Гавхарой Исроилжон қизининг
филология фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Туризм терминологиясининг систем-структур ва антропосентрик тадқиқи (Инглиз ва ўзбек тиллари материаллари асосида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма  тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.DSc/Fil575.
Илмий маслаҳатчи: Собиров Абдулҳай Шукурович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат чет тиллари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Содиқов Зоҳид Якубжанович, филология фанлари доктори, профессор; Хошимова Дилдора Мадаминовна, филология фанлари доктори, профессор; Ахмедов Ойбек Сапорбоевич, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларида туризм терминологиясининг систем-структур ва антропосентрик жиҳатдан ўзига хос хусусиятларини очиб беришдан иборат.  
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ўзбек тилида илк бор туризм терминлари валентлилигининг ўзига хос системавийлиги, дифференциаллиги, моносемикликка интилиш тенденциялари, услубий бетарафлиги, хусусиятлари, туризм терминологиясининг терминологик майдони трансформацион белгилари аниқланиб, уларнинг концептуал, демографик ва тест ўтказиш моделлари асосида когнитив ва лингвокултурологик хусусиятлари очиб берилган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги туризм терминологик қатламининг семантик ва прагматик жиҳатлари, ўзаро ижтимоий-маданий асосларини ўрганиш орқали ҳар иккала тилнинг лексик қатламидаги айрим архаик ва тарихий лексемалар ҳозирги кунда ҳам янги мазмунда туристик термин сифатида луғатларда талқин этилишини ҳамда нутқ сатҳини бойитиши мисоллар ёрдамида далилланди ва тилларнинг терминологик фондини бирлаштириш тенденсияси аниқланган;
туризм терминларининг систем-структур шаклланишида тарихий жараён ҳамда маданият омилларининг таъсири остида ўзлаштирилган туризм терминларининг мантиқий-таркибий, деривацион, когнитив ва семантик хусусиятлари таҳлил қилинган;
туристик агентликлар веб-сайтларидаги, гид-таржимон фаолиятидаги жараён матнларини инглиз тилидан ўзбек тилига ҳамда ўзбек тилидан инглиз тилига ўгиришда ўзаро таржима муаммолари ва тиллараро тафовутни мувофиқлаштириш, таржима контекстида тил ва маданиятнинг ўзаро таъсирини ёритиш, туризм терминологияси типологиясини аниқлаш (синхрон ва диахрон) ва унинг когнитив моделини яратиш усуллари асосланган;
инглиз ва ўзбек туризм терминларининг актив ва пассив луғатлардаги хусусиятлари талқин этилиши орқали лексикография тенденциялари асосида замонавий тилшуносликда сайёҳлик терминлари таржимасига оид тавсияларнинг йетарли эмаслиги исботланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Туризм терминларининг систем-структур ва антропосентрик тадқиқи масалалари, нутқдаги вазифаларини тадқиқ қилиш жараёнида ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
инглиз ва ўзбек тилларидаги туризм терминологик қатламининг семантик ва прагматик жиҳатлари, ўзаро ижтимоий-маданий асосларини ўрганиш орқали ҳар иккала тилнинг лексик қатламидаги айрим архаик ва тарихий лексемалар ҳозирги кунда ҳам янги мазмунда туристик термин сифатида луғатларда талқин этилиши ҳамда нутқ сатҳини бойитишини мисоллар ёрдамида далиллаш; тилларнинг терминологик фондини бирлаштириш тенденциясини аниқлаш каби масалалар йечимидан дарсликдаги бадиий асарлар инглиз тилидаги мисоллари билан назарий масалаларни бойитишда Андижон давлат чет тиллари институти, филология фанлари бўйича фалсафа доктори, Гавхарой Исроилжон қизининг 2021-йилдаги “Ҳаёт-2020” (нашриёти томонидан 5111400-Хорижий тил ва адабиёт (инглиз тили) ва 61010500-Гид ҳамроҳлиги ва таржимон фаолияти бакалаврият таълим ёналишлари талабалари учун Ўзбекистон Республикаси Олий таълим вазирлиги тавсиаяси билан чоп этилган (2021-йил 1-март 110-сонли буйруғи билан гувоҳнома №110-229 А.Тошқулов имзоси билан) “Эасй Реадинг Селеcтион фром Энглиш Литературе” дарслигидан фойдаланилган (Андижон давлат униварситетининг 2024-йил 8-августдаги 39/02-456-сон маълумотномаси). Натижада, талабаларнинг таржима жараёнидаги қийинчиликлари бартараф этилишини ва нутқдаги коммункацион самарадорлигини сезиларли ортишига эришилган.
          инглиз ва ўзбек туризм терминларининг актив ва пассив луғатлардаги хусусиятлари талқин этилиши орқали лексикография тенденциялари асосида замонавий тилшуносликда сайёҳлик терминлари таржимасига оид тавсияларнинг йетарли эмаслигини исботланганлиги ва яратилган луғатлардан ҳамда сайёҳлар билан мулоқот дискурси муаммолари ва уларни бартараф этиш борасидаги назарий фикрларидан, тизимлаштирилган туристик терминларидан амалиётда гид таржимонлар томонидан фаол қўлланилди ва ушбу тадқиқот иши доирасида тўпланган материаллар, қўйилган муаммоларни тадқиқ этиш натижасида чиқарилган хулоса ва умумлаштирилган фикрларидан инглиз тилини ёш авлодга ўқитиш бўйича ахборот-комуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратишда манба бўлиб, туризм терминосистемага оид бирликларнинг изоҳларини ёритишда хизмат қилган, шунингдек, инглиз тилида терминларни тизимлаштириш юзасидан ишлаб чиқилган илмий ва амалий тавсиялардан сайёҳлар учун брошуралар, эълон намуналари ҳамда фестивал ссенарийларини тайёрлашда Наманган вилояти Наманган шаҳридаги “Зияран Травел МЧЖ” туристик агентлиги иш фаолиятида фойдаланилган (Наманган вилояти “Зияран Травел МЧЖ” туристик агентлигининг 2023-йил 13-сентябрдаги 03.13-09-2023-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, илмий янгиликлар асосида дастур ва қўлланмаларни яратишга, таълим ҳамда маданиятни, айниқса, туризм соҳасини риволантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга хизмат қилган.
         туризм терминларининг гид таржимонлар орқали таржима контекстида тил ва маданиятнинг ўзаро таъсирини ёритиш, туризм терминологияси типологиясини аниқлаш (синхрон ва диахрон) ва унинг когнитив моделини яратиш, шу билан бирга, ўрганилаётган тилларнинг терминологик фондини бирлаштириш тенденциясини аниқлаш ҳамда туризм терминларининг сйстем-структур шаклланишида тарихий жараён ҳамда маданият омилларининг таъсири остида ўзлаштирилган туризм терминларининг мантиқий-таркибий, деривацион, когнитив ва семантик хусусиятлари ўрганиш каби масалалар ечимидан олий таълими жараёнини мулоқот компетенциясини ва таълимий туризм халқаролашувини ривожлантиришга қаратилган вазифаларни амалга оширишда Қўқон давлат педагогика институти ўқитувчиси А.Нажмеддинов раҳбарлигида С-ЭCАГД-18-CА-0067 (П020002335) рақамли “ФЙ 2018 Энглиш Аccесс Миcросчоларшип Програм” номли Америка Қўшма Штатлари таълим ва маданий ишлари бюроси билан ҳамкорликдаги амалий лойиҳаси доирасидаги таълимий, маданий соҳадаги тадбирлар, амалий лойиҳа ишларида, жумладан, лойиҳа доирасида яратилиши режалаштирилган илмий-методик тавсиялами ишлаб чиқишда фойдаланилган (Муқимий номидаги Қўқон давлат педагогика институтининг 2024-йил 28-февралдаги 249/04-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, илмий янгиликлар асосида дастур ва қўлланмаларни яратишга, таълим ҳамда туризм маданиятни ривожлантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга хизмат қилган.
инглиз ва ўзбек тилларида илк бор туризм терминларининг ўзига хос системавийлиги, дифференциаллигиги, моносемикликка интилиш тенденциялари, услубий бетарафлиги каби хусусиятлари очиб берилганлиги; туризм терминологиясининг терминологик майдони трансформацион белгилари аниқланганлиги, уларнинг концептуал, демографик ва тест ўтказиш моделлари асосида когнитив ва лингвокултурологик таҳлили амалга оширилганлик каби илмий тавсия ва ҳулосаларидан Наманган давлат университети “Амалий инглиз тили” кафедраси филология фанлари бўйича фалсафа фанлари доктори (ПҳД) Д.М. Саримсақова бошчилигида АҚШнинг Ўзбекистондаги элчихонасининг Алумни Оутреач Програм дастури доирасида 2020-2021-йилларда Наманган давлат университетида бажарилган С-УЗ800-20-ИН-0106 рақамли “Виртуал Wоркшоп он Cоллаборативе Аcтион Ресеарч фор Энглиш Теачерс” амалий лойиҳада фойдаланилган (Наманган давлат университетининг 2023-йил 20-октябрдаги 722-01-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, илмий янгиликлар асосида дастур ва қўлланмаларни яратишга, таълим ҳамда маданиятни риволантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга хизмат қилган.
        тадқиқот жараёнида амалга оширилган таҳлиллар натижалари ва материалларидан Эрон Ислом Республикаси Машхад шаҳри Фидавсий университети инглиз тили ўқитувчиси, филология фанлари бўйича фалсафа доктори Мортеза Амиршайбаний томонидан ўтиладиган прагматика, лингуистика маъруза курсларида лексикология, лексикография, тилшунослик фанларини бошқариш, шунингдек, инглиз тили бўлимидаги назарий ва амалий курсларни такомиллаштириш учун таҳлиллар чоғида фойдаланилган. Шунингдек, тадқиқот натижасида эришилган илмий ҳулоса ва натижалар чоғиштирма лингвистика, лингвокултурология ва прагмалингвистика соҳаларида изланишлар олиб бораётган магистррантлар ҳамда докторантлар учун мавзу юзасидан атрофлича билимларга эга бўлишида фойдаланилган (Мортеза Амиршайбаний имзоси билан маълумотнома 14 ноябр 2023-йил, э-маил: м.амиршейбани@им.аc.ир). Натижада, маърузаларнинг назарий жиҳатдан такомиллашувига ва бойитилиши таъминланган, амалий аҳамияти оширилган, лексикология, терминология, линвокултуралогия, лингвопрагматика бўйича илмий изланишлар олиб бораётган изланувчиларга ушбу соҳаларга оид билимлари чуқурлашуви ва кенгайишига эришилган.
         тадқиқот жараёнида амалга оширилган таҳлиллар натижалари ва материалларидан Америка, Греенсборо, 5800 W. Фриендлй Авенуе, Гуилфорд коллеги “Замонавий тилшунослик” кафедраси мудири, филология фанлари доктори, доценти Алфонсо Абад Манчефио томонидан ўтиладиган прагматика, лингуистика маъруза курсларида лексикология, лексикография, тилшунослик фанларини бошқариш, шунингдек, инглиз тили бўлимидаги назарий ва амалий курсларни такомиллаштириш учун таҳлиллар чоғида фойдаланилган. Шунингдек, тадқиқот натижасида эришилган илмий ҳулоса ва натижалар чоғиштирма лингвистика, лингвокултурология ва прагмалингвистика соҳаларида изланишлар олиб бораётган магистрантлар ҳамда докторантлар учун мавзу юзасидан атрофлича билимларга эга бўлишида фойдаланилган (Алфонсо Абад Манчефио имзоси билан маълумотнома 23-октябр 2023-йил, э-маил: аманчен@гуилфорд.эду). Натижада, маърузаларнинг назарий жиҳатдан такомиллашувига ва бойитилиши таъминланган, амалий аҳамиояти оширилган, лексикология, терминология, лингвокултуралогия, лингвопрагматика бўйича илмий изланишлар олиб бораётган изланувчиларга ушбу соҳаларга оид билимлари чуқурлашуви ва кенгайишига сабаб бўлган.
туристик агентликлар веб-сайтларидаги, гид-таржимон фаолиятидаги жараён матнларини инглиз тилидан ўзбек тилига ҳамда ўзбек тилидан инглиз тилига ўгиришда ўзаро таржима муаммолари ва тиллараро тафовутни мувофиқлаштириш, таржима контекстида тил ва маданиятнинг ўзаро таъсирини ёритиш, туризм терминологияси типологиясини аниқлаш(синхрон ва диахрон) ва унинг когнитив моделини яратиш усуллари билан боғлиқ масалаларга эʼтибор берилган ва маълумотлар натижасида радио тингловчилар туризм терминологиясига оид функсионал-маданий сўзлар ва инглиз ва ўзбек тилларига хос лингвомаданий терминлар таркибини аниқлаш, инглиз ва ўзбек тилларида туризм терминологияси ва терминлар таржималарнинг қайта яратиш масаласи ҳамда таржима усулларини таклиф қилиш томонлари ҳақида маълумотлардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДУК “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавият”, номли эшиттиришларида фойдаланилди (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг  2023-йил 19 сентябрдаги 04-36-1410-сон маълумотномаси). Натижада, эшиттиришларнинг илмий савияси ортган ҳамда туризм терминларини ўрганиш, унинг дискурсив омиллари ва улар таржималарида лингвомаланий хусусиятлар услубий жиҳатдаги чегараланган лексика пайдо бўлишлигининг ўзига хос жиҳатлари каби илмий қарашлар ва фактлар билан бойитиб беришда ўзига хослик таъминланган.