Sayt test rejimida ishlamoqda

Юсубахмедов Абдурауф Абдурахим ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Картошка М – вирусининг молекуляр диагностикаси ва филогенетик анализи», 03.00.04 – Микробиология ва вирусология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/В805.
Илмий раҳбар: Файизев Вохид Бахрамович, биологий фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Чирчиқ давлат педагогика университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Чирчиқ давлат педагогика университети, PhD.03/27.09.2024.B.82.03.
Расмий оппонентлар: Шеримбетов Анвар Гулмирзаевич, биология фанлари доктори, катта илмий ходим; Хусанов Тохир Суннатович, биология фанлари фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Гулистон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Тошкент вилояти экологик шароитидан КМВни ажратиш, биологик хусусиятларини аниқлаш ва молекуляр-генетик идентификациялаш ҳамда филогенетик шажарасини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилояти шаротида КМВ реал вақтдаги ПЗР усули ёрдамида молекуляр диагностика қилиш асосида тарқалиш даражаси аниқланган;
КМВининг оқсил қобиғи (CП) синтезига жавобгар бўлган геном участкаси нуклеотидлар изчиллиги асосида бир-биридан молекуляр-генетик жиҳатдан фарқланувчи “ПВМ-УЗ-АЙ1” ва “ПВМ-УЗ-АЙ2” изолятлар сифатида аниқланган ҳамда филогенетик таҳлили натижасида НW-Прада1 (Руссиа), НW-Ломоносов11 (Россия) ва НW-Лаперла1 изолятлари билан 97-98% гомологияга эга эканлиги исботланган;
ажратилган изолятларнинг оқсил қобиғи аминокислоталар таркибини қиёсий таҳлил қилиш натижасида ПВМ-Уз-АЙ1 изолятда серине (С) аминокислотаси исолеуcине (И) билан ва аргинине (Р) аминокислотаси эса глйcине (Г) билан алмашганлиги, ПВМ-Уз-АЙ2 изолятида эса аспарагин (Н) аминокислотаси аспартиc аcид (Д) билан, тйросине (Й) аминокислотаси аспарагин (Н) билан ва аргинине (Р) аминокислотаси ҳам аспарагин (Н) билан алмашгани исботланган;
вируснинг қора итузум (Соланум нигрум), физалис (Пҳйсалис), оқ шўра (Ченоподиум албум) ҳамда оддий жағ-жағ (Cапселла бурса-пасторис Л.), бурчоқ (Латҳйрус пратенсис) каби мамлакатимиз иқлим шароти учун янги бўлган табиий резерватор ўсимликлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Картошка (Соланум туберосум Л.) ўсимлигини касаллантирувчи КМВнинг молекуляр диагностикаси ва филогенетик анализи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
М - вирусининг республикамизда тарқалган изоляти “Фитопатоген ва бошқа микроорганизмлар ноёб илмий обекти коллекцияси” генофондига топширилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси 2024-йил 15-март 4/1255-314-сон маълумотномаси). Натижада, фитопатоген микроорганизмлар штаммлари коллекция генофондини бойитиш, вирус турлари хилма-хилликлари электрон базаси ахборот таҳлил тизимини шакиллантириш имконини берган;
Тошкент вилояти картошка экин далаларидан кузатилган бир қатор картошка касаллик аломатларидан КМВ  ПЗР усули ёрдамида таҳлил ўтказилиб вируснинг “ПВМ-УЗ-АЙ1” ва “ПВМ-УЗ-АЙ2” изоляти аниқланган ҳамда ушбу изолят халқаро ГенеБанк - НCБИ базасига ПП235793.1 ва ПҚ243305 ИД рақам билан жойлаштирилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 12-августдаги 05/06/-02-651-сонли маълумотномаси). Натижада, ушбу йўналишдаги илмий-тадқиқот ишларида фойдаланиш ва филогенетик шажарасини яратиш жараёнида фойдаланиш имконини берган;
“Картошка М-вируси молекуляр диагностикаси учун муаллифлик праймери дизайин қилинган ва реал вақтдаги-ПЗР тест системаси ишлаб чиқилган ва ушбу тест топлами “Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий тадқиқот институтида” картошка коллекцияси уруғлик материалларини саралаш амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 12-августдаги 05/06/-02-651-сонли маълумотномаси). Натижада, картошка туганаклари ва экин майдонларида вирус диагностикасини амалга ошириш, вируссиз картошка туганаклари олишда ҳамда туганак таркибида яширин ҳолда сақланаётган КМВни эрта диагностика қилиш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish