Юсупалиева Камола Баходир қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси химояси хақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Пастки жағ гипоплазияси бўлган болаларни эрта ташхис қўйиш ва даволаш» 14.00.21 – Стоматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам В2022.3PhD/Tib3058.
Илмий раҳбар: Якубов Рахим Камилович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат стоматология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат стоматология институти, DSc.04/30.12.2019.Тиб.59.01
Расмий оппонентлар: Боймуродов Шухрат Абдужалилович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шукпаров Асилбек Байадилович, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Қозоғистон Республикаси).
Етакчи ташкилот: Кубань давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: пастки жағ гипоплазияси бўлган болаларни ташхислаш ва консерватив даволашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
анъанавий жарроҳлик усуллари (пастки жағ шохини реконструкция қилиш, дистракцион остеогенез, ауто-суяк пластикаси) жарроҳатли ва кўпинча такрорий деформацияга ёки асоратларга олиб келиши аниқланган;
маҳаллий ва умумий метаболик жараёнларнинг бузилишига, суякларнинг прогрессив қайта тикланишига ва асоратларнинг ривожланишига, остеокластик жараённи қўзғатишига сабачи бўладиган умумий омиллар аниқланган;
илк бор пастки жағни эрта даволовчи позициялашни анъанавий ҳамда таклиф қилинаётган конструкциялар қўллаш орқали комплекс консерватив даволаш алгоритми ишлаб чиқилган;
пастки жағнинг турли хил гипоплазияларини ишлаб чиқилган даволовчи позициялашни қўллаш усулидаги алгоритм буйича комплекс консерватив даволашнинг юқори самарадорлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Пастки жағ гипоплазияси бўлган болаларни эрта ташхис қўйиш ва даволаш бўйича олинган илмий натижалар асосида тадқиқот иши амалга оширилган ва амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-тexник кенгашнинг 2024 йил 13 ноябрдаги №8/12 хулосаси):
биринчи илмий янгилик: анъанавий жаррохлик усулларнинг (шохининг реконструкцияси, дистраксион остеогенез, аутосуяк пластикаси) жарроҳатли эканлиги ва кўпинча деформациянинг ёки асорат ва рецидив билан тугаши, уларнинг сабаблари эса ўрганилмаганлиги аниқланган. Анъанавий усуллар билан амалиётда даволаш жараёни болаларнинг пастки жағ гипоплазияси билан боғлиқ ҳолатларининг кўп жиҳатларига комплекс диагностика ва объектив баҳолашсиз амалга оширилади, шунингдек, фойдаланилаётган рентгенологик усуллар ва уларнинг анъанавий талқини юз-жағ соҳаси ҳолатини ва даволаш самарадорлигини баҳолаш имконини бермайди. Илмий янгиликнинг мазмуни Тошкент давлат стоматология институтининг Мувоффиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 31 май 2023 йилда тасдиқланган «Пастки жағни гипоплазияси болаларда кўп спиралли компьютер томографиясининг ахборотлигини баҳолаш» мавзусидаги услубий тавсияларда ҳамда Тошкент давлат стоматология институтининг Мувоффиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 19 июнь 2023 йилда тасдиқланган «Пастки жағни гипоплазияси бўлган болаларни ташхислашда фанлараро ёндашувни қўллаш» мавзусидаги тавсиялар жойлаштирилган. Бу тавсиялар Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2 октябрь 2024 йилда №59 , № 60 сон буйруғлари ва болалар Миллий тиббиёт марказининг 1 июндаги 2023 йилдаги №1-09/67/1сон буйруғига асосан жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: операцияларнинг кеч муддатларда ўтказилиши (16 ёшдан кейин) ва жарроҳатли хирургик даволаш усулларининг самарасизлиги ҳамда мураккаблиги, асоратлар ва рецидивлар, уларни амалга оширишни чеклашга, эрта ташхислаш усулларини ривожлантириш талабини асослашга, шунингдек, болаларнинг ёшига мос келадиган эҳтиёткор консерватив усулларни ишлаб чиқишга сабаб бўлади, бу болаларнинг соғлиғини яхшилаш, руҳий -эмоционал ҳолатини ва ижтимоий мослашувини яхшилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: бир шахс учун юқори ва пастки жағларни остеотомия операцияси учун 4788506 сўм, аутосуяк пластикасини ўз ичига олган остеотомия операцияси учун эса 6148506 сўм талаб этилади. Натижаларни башорат қилиш ва эрта комплекс диагностика ёрдамида консерватив усулни асослаш, госпитализация ва амалиёт усулларига бўлган эҳтиёжни камайтириш имконини беради. Бу давлат бюджетига стационар даволаш ва операцияларни амалга ошириш учун сарф-ҳаражатларни тежашга имкон яратган. Хулоса: операциядан кейинги асоратларнинг эрта башорат қилиш, гипоплазиянинг факторларини диагностика қилиш, шунингдек, юз-жағ соҳасидаги структура ва функционал бузилишларнинг ривожланишини башорат ва профилактика қилиш усулларини ишлаб чиқиш, кўп босқичли операциялар билан даволашга боғлиқ кўрсатмаларни асослаш, эҳтиёткор консерватив усулларни ишлаб чиқиш зарурлигини аниқлаш, соғлиқни яхшилаш, руҳий-эмоционал ҳолат ва ижтимоий мослашувни яхшилашга кўмаклашди.
иккинчи илмий янгилик: маҳаллий ва умумий метаболик жараёнларнинг бузилишига, суякларнинг прогрессив қайта тикланишига ва асоратларнинг ривожланишига, остеокластик жараённи қўзғатишига сабачи бўладиган умумий омиллар аниқланган: анемия, гемодинамикани ўзгаришлари, компенсатор ва мослашиш қобилиятларнинг пасайиши, шунингдек ЛОР-аъзолари, ичак касалликлари, оғиз, ютқин ва ичакдаги дисбиотик касалликлар. Илмий янгилик "Пастки жағ гипоплазиясига чалинишган болаларни диагностика қилишда фанлараро ёндашувни қўллаш" мавзусидаги усуллар тавсиясига киритилган, Тошкент давлат стоматология институтининг Мувоффиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 19 июндаги №04-p /45 қарори билан тасдиқланган. Ушбу тавсиялар Тошкент педиатрия тиббиёт институти клиникасида 2024 йил 2 октябрдаги №59, 60 буйруғи, ҳамда Болалар миллий тиббиёт маркази 2023 йил 1 июндаги №1-09/67/1 буйруғи билан амалга оширилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: гипоплазия ва асоратларни сабабларини илмий асослаб, ички аъзоларни касалликларини ҳисобга олган ҳолда комплекс консерватив даволашнинг заруриятини, эстетик ва функционал бузилишларга олиб келувчи омилларни аниқлайди. Боланинг ёш хусусиятлари ва сабабларини ҳисобга олган ҳолда, операция усулларини чэгаралашнинг зарурияти, уларнинг ривожланиш хавфини аниқлаш учун эрта диагностика ўтказиш, саломатлик, руҳий-эмоционал ҳолат ва ижтимоий мослашувни яхшилайдиган ўндашувлар ишлаб чиқиш зарурлигини асослаб беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: асоратлари профилактикаси ва фақат бир томонлама бажарилган остеотомия операциясида давлат бюджетидан бўлган харажатлар 4788506 сўмга, аутосуяк пластикаси билан остеотомия операциясида эса 6148506 сўмни ташкил этади, ҳар бир бемор учун. Хулоса: сабабларнинг эрта диагностикаси ва операциядан кейинги асоратларни олдиндан башорат қилиш гипоплазияга олиб келувчи касалликларнинг аниқланиши, шунингдек эстетик, юз-жағ соҳасидаги структуравий ва функционал бузилишлар, уларнинг ривожланишини профилактика қилиш учун эрта комплекс даволашни фанлараро ёндашув билан амалга ошириш, эстетикани, функционал бузилишларни бартараф этиш, саломатлик, руҳий-эмоционал ҳолат ва ижтимоий мослашувни яхшилаш учун консерватив усулларни ишлаб чиқиш зарурлигини асослаб берди.
учинчи илмий янгилик: Илк бор пастки жағни эрта даволовчи позициялашни анъанавий ҳамда таклиф қилинаётган конструкциялар қўллаш орқали комплекс консерватив даволаш алгоритми ишлаб чиқилган; илмий тадқиқотлар натижаларига асосланган ҳолда, илмий янгиликнинг мазмуни Тошкент давлат стоматология институтининг Мувоффиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 31 май 2023 йилда тасдиқланган «Пастки жағни гипоплазияси болаларда кўп спиралли компьютер томографиясининг ахборотлигини баҳолаш» мавзусидаги услубий тавсияларда ҳамда шу кенгашни 19 июнь 2023 йилда тасдиқланган «Пастки жағни гипоплазияси бўлган болаларни ташхислашда фанлараро ёндашувни қўллаш» мавзусидаги тавсиялар жойлаштирилган. Бу тавсиялар Тошкент пэдиатрия тиббиёт институтининг 2 октябрь 2024 йилда №59ва № 60 сон буйруғи ва болалар Миллий тиббиёт марказининг 1 июндаги 2023 йилдаги №1-09/67/1сон буйруғига асосан жорий этилган. Пастки жағ гипоплазияли болаларни комплекс реабилитация қилишда, пастки жағни даволовчи позициялаш, каппасимон аппарати, стационар ёй ва анъанавий пластинкали аппаратлардан фойдаланиш алгоритми асосланиб ишлаб чиқилган, ундан фойдаланилганда умумий ҳолатни яхшилаш, функционал бузилишларни бартараф этиш, юз эстетикасини, аъзолар ва суякларнинг шакли ва ўлчамларини яхшилашга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ушбу даволаш алгоритмини қўллаш соматик ва эмоционал ҳолатни бир вақтда яхшилашга, юз эстетикасини нормаллаштиришга ва гипоплазиянинг ривожланишини олдини олишга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: госпитализацияга қўйилган кўрсатмаларнинг камайиши ва фақат бир томонлама операция билан юқори ва пастки жағларни остеотомиясини амалга оширмаслик орқали давлат бюджетига сарф-харажатларнинг 4788506 сўмга, аутосуяк пластикасини қўшган ҳолда 6148506 сўмга арзонлашиши таъминланади. Хулоса:, гипоплазияга таъсир этувчи касалликларни, ҳамда эстетик, структуравий ва функционал бузилишларнинг эътиборга олган холда фанлараро ёндашув орқали эрта комплекс даволаш ривожланишини профилактика қилишга ёрдам беради ва функционал бузилишларни баотараф этиб, юз эстетикасини, саломатлик кўрсатқичларини руҳий -эмоционал ҳолатни ва ижтимоий мослашувни яхшиловчи, эхтиёткорли консерватив усулларни ишлаб чиқишни асослади.
тўртинчи илмий янгилик: турли хил гипоплазия типларини комплекс консерватив даволашда пастки жағни даволовчи позициялашни қўллашнинг юқори самарадорлиги исботланган, бу ўсиш ва шаклланишга ёрдам беради, умумий ҳолатни яхшилашга, юз эстетикасини мейёрлаштиришга, реконструктив ва суякпластик операцияларга кўрсатмаларни камайтиришга олиб келади; пастки жағ гипоплазиясини даволашда эрта даволовчи позициялаш ва анъанавий ҳамда таклиф этилган конструкцияларнинг ортодонтик аппаратларини қўллаш орқали комплекс консерватив даволаш алгоритмини жорий қилиш тиббий ёрдамнинг сифатини, беморларнинг умумий ҳолатини, юз эстетикасининг нисбатларини яхшилаш, кўп босқичли операцияларга, масалан, дистракцион остеогенез, суякпластикасига кўрсатмаларни қисқартириш ва шу билан бирга пастки жағ гипоплазиялик болаларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш, ривожланиш ва ногиронликни олдини олишга имкон берди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ушбу даволаш алгоритмини қўллаш бир вақтда юз эстетикасини мейёрлаштириш, соматик ва эмоционал ҳолатни, саломатлик кўрсаткичларини , руҳий-эмоционал ҳолатни яхшилашга ва болаларнинг ижтимоий мослашувини таъминлашга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: даволаш бошлангандан аввал операцияга кўрсатмалар 67,25% бўлган бўлса, даволашни тугатгандан кейин бу кўрсатмалар 34,6% гача камайди. Стационар давога қўйилган кўрсатмаларнинг пасайиши ва фақат бир томонлама остеотомия операциясини амалга оширишмаслик орқали давлат бюджетига сарф-харажатлар тежамкорлиги 4788506 сўмни ташкил этса, аутосуяк пластикасини бажарилмаганда 6148506 сўмни ташкил этади. Хулоса: эрта диагностика ва даволаш, гипоплазияга олиб келувчи касалликларни , эстетик, структуравий ҳамда функционал бузилишларни ҳисобга олиб, эрта комплекс даволашни фанлараро ёндашув орқали амалга оширишга имкон берди, шунингдек, юз эстетикасини яхшилаш, функционал бузилишларни бартараф этиш ва болаларнинг психо-эмоционал ҳолати ҳамда ижтимоий мослашувини яхшилаш учун енгил консерватив усулларни ишлаб чиқиш зарурати асосланди.