Ибрагимов Ахроржон Валижоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Чақалоқларда ва кўкрак ёшдаги болаларда туғма қисман ичак тутилишини ташхислаш ва даволаш тактикасини танлаш», 14.00.35 – Болалар хирургияси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Tib3424.
Илмий рахбар: Саттаров Жамолиддин Бахронович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Болалар миллий тиббиёт марказида, DSc.04/01.02.2022.Tib.147.01.
Расмий оппонентлар: Акилов Ҳабибулла Атауллаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор, Агзамходжаев Саиданвар Талатович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга эга.
II. Тадқиқотнинг мақсади: чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда туғма қисман ичак тутилиши ТҚИТ ташхисини такомиллаштириш ва жарроҳлик усулини танлаш асосида даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҳомилада ТҚИТ ривожланишининг пренатал хавф омиллари ва ҳомиладорлик жараёнининг хусусиятлари, бошқа туғма ривожланиш нуқсонлари таркибида ушбу нуқсоннинг учраш даражаси аниқланган;
полигидроамниоз ҳомилада ТҚИТнинг ривожланиши билан боғлиқ бўлган ва ичак нуқсонларини истисно қилиш учун чақалоқни мажбурий туғруқдан кейинги эрта текширувдан ўтказишни талаб қиладиган энг муҳим ва осон аниқланадиган эхографик белги эканлиги исботланган;
чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда ТҚИТнинг анатомик шакллари ва уларнинг клиник кечиши хусусиятлари тизимлаштирилган; ТҚИТнинг алоҳида шакллари учун ахборотли ташхислаш усуллари аниқланган ва ташхислаш алгоритми ишлаб чиқилган;
чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда ТҚИТни даволаш натижаларини оғирлаштирадиган ҳамроҳ нуқсонлар ва соматик касалликларнинг салмоғи ҳамда уларнинг хусусиятларини инобатга олган ҳолда анъанавий жарроҳлик усулларига нисбатан видеолапароскопия жарроҳлигининг афзалликлари ва самарадорлиги илмий жиҳатдан асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий-техника кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги 09/36-сонли хулосасига асосан:
биринчи илмий янгилик: ТҚИТ ривожланишининг пренатал хавф омиллари, ҳомиладорлик жараёни хусусиятлари ҳамда туғма ривожланиш нуқсонлари таркибида ушбу нуқсоннинг учраш даражаси илмий асосда аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ҳомиладор аёлларда мавжуд хавф омилларини эрта аниқлаш орқали ТҚИТни пренатал ташхислаш усуллари оптималлаштирилган. Бу, ўз навбатида, ушбу ривожланиш нуқсонининг энг муҳим пренатал белгилари аниқланишига имкон берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: тадқиқот доирасида ишлаб чиқилган пренатал ташхис усуллари дастури соғлиқни сақлаш тизими амалиётига жорий этилган. Жумладан, ушбу усул: Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 17.09.2024 йилдаги №108-сонли буйруғи; Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Сурхондарё вилояти филиалининг 16.09.2024 йилдаги №4-сонли буйруғи асосида хирургия бўлимлари амалиётида жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ҳомиладор аёлларда хавф омилларини аниқлаш ташхислаш жараёнининг юқори прогностик аҳамиятига эга. Шунингдек, перинатал даврда ҳомиладорлик ва ҳомилада кузатилган хавф омиллари ҳамда ўтказилган медикаментоз даволаш ТҚИТ ривожланишига бевосита ёки билвосита таъсир кўрсатади. Интранатал даврдаги салбий омиллар, масалан, гипоксия ва асфиксия кучайиши, чақалоқнинг мослашувчанлик ҳолатларини пасайтириб, касалликнинг оғир кечиши ва иккиламчи асоратларни ривожлантиришига олиб келиши мумкин. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ташхислаш босқичида асосий гуруҳдаги бир нафар бемор учун харажатлар ўртача 373473 сўм ташкил этган бўлса, таққослаш гуруҳида бу кўрсаткич 995812 сўм ташкил этган. Шу тариқа, асосий гуруҳдаги бир нафар бемор учун иқтисодий самарадорлик – 622338 сўм тежаш имконини берган. Хулоса: ҳомиладор аёлларда хавф омилларини аниқлаш учун ишлаб чиқилган текширув усуллари ҳомилада бир ёки бир нечта хавф омилларини ҳамда ўтказилган медикаментоз даволашнинг салбий таъсири ҳомилада ТҚИТнинг ривожланишида бевосита ёки билвосита сабаб бўлишини аниқлаш имконини берган. Шу билан бирга, мазкур текширув натижалари постнатал даврда мақсадли текшириш усулларини қўллаш зарурлигини белгилаб берган. Илмий янгиликнинг кенг қўлланилиши: ривожланиш нуқсонлари мавжуд бўлган болаларни туққан аёллар учун хавф гуруҳларини аниқлаш ва кейинги ҳомиладорликка тайёрлаш учун ҳомиладор бўлмаган даврда текширув алгоритми ишлаб чиқилган. Ушбу алгоритмни шифохоналарда қўллаш ва тиббиёт ходимларини ўқитиб малакасини ошириш тиббий хизмат сифатини янада оширишга хизмат қилади.
иккинчи илмий янгилик: полигидроамниоз – ҳомилада ТҚИТ ривожланиши билан боғлиқ бўлиб, ичак нуқсонларини истисно қилиш учун чақалоқни мажбурий туғруқдан кейинги эрта текширувдан ўтказишни талаб қиладиган энг муҳим ва осон аниқланадиган эхографик белги эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ишлаб чиқилган усул орқали ТҚИТни эрта аниқлаш самарадорлиги оширилди. Бу эса постнатал ташхислаш жараёнини яхшилаш, нуқсон билан туғилган чақалоқларни шифохоналараро ташиш жараёнини самарали ташкил қилиш ва даволаш тактикасига ўз вақтида киришиш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: тадқиқот доирасида ишлаб чиқилган антенатал ташхислаш алгоритми соғлиқни сақлаш амалиётига жорий этилган. Ушбу алгоритм: Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 17.09.2024 йилдаги №108-сонли буйруғи; Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Сурхондарё вилояти филиалининг 16.09.2024 йилдаги №4-сонли буйруғи асосида хирургия бўлимлари амалиётига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: пренатал текширув усуллари ҳомилада туғма ичак нуқсонлари ва бошқа уйғунлашган аномалияларни аниқлаш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ишлаб чиқилган антенатал ташхислаш алгоритми дастурини амалда қўллаш беморнинг шифохонада ётиб даволаниш муддатини қисқартириб, ҳар бир бемор учун давлат бюджетидан ўртача 622338 сўм маблағни тежаш имконини берган. Хулоса: полигидроамниоз, ичак қовузлоқларининг маҳаллий кенгайиши ва ичак малротацияси билан боғлиқ ҳолларда доплер текшируви орқали "гирдоб" белгисини аниқлаш характерли ҳисобланади. Шу билан бирга, ушбу текширув натижалари постнатал даврда мақсадли текширув усулларини қўллаш зарурлигини белгилаб берган. Постнатал даврда контрастли рентген текширувида ичак эвакуациясининг секинлашиши, унинг проксимал қисмининг кенгайиши, шунингдек, ирригографияда нотўлиқ ротация белгилари нафақат ТҚИТ мавжудлигини, балки унинг ичак малротацияси асосида ривожланганини ҳам кўрсатган. Илмий янгиликнинг кенг қўлланилиши: ТҚИТ бўйича ишлаб чиқилган пренатал ва постнатал ташхислаш алгоритмлари касалликни эрта аниқлаш, асоратларнинг олдини олиш ҳамда тегишли даволаш тактикасини ишлаб чиқишга хизмат қилган.
учинчи илмий янгилик: чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда ТҚИТ анатомик шакллари ва уларнинг клиник кечиши хусусиятлари тизимлаштирилди. ТҚИТнинг алоҳида шакллари учун самарали ташхис қўйиш усуллари аниқланиб, ташхислаш алгоритми ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ТҚИТ билан касалланган болаларни текшириш жараёнида ўткир жарроҳлик патологиясини истисно қилиш, касаллик сабабларини аниқлаш ва қорин бўшлиғи аъзоларининг бошқа касалликлари билан қиёсий ташхис ўтказиш жараёнлари ўрганилган. Таклиф қилинган ташхислаш алгоритмлари ушбу муаммоларни самарали ҳал қилиш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: тадқиқот доирасида ишлаб чиқилган антенатал ва постнатал ташхислаш алгоритмлари Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024 йил 17 сентябрдаги №108 буйруғи ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Сурхондарё вилояти филиалининг 2024 йил 16 сентябрдаги №4 буйруғи асосида хирургия бўлимлари амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ишлаб чиқилган ташхислаш алгоритмлари ва ЭҲМ дастурлари ташхислаш жараёнини соддалаштириш ва оптимал даволаш тактикаси танлаш имконини берган. Шунингдек, мазкур алгоритмлар чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда ТҚИТ сабабларини аниқлаш ҳамда қорин бўшлиғи аъзоларининг бошқа касалликлари билан қиёсий ташхис ўтказиш имкониятини яратди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: асосий гуруҳда тавсия этилган алгоритм ва дастурларнинг ташхислаш самарадорлиги ўртача 73,21±5,92% дан 97,01±2,08% га ошган. Таққослаш ва асосий гуруҳлардаги солиштирув таҳлиллари натижасида обструксиянинг жойлашувини аниқлаш даражаси 85,71±4,68% дан 97,01±2,08% га, касалликни ташхислаш кўрсаткичи 78,57±5,48% дан 92,54±3,21% га ва анатомик шаклни аниқлаш самарадорлиги 73,21±5,92% дан 83,58±4,53% га ошганлиги қайд этилган. Хулоса: ТҚИТга хос анатомик компонентларни тизимлаштириш чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда ичак бурилишлари ва фиксацияларининг алоҳида анатомик шаклларини аниқлаш имконини берган. Бу эса тегишли жарроҳлик ёндашувларини танлаш ва жарроҳликдан кейинги асоратларни камайтириш имкониятини яратган. Илмий янгиликнинг кенг қўлланилиши: ТҚИТга оид ишлаб чиқилган пренатал ва постнатал ташхис алгоритмлари касалликни эрта аниқлаш, асоратларнинг олдини олиш ва мақсадга мувофиқ даволаш тактикасини танлаш имконини яратган.
тўртинчи илмий янгилик: чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда ТҚИТни даволаш натижаларини оғирлаштирадиган ҳамроҳ нуқсонлар ва соматик касалликларнинг салмоғи ҳамда уларнинг хусусиятлари ўрганилган. Шунингдек, анъанавий жарроҳлик усулларига нисбатан видеолапароскопия жарроҳлигининг афзалликлари ва самарадорлиги илмий жиҳатдан асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ТҚИТ ҳолатлари 76,4% да алоҳида якка нуқсон сифатида, 23,6% да эса ҳамроҳ касалликлар шаклида кузатилган. Ҳамроҳ касалликлар орасида 16,3% қўшма аномалиялар, 7,3% эса кўплаб нуқсонлар сифатида қайд этилган. Жарроҳлик амалиёти давомида мазкур касалликларни мақсадли равишда излаш ва тегишли симултан аралашувлар ўтказиш зарурлиги асосланган. ТҚИТ ва ҳамроҳ касалликларга мувофиқ равишда таклиф этилган жарроҳлик-тактик ёндашувлар даволашнинг самарадорлигини оширишга имкон яратган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: тадқиқот натижалари асосида ишлаб чиқилган ёндашувлар Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024 йил 17 сентябрдаги №108 буйруғи ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Сурхондарё вилояти филиалининг 2024 йил 16 сентябрдаги №4 буйруғи асосида хирургия бўлимлари амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган жарроҳлик-тактик ёндашувларнинг қўлланилиши натижасида тадқиқотдаги асосий ва таққослаш гуруҳлар солиштирилганда жарроҳликдан кейинги асоратларнинг 19,64% дан 7,46% гача камайганлиги, ўлим ҳолатининг 3,6% дан 0% гача қисқарганлиги қайд этилган. Даволашнинг яхши натижаларининг эса 77,55% дан 96,82% гача ошганлиги, қониқарсиз натижаларнинг 22,45% дан 3,17% гача камайганлиги қайд этилди. Ушбу натижалар видеолапароскопия жарроҳлигининг анъанавий жарроҳлик усулларига нисбатан афзалликларини тасдиқланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: асосий гуруҳда касалхонада ўтказилган ётоқ кунларининг ўртача кўрсаткичи 12,37±0,29 кунни ташкил этган бўлса, таққослаш гуруҳида бу кўрсаткич 16,88±0,54 кунни ташкил этган. Касалхонада бир беморнинг 1 ётоқ-куни учун даволаниш харажати 423000 сўмни ташкил қилган. Асосий гуруҳдаги беморларнинг касалхонада умумий даволаниш харажатлари ўртача 12,37 × 423000 = 5232510 сўм, таққослаш гуруҳида эса 16,88 × 423000 = 7140240 сўмдан иборат бўлди. Бундан маълум бўладики, асосий гуруҳдаги ҳар бир бемор учун иқтисодий самарадорлик ўртача 1907730 сўм маблағни тежаш билан исботланган. Хулоса: ТҚИТга хос анатомик компонентларни тизимлаштириш чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда ичак бурилишлари ва фиксацияларининг алоҳида анатомик шаклларини аниқлаш имконини берган. Бу эса тегишли жарроҳлик ёндашувларини танлаш ва жарроҳликдан кейинги асоратларни камайтиришда самарали ечим бўлган. Илмий янгиликнинг кенг қўлланилиши: ТҚИТ эрта ташхислаш ва оптимал жарроҳлик тактикасини танлаш мақсадида янги алгоритмлар ишлаб чиқилган. Ушбу алгоритмлар ҳомиладорликнинг дастлабки босқичларида ва туғилгандан кейин ТҚИТни аниқлаш имконини яратиб, туғруқдан олдинги ва кейинги даврлардаги ҳамроҳ аномалияларни ҳисобга олган ҳолда, даволашнинг энг самарали усулини танлашга ёрдам берган. ТҚИТни ташхислаш ва жарроҳлик даволаш усулларини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган янги илмий таклифлар тиббиётнинг турли соҳаларида, хусусан, амалий соғлиқни сақлашда ва таълим жараёнида қўлланилиши мумкин. Мазкур ёндашувлар болалар жарроҳлиги ва неонатология бўлимларининг клиник амалиётида кенг жорий этилиши мумкин бўлиб, улар касалликни эрта аниқлаш, асоратларнинг олдини олиш ва самарали жарроҳлик даволашни таъминланган.