатлар); 4) ичакларнинг яллиғлиниш касалликлари (n=55; 14,7%) (некрозланувчи энтероколит, Крон касаллиги). Иқтисодий самарадорлиги: ташхислаш босқичида асосий гуруҳда таққослаш гуруҳига нисбатан 2,5 ётоқ-кунга қисқарган. Тадқиқот гуруҳларидаги ҳар бир нафар бемор учун 1 ётоқ-кун учун харажатлар ўртача 536639 сўмни ташкил этган бўлса, асосий гуруҳдаги беморлар учун ташхислаш босқичидаги ётоқ-кунларнинг 2,5 кунга қисқариши туфайли иқтисодий самарадорлик – 1341597 сўм маблағни тежаш имконини берган. Хулоса: ингичка ичакда жарроҳлик аралашувлари кўпинча қорин бўшлиғи аъзоларининг аномалиялари (49,0%) ва ичакнинг шошилинч жарроҳлик касалликлари, некротик энтероколит ва жароҳатлар (51%) кўринишидаги патологияларида амалга оширилган.
иккинчи илмий янгилик: ушбу контингентдаги касалликларнинг клиник хусусиятлар ва анатомик вариантлари тизимлаштирилди; қорин бўшлиғи аъзолари патологияларининг айрим турлари учун ахборотдор ташхислаш усуллари танланиб, ташхислаш алгоритми таклиф қилинган ва Тошкент шаҳридаги 1-шаҳар болалар клиник шифохонасининг 10.10.2024 йилдаги №225-сонли буйруғи; Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 17.10.2024 йилдаги №227-сонли буйруғи асосида хирургия бўлимлари амалиётида жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ишлаб чиқилган ташхислаш алгоритмлари ва ЭҲМ дастурлари ташхислаш жараёнини соддалаштириш ва оптимал даволаш тактикаси танлаш имконини берган. Шунингдек, мазкур алгоритмлар болаларда ингичка ичакда жарроҳлик операцияларни ўтказилиши зарур бўлган  касалликларни аниқлаш ҳамда қорин бўшлиғи аъзоларининг бошқа касалликлари билан қиёсий ташхис ўтказиш имкониятини яратган. Иқтисодий самарадорлиги: қорин бўшлиғи аъзоларининг туғма аномалиялари, қорин бўшлиғи аъзоларининг ўткир хирургик касалликлари ва уларда юзага келадиган асоратлар, шунингдек, ичакларнинг шикастланишлари ва орттирилган яллиғланиш касалликлардан иборат нозологик формалар тизимлаштирилган, уларнинг учраш даражаси, клиник кечишидаги хусусиятлар ва тафовутларни аниқлаш, тегишли ахборотдор анъанавий ва замонавий ташхислаш усулларини танлаш асосида ташхислаш алгоритми таклиф қилинган. Ташхислаш усулларини такомиллаштириш орқали ҳамроҳ учрайдиган аномалияларни аниқлаш даражаси 59,5% дан 66,4% га оширишга эришилган, асосий гуруҳдаги беморлар учун ташхислаш босқичидаги ётоқ-кунларнинг 2,5 кунга қисқариши туфайли иқтисодий самарадорлик – 1341597 сўмни маблағни тежаш имконини берган. Хулоса: ташхислаш алгоритмини қўллаш, клиник-анатомик вариантларни аниқлаш, ҳамроҳ касалликларни ва эҳтимолий асоратларни аниқлаш сифатини оширган, жарроҳлик аралашувлари ўтказилиши керак бўлган ҳолатлар бўйича кўрсатмаларни аниқлашга, бу эса ўз навбатида тегишли жарроҳлик ёндашувларини танлаш ва жарроҳликдан кейинги асоратларни камайтириш имкониятини яратган.
учинчи илмий янгилик: даволашнинг эрта ва узоқ муддатдаги натижаларига салбий таъсир қилувчи ҳамроҳ ва соматик касалликларнинг частотаси ва морфофункционал хусусиятлари аниқланган ва Тошкент шаҳридаги 1-шаҳар болалар клиник шифохонасининг 10.10.2024 йилдаги №225-сонли буйруғи; Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 17.10.2024 йилдаги №227-сонли буйруғи асосида хирургия бўлимлари амалиётида жорий қилинган. Ижтимоий самарадорлиги: даволашнинг эрта ва узоқ муддатдаги натижаларига салбий таъсир қилувчи ҳамроҳ ва соматик касалликларнинг турлари, учраш даражаси ва хусусиятлари аниқланган. Ташхислаш усулларини такомиллаштириш орқали ҳамроҳ учрайдиган аномалияларни ҳамроҳ учрайдиган аномалияларни аниқлаш даражаси тадқиқот гуруҳларида солиштирилганда, асосий гуруҳда аниқлаш даражаси 59,5% дан 66,4% га, яъни 6,9% га ошганлиги қайд этилган. Иқтисодий самарадорлиги: ишлаб чиқилган ташхислаш алгоритми дастурини амалда қўллаш ҳамроҳ учрайдиган аномалиялар ва соматик касалликларни аниқлаш даражаси 6,9% га оширилиши, ҳамроҳ аномалиялар ва соматик касалликларни асосий касалликни даволаш мобайнида тегишли мутахассисларни жалб қилган ҳолда даволаш натижасида кейинчалик яна даволаш учун давлат бюджетидан сарф қилиниши мумкин бўлган катта миқдордаги маблағни тежаш имкони берган. Хулоса: таклиф этилган ташхислаш алгоритмини амалиётда қўллаш ингичка ичакда жарроҳлик аралашувларини талаб қиладиган қорин бўшлиғи аъзолари касалликларини эрта аниқлаш имконини берган. Таклиф этилган жарроҳлик тактикаси алгоритмини қўллаш эса тегишли жарроҳлик ёндашувларини тўғри танлаш ва қўллаш, жарроҳликдан аралашуви натижаларининг самарадорлигини ошириш ҳамда жарроҳликдан кейинги асоратларни камайтиришда самарали ечим бўлиб ҳисобланган.
тўртинчи илмий янгилик: патологиянинг тури ва специфик асоратлар характеридан келиб чиқиб, жарроҳлик тактикаси алгоритми таклиф қилинган. Шунингдек, ингичка ичакнинг жарроҳлик касалликларини даволашда таклиф этилган тактик ёндаувнинг самарадорлиги илмий жиҳатдан асосланган ва Тошкент шаҳридаги 1-шаҳар болалар клиник шифохонасининг 10.10.2024 йилдаги №225-сонли буйруғи; Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 17.10.2024 йилдаги №227-сонли буйруғи асосида хирургия бўлимлари амалиётида жорий қилинган. Ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган жарроҳлик-тактик ёндашувларнинг қўлланилиши натижасида тадқиқотдаги асосий ва таққослаш гуруҳлар солиштирилганда умумий жарроҳлик асоратлар 19,6%дан 9,8% гача камайтирилган, махсус жаррохлик асоратлар 39,1% дан 13,0% гача камайтирилган. Жарроҳликдан кейинги ўлим даражаси 2,6%дан 1,1% гача пасайган; узоқ муддат яхши натижалар 51,9% дан 71,1% гача ошган; қониқарсиз натижалар эса 17,6% дан 4,4% га камайган. Иқтисодий самарадорлиги:стационарда ҳар бир бемор учун суткалик харажат 536639 сўмни ташкил этган. Асосий гуруҳдаги болалар стационарда ўртача 20,7±1,2 ётоқ-кун ўтказадилар, бу 536639 с. х 20,7 кун = 11108427 сўмни ташкил этган; таққослаш гуруҳида эса – 24,0±1,4 кун, бу 536639 х 24,0 = 12879336 сўм. Тавсия этилган даволаш тактикасининг қўлланилиши ингичка ичакнинг жарроҳлик патологияларига эга болаларнинг стационарда ётиш муддатини ўртача 3,3 кунга қисқартириш ва даволаш курсида 1770909 сўм тежаш билан исботланган. Хулоса: жарроҳлик аралашуви усули патологик ҳолатлар ва асоратларнинг табиатига кўра, лапаротомия ёки видеоассистентлик жарроҳлик ёрдамида амалга оширилган: ичак бўшлиғини очмасдан аралашувлар (10,7%), патология сабабларини бартараф этиш учун энтеротомия (9,9%), ичакнинг бутунлигини тиклаш билан резекцияси (30,6%), стома шакллантирилиши билан ичак резекцияси (30,3%), ичакни резекциясиз стома қўйиш (18,5%) ташкил этган.