Ризаева Мехрибан Ахмадовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

 I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Миокард инфарктида углевод алмашинувининг бузилиши ва гипогликемик терапия имкониятлари”, 14.00.05 – Ички касалликлар ва 14.00.03– Эндокринология;
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Tib3514.
Илмий раҳбарлар: Бадритдинова Матлюба Нажмидиновна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Шамансурова Зулайхо Муралимжановна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Aбу Aли ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02.
Расмий оппонентлар: Юсупова Шахноза Кадиржановна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Абдуллаев Равшанбек Бобожонивич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Курск давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқоднинг мақсади: миокард инфарктини ўтказган беморларда турли даражадаги углевод алмашинуви бузилишларининг тарқалишини, прогностик аҳамиятини, шунингдек, гипогликемик терапиянинг эрта ва кечки юрак қон-томир асоратлари хавфига таъсирини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
миокард инфаркти ўтказган беморларда углевод алмашинуви бузилишларининг учраши қандли диабет 2-тур ва транзитор гипергликемия билан боғлиқлиги ҳамда қайд қилинган ўлим ҳолатларида қандли диабет 2-тури бор беморлар кўп эканлиги аниқланган бўлиб, мос равишда қондаги глюкоза миқдорининг мақсадли кўрсаткичлардан юқори бўлиши фатал юрак қон-томир асоратлари билан қўшилиб келадиган эрта ўлим сабабларидан бири бўлган хавф омили эканлиги асосланган;
миокард инфарктини ўтказган ва углевод алмашинуви бузилиши бўлган беморларда гликемик профил ўртача қиймати даволанишнинг учинчи кунида камайиб, тўртинчи ёки бешинчи кунларда ошиши, Charlson индексининг 5 ва 6 баллга тенг бўлиши - беморларни 10 йиллик яшовчанлигининг камайиши, уларни юрак қон-томир асоратларидан ўртача ҳар 3 ойда вафот этиш эҳтимоли жуда юқори бўлиши аниқланган;
миокард инфарктини ўтказган қандли диабет 2-тур, транзитор гипергликемия ва углевод алмашинуви бузилиши бўлмаган гуруҳларга мансуб беморларда ҳаёт сифати кўрсаткичларини BREF сўровномаси асосида жисмоний ва психологик сфера, атроф-муҳит омиллари, ижтимоий муносабатлар ва мустақиллик даражаси кўрсаткичларини баҳолаш исботланган;
миокард инфарктини ўтказган беморларда қондаги глюкоза миқдори ва Charlson индексини инобатга олган ҳолда ўлим ҳавфини башоратловчи махсус яратилган модификация ҳамда миокард инфарктида углевод алмашинуви бузилишини мувофиқлаштириш, даволаш жараёнини оптималлаштириш ва олдини олиш бўйича ишлаб чиқилган алгоритмдан фойдаланиш беморлар ҳаёт сифатини яхшилашга, эрта ва кечки юрак қон-томир асоратларининг камайиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
«Миокард инфарктида гипогликемик терапия имкониятларини такомиллаштириш» мавзусидаги илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2024 йил 13 ноябрдаги 08/47-сон хулосаси олинган.
биринчи илмий янгилик: миокард инфаркти ўтказган беморларда углевод алмашинуви бузилишларининг учраши қандли диабет 2-тур ва транзитор гипергликемия билан боғлиқлиги ҳамда қайд қилинган ўлим ҳолатларида қандли диабет 2-тури бор беморлар кўп эканлиги аниқланган бўлиб, мос равишда қондаги глюкоза миқдорининг мақсадли кўрсаткичлардан юқори бўлиши фатал юрак қон-томир асоратлари билан қўшилиб келадиган эрта ўлим сабабларидан бири бўлган хавф омили эканлиги асосланган; миокард инфаркти ўтказган беморларда углевод алмашинуви бузилишларининг учраши қандли диабет 2-тур ва транзитор гипергликемия билан боғлиқлиги ҳамда қайд қилинган ўлим ҳолатларида қандли диабет 2-тури бор беморлар кўп эканлиги аниқланган бўлиб, мос равишда қондаги глюкоза миқдорининг мақсадли кўрсаткичлардан юқори бўлиши фатал юрак қон-томир асоратлари билан қўшилиб келадиган эрта ўлим сабабларидан бири бўлган хавф омили эканлиги асосланган; Ижтимоий самарадорлиги: миокард инфарктини ўтказган қандли диабет 2-тур бор ва транзитор гипергликемияли беморларда юрак қон-томир асоратларини эрта бартараф этиш ҳисобига ушбу касаллик билан боғлиқ бўлган сарф-харажатларни камайтиришга эришилади. Иқтисодий самарадорлиги: миокард инфарктини ўтказган қандли диабет 2-тур бор ва транзитор гипергликемияли беморларда гликемияни мунтазам назорат қилиш орқали стационарда даволаниш кунининг камайиши сарфланадиган бюджет харажатларини 283 920 сўмга иқтисод қилишга эришилган.  Хулоса: миокард инфарктини ўтказган қандли диабет 2-тур бор ва транзитор гипергликемияли беморларда мунтазам гликемия даражасини эрта аниқлаш лозим.
иккинчи илмий янгилик: миокард инфарктини ўтказган ва углевод алмашинуви бузилиши бўлган беморларда, гликемик профил ўртача қиймати даволанишнинг учинчи кунида камайиб, тўртинчи ёки бешинчи кунларда ошиши, шунингдек, Charlson индексининг 5 ва 6 баллга тенг бўлиши - беморларни 10 йиллик яшовчанлигининг камайиши, уларни юрак қон-томир асоратларидан ўртача ҳар 3 ойда вафот этиш эҳтимоли жуда юқори бўлиши аниқланган; Ижтимоий самарадорлиги: миокард инфарктини ўтказган беморларда коморбид касалликлар ва гликемиянинг мақсадли кўрсаткичлари аниқлашга асосланган. Иқтисодий самарадорлиги: миокард инфарктини ўтказган юрак қон-томир касалликларини олдини олиш мақсадида шифокор назорати остида стандарт бўйича гликемия, 3 ойдан сўнг гликирланган гемоглобинни аниқлаш таҳлили 63000 сўмни ташкил этади. Бемор ўз вақтида даволанмаса, ҳамда аҳволи оғирлашса, асоратлар кузатилганда чуқурлаштирилган тиббий текширувлардан ўтиши керак бўлади. Натижада текшириш усулларига коронография (бир бемор ҳисобидан) ўртача 2500000 сўм сарфланади. Профилактика чора-тадбирлари ўз вақтида амалга оширилса, умумий харажатлардан ҳар бир бемор учун 2500000 сўм тежалади. Хулоса: миокард инфарктини ўтказган беморларда мақсадли гликемияга эришиш орқали эрта ўлим ва инфарктдан кейинги эрта ва кечки юрак қон-томир асоратларини олдини олиш лозим.
учинчи илмий янгилик: миокард инфарктини ўтказган қандли диабет 2-тур, транзитор гипергликемия ва углевод алмашинуви бузилиши бўлмаган гуруҳларга мансуб беморларда ҳаёт сифати кўрсаткичларини BREF сўровномаси асосида жисмоний ва психологик сфера, атроф-муҳит омиллари, ижтимоий муносабатлар ва мустақиллик даражаси кўрсаткичларини баҳолаш илмий-амалий исботланган; Ижтимоий самарадорлиги: беморларда хаёт сифатини баҳоловчи маҳсус сўровномани ўтказиш орқали улардаги жисмоний ва психологик, мустақиллик даражаси, ижтимоий муносабатлар ва атроф-муҳит омиллари сфералари баҳоланди. Ўтказилган сўровнома усуллари асосида қандли диабетни эрта ташҳислаш, ногиронлик ва асоратлар ривожланишини олдини олиш чораларини белгилайди, ҳамда беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга эришилган. Иқтисодий самарадорлиги: хаёт сифатини баҳолашда беморларда меҳнатга лаёқатсизлик даражаси ошиш эҳтимоллиги, бу эса ўз навбатида руҳий бузилишларни олдини олишда психологик ёндашув учун ҳар бир беморга 110000 сўм сарфланиши талаб қилади. Ушбу психологик ёндашувни олдини олиш мақсадида гипогликемик терапияни тўғри олиб бориш орқали ҳар бир бемор учун 110000 сўм тежалади. Хулоса: миокард инфарктини ўтказган беморларда меҳнатга лаёқатлиликни оширишда руҳий ҳолатни тиклаш учун ҳаёт сифатини баҳоловчи сўровномани ўтказиш лозим.
тўртинчи илмий янгилик: миокард инфарктини ўтказган беморларда қондаги глюкоза миқдори ва Charlson индексини инобатга олган ҳолда ўлим ҳавфини башоратловчи махсус яратилган модификация ҳамда миокард инфарктида углевод алмашинуви бузилишини мувофиқлаштириш, даволаш жараёнини оптималлаштириш ва олдини олиш бўйича ишлаб чиқилган алгоритмдан фойдаланиш беморлар ҳаёт сифатини яхшилашга, эрта ва кечки юрак қон-томир асоратларининг камайишига асосланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: миокард инфарктини ўтказган  беморларда углевод алмашинуви бузилишларини эрта аниқлаш алгоритмини қўллаш –стационар шароитда ва стационардан кейинги ҳолатларда эрта ва кечки юрак қон-томир асоратларини ривожланишини, коронография амалиётлари, тери орқали коронар аралашувларни олдини олиш ҳисобига иқтисодий самарадорликка эришиш имконини берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: миокард инфарктини ўтказган беморларда юрак қон-томир асоратларини  олдини олиш ҳисобига (бир бемор ҳисобидан) 1419600 сўм иқтисод қилишга эришилди. Хулоса: миокард инфарктини ўтказган беморларда углевод алмашинуви бузилишларини эрта аниқлаш лозим.