Файзимуродов Жасур Бахтиёр ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Оқ жўхорининг ўсиши, ривожланиши, ҳосилдорлигига экиш муддатлари ва меъёрларининг таъсири (Жиззах вилоятининг кучсиз шўрланган тупроқлари мисолида)”, 06.01.08-Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/Qx1405
Илмий раҳбар Халилов Насриддин, қишлоқ хўжалик фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд агроинновациялар ва тадқиқотлар институти, PhD.05/28.08.2024.Qx.182.01.
Расмий оппонентлар: Махматмуродов Алишер Улмасович, қишлоқ хўжалик фанлари доктори, доцент; Назаров Худойберди Куйдимуродович, қишлоқ хоъжалиги фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Жиззах вилоятининг кучсиз шўрланган бўз-ўтлоқи тупроқлари шароитида оқ жўхори навларидан юқори ва сифатли дон ҳосили етиштиришда мақбул экиш муддати ва меъёрларини белгилаш ҳамда ишлаб чиқаришга тавсиялар беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
илк бор Жиззах вилоятининг кучсиз шўрланган бўз-ўтлоқи тупроқлари шароитида оқ жўхорининг Ўзбекистон 5 ва Ўзбекистон 18 навлари учун мақбул экиш муддати 15-апрел ҳамда Ўзбекистон 5 навида 138,0 минг дона/га (60х12 см) ва Ўзбекистон 18 навида 110,0 минг дона/га (60х15 см) меъёрлари ишлаб чиқилган;
кучсиз шўрланган ерларда мақбул экиш муддати (15.04) ва меъёрларида (138,0 минг дона/га, 110,0 минг дона/га) оқ жўхори навларида амал даври охирида сақланиб қолган ўсимликлар миқдори 83,5-83,3 %, барг юзаси 26,7-39,7 минг м2/га, фотосинтетик потенсиал 2,95-5,51 млн м2/га, фотосинтез соф маҳсулдорлик 4,87-3,19 г/м2*сутка юқори бўлиши исботланган;
оқ жўхоридан юқори ва сифатли дон (59,7-75,6 с/га) ва қуруқ биомасса (107,4-128,5 с/га) ҳосил олиш учун 15-апрел муддатида Ўзбекистон 5 навини 138,0 минг дона/га, Ўзбекистон 18 навини 110,0 минг дона/га меъёрида экиш энг мақбул эканлиги илмий асосланган.
оқ жўхори Ўзбекистон 5 ва Ўзбекистон 18 навларини мақбул экиш муддати (15.04) ва меъёрларида (138,0 минг дона/га, 110,0 минг дона/га) парваришлаш соф фойдани 10641,2-17045,6 минг.сўм/га, рентабелликни 73,2-117,2 % га юқори бўлиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Жиззах вилоятининг кучсиз шўрланган бўз-ўтлоқи тупроқлари шароитида оқ жўхори навларини экиш муддатлари ва меъёрларини ўрганиш бўйича ўтказилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
деҳқон ва фермер хўжаликлари учун “Жиззах вилояти шароитида оқ жўхорини экиш муддати ва меъёрлари бўйича” тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024-йил 12-ноябрдаги № 05/06-04-594-сонли маълумотномаси). Ушбу тавсиянома деҳқон ва фермер хўжаликларида оқ жўхори етиштиришда қўлланма сифатида фойдаланилмоқда;
Жиззах вилоятининг кучсиз шўрланган тупроқлари шароитида оқ жўхорининг Ўзбекистон 5 навини 15-апрел муддатида 138 минг дона/га ҳамда Ўзбекистон 18 навини 110 минг дона/га меъёрларида парваришлаш агротехнологияси 2022-2023-йилларда Жиззах вилоятининг Пахтакор туманида 37,5 гектар, Зафаробод туманида 7,2 гектар, жами вилоят бўйича 44,7 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 12-ноябрдаги № 05/06-04-594-сонли маълумотномаси). Натижада оқ жўхори навлари дон ҳосилдорлиги 48,1-54,2; 59,2-64,3 с/гани ташкил этиб, 1-май муддатида 184 минг дона/га меъёрида экилганга нисбатан 2,2-3,1 ва 5,2-6,1 с/га қўшимча дон ҳосили олинган.
Жиззах вилояти кучсиз шўрланган бўз ўтлоқи тупроқлари шароитида оқ жўхори навларини асосий экин сифатида 15-апрел муддатида Ўзбекистон 5 нави 138 минг дона/га, Ўзбекистон 18 нави 110 минг дона/га меъёрларида экиб парваришлаш агротехнологияси Пахтакор, Зафаробод туманларида жорий этилган. (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024-йил 12-ноябрдаги № 05/06-04-594-сонли маълумотномаси). Натижада ушбу агротехнологияни қўлаш орқали навлар бўйича гектаридан 8,56-9,63, 13,30-14,43 млн. сўмгача соф фойда олинган ҳамда 58,8-66,2, 91,5-99,2 фоиз рентабеллик даражасига эришилган.