Рихсимбаев Одилжон Кабилджановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Асосий фондлар қийматини  баҳолашнинг илмий-методологик асосларини моделлаштириш”, 08.00.06 – “Эконометрика ва статистика”
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.DSc/Iqt689.
Диссегтация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият юритаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/30.01.2021.I.16.03.
Расмий оппонентлар сифатида: Тошкент давлат иқтисодиёт университети Макроиқтисодий сиёсат ва прогнозлаш кафедраси профессори, и.ф.д. Беркинов Базарбай Беркинович, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби, Маркетинг ва рақамли иқтисодиёт кафедраси мудири и.ф.д., профессор Кенжабаев Амон Тургунович, Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети Иқтисодиёт кафедраси профессори, и.ф.д. Сауханов Жанибек Казиевич.
Етакчи ташкилот: Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади. Асосий фондлар қийматини  баҳолашнинг илмий-методологик асосларини моделлаштириш бўйича назарий-услубий ҳамда амалий йўналишдаги таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
услубий ёндашувга кўра “баҳолаш фаолияти” деганда стандарт талабларига мувофиқ, холислик, малакалилик, мустақиллик ва мавжуд чекловларни ҳисобга олган ҳолда активлар ва мажбуриятларнинг адолатли қийматини аниқлаш асосида хўжалик юритишнинг бозор механизмларини такомиллаштириш, капитал ҳаракати ва бозорлар очиқлигини таъминлаш, тартибга солиш ва бошқариш фаолияти нуқтайи назаридан такомиллаштирилган;
асосий фондлар ва обектлар мол-мулкини баҳолашнинг бозор қийматининг баҳоси ва муқобил баҳолаш орасидаги ноаниқликни баҳоланаётган обект ва танланган аналогларни ўртача квадратик оғиш даражаси оралиғини 30 фоиз меʼёрий миқдорда белгилаш асосида баҳолаш ишончлигини таъминлаш асосланган;
қиёсий ёндашувдан фойдаланган ҳолда баҳолаш обектининг бозор қийматини аниқлашда корхонанинг устав капиталини шакллантиришни ниҳоясига етказиш санаси билан баҳолаш ўтказиш санаси ўртасидаги давр мобайнида инфляция коеффициентини ҳисобга олиш асосида баҳолашдаги ноаниқликларни камайтириш таклифи асосланган;
баҳолаш фаолиятида активларни баҳолаш билан боғлиқ масалаларни оптималлаштириш ва тартибга солиш, кераксиз маъмурий тўсиқларни ва ушбу масалаларни тартибга солишнинг эскирган механизмларини бартараф этишда ўзини-ўзи бошқаришни ўз ичига олувчи тизимини шакллантириш таклифи асосланган;
Ўзбекистон Республикаси даⅴлат актиⅴларини бошқариш агентлигида бајарилган баҳолаш хизматлари иш ҳајмининг хусусийлаштирилган обектлар, баҳолаш фаолиятини амалга ошириш учун берилган сертификатлар  ва лисензиялар сонини ҳисобга олган холда 2030-йилгача бўлган прогноз қийматлари аниқланган;
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Асосий фондлар қийматини  баҳолашнинг илмий-методологик асосларини моделлаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
услубий ёндашувга кўра “баҳолаш фаолияти” деганда стандарт талабларига мувофиқ, холислик, малакалилик, мустақиллик ва мавжуд чекловларни ҳисобга олган ҳолда активлар ва мажбуриятларнинг адолатли қийматини аниқлаш асосида хўжалик юритишнинг бозор механизмларини такомиллаштириш, капитал ҳаракати ва бозорлар очиқлигини таъминлаш, тартибга солиш ва бошқариш фаолияти нуқтайи назаридан   такомиллаштиришга оид назарий-услубий маълумотлардан  Адлия вазирлиги томонидан 2023-йил 28-декабрда 3487-сон билан давлат рўйхатидан ўтказилган Ўзбекистон Республикасининг Ягона миллий баҳолаш стандартининг “Баҳолаш фаолиятининг тушунчалари, таърифлари ва принциплари (1-сон МБС)” 2-бобни “Асосий тушунчалар ва таърифлар” ишлаб чиқишда қўлланилган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2024-йил  18-ноябрдаги 02/11-17/3407-сонли маълумотномаси) Шунингдек, баҳолаш турли омилларнинг баҳолаш обектининг қиймати миқдорига таъсирини аниқлаш имконини берадиган иқтисодий принциплар бўйича хорижий тажрибадан келиб чиққан таклифлари 3-бобда акс эттирилган “Баҳолаш принциплари”да инобатга олинган. Бу эса ўз навбатида баҳоловчилар томонидан асосий фондларни баҳолаш жараёнига маълум имкониятларни беради.
асосий фондлар ва обектлар мол-мулкини баҳолашнинг бозор қийматининг баҳоси ва муқобил баҳолаш орасидаги ноаниқликни баҳоланаётган обект ва танланган аналогларга таъсир этувчи омиллар асосида ўртача квадратик оғиш даражаси оралиғини 30 фоизга камайтириш таклифи Адлия вазирлиги томонидан 2023-йил 28-декабрда 3487-сон билан давлат рўйхатидан ўтказилган Ўзбекистон Республикасининг Ягона миллий баҳолаш стандартининг Кўчмас мулкни баҳолаш (8-сон МБС) ва Машина ва ускуналарни баҳолаш (11-сон МБС) методикаларини ишлаб чиқишда қўлланилган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2024-йил  18-ноябрдаги 02/11-17/3407-сонли маълумотномаси) Мазкур таклифлар асосида баҳоланаётган обектлар мол-мулкини бозор қийматининг ҳақиқий баҳосини белгилаш ва тадбиркорлик рискини камайтиришга эришилган.
баҳолаш обектининг бозор қийматини қиёсий ёндашувдан фойдаланган ҳолда аниқлашда корхонанинг устав капиталини шакллантиришни ниҳоясига етказиш санаси билан қийматни баҳолашни ўтказиш санаси ўртасидаги давр мобайнида инфляция коеффициентини ҳисобга олиш асосида баҳолашдаги ноаниқликларни камайтириш асосланган таклифлар Адлия вазирлиги томонидан 2023-йил 28-декабрда 3487-сон билан давлат рўйхатидан ўтказилган Ўзбекистон Республикасининг Ягона миллий баҳолаш стандартининг “Бизнесни ва бизнесда иштирок этиш ҳуқуқи қийматини баҳолаш” (9-сон МБС) ва “Номоддий активлар ва интеллектуал мулк обектлари қийматини баҳолаш” (11-сон МБС) Миллий баҳолаш стандартлари методикаларини ишлаб чиқишда қўлланилган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2024-йил  18-ноябрдаги 02/11-17/3407-сонли маълумотномаси). Натижада баҳолаш жараёнларининг ишончлиги, шаффофлиги ва изчиллиги орқали истеʼмолчиларнинг баҳолаш хизматлари сифатидан қаноатланиш даражасини ошишига эришилмоқда.
  Баҳолаш фаолиятини такомиллаштириш бўйича таклифлар, хусусан ўзини-ўзи бошқаришни ўз ичига олувчи самарали тизимини шакллантириш ва бошқариш зарурлиги Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлиги томонидан ишлаб чиқилган Ўзбекистон Республикаси “Баҳолаш фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг янги таҳририни ишлаб чиқишда қўлланилган (Қонун лойиҳаси 2023-йил декабрда “регулатион.гов.уз” портали орқали жамоатчилик муҳокамасидан ўтказилди (ИД-90603). (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2024-йил  18-ноябрдаги 02/11-17/3407-сонли маълумотномаси). Ушбу лойиҳа иқтисодий ислоҳотлар талабларини инобатга олган ҳолда активларни баҳолаш билан боғлиқ масалаларни оптималлаштириш ва тартибга солиш, кераксиз маъмурий тўсиқларни ва ушбу масалаларни тартибга солишнинг эскирган механизмларини бартараф этиш имконини беради. Таклиф этилаётган Қонун лойиҳасининг қабул қилиниши қонун ости ҳужжатлари сонини қисқартириш, баҳолаш фаолияти соҳасида ҳуқуқни қўллаш амалиётини такомиллаштириш ва республика иқтисодиётига хорижий инвестицияларни жалб қилиш имконини беради.
Айланма маблағларини бошқариш тизимига ўз вақтида технологияни интеграция қилишнинг “Жуст ин тиме” моделини қўллаш орқали корхонанинг асосий фондлари бозор қийматини ошириш таклифи Адлия вазирлиги томонидан 2023-йил
28-декабрда 3487-сон билан давлат рўйхатидан ўтказилган Ўзбекистон Республикасининг Ягона миллий баҳолаш стандартининг “Бизнесни ва бизнесда иштирок этиш ҳуқуқи қийматини баҳолаш” (9-сон МБС) Миллий баҳолаш стандартини ишлаб чиқишда қўлланилган бўлиб, унда ретроспектив даврдаги пул оқимлари ва прогноз қилинаётган пул оқимлари ўртасидаги фарқларни акс эттириш учун баҳоланаётган бизнесдан фарқли равишда ҳисобот берилиши мумкин бўлган ўхшаш корхоналар билан таққослаш мақсадида, ёки иқтисодий ҳақиқатни аниқроқ акс эттириш учун, захирани ҳисобга олиш маълумотларига тузатишлар киритиш лозимлиги назарда тутилган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2024-йил  18-ноябрдаги 02/11-17/3407-сонли маълумотномаси). Шу билан бирга, олиб борилган тадқиқотлар натижасида тузилган эконометрик моделлар асосида баҳоловчи ташкилотлар томонидан тузиладиган баҳолаш бўйича шартномалар сони 2030-йилда 2023-йилга нисбатан 2,23 баробарга ортишини кузатиш мумкин.  Мазкур таклифлар баҳоловчиларга бозор тебранишлари, иқтисодий тенденсиялар ва бошқа тегишли омиллар таъсирини ҳисобга олиш имконини беради, бу эса охир-оқибатда активнинг ҳақиқий бозор қийматини шакллантиришга ёрдам беради.