Sayt test rejimida ishlamoqda

Орифжонова Гулраъно Равшан қизининг
фани доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистон музейлари инновацион ривожланиш кесимида (ХХ аср охири – ХХИ аср бошлари)», 17.00.06 – Музейшунослик. Тарихий-маданий обектларни консервация қилиш, таъмирлаш ва сақлаш (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.DSc/Tar221.
Илмий маслаҳатчи: Исмаилов Жаннат Хамидовна тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи:Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн иснтитути.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон тарихи давлат музейи ҳузуридаги илмий даража берувчи PhD.02/09.07.2020.Tar.70.03. рақамли илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Алмеев Роберт Валиевич, тарих фанлари доктори; Давлатова Саодат Тиловбердиевна тарих фанлари доктори, профессор; Салимов Ориф Муслимович архитектура фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ХХ аср охири – ХХI аср бошларида Ўзбекистон музейларининг инновацион ривожланишини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: Ўзбекистонда музейларнинг инновацион ривожланиш жараёни уч босқичга ажратилиб: I босқичда (1991-йилдан – 2000-йилгача) музейлар ривожланишида давлат бош ислоҳотчи вазифасини бажаргани натижада тарих, мемориал ва уй-музейлар кўплаб ташкил этилгани; II босқичда (2000-йилдан – 2016-йилгача) турли ихтисослик музейларининг ташкил топиши бевосита соҳавий тармоқларининг жаҳон миқёсида ривожланиши натижаси эканлиги; III босқичда  (2016-йилдан – 2023-йилгача) музейлар ташқи сиёсат ва дипломатиянинг маданий қисми сифатида муҳим ўринга кўтарилгани ҳамда инновацион технологиялар қўлланилган янги музейлар яратилгани асослаб берилган;
музейларда инновация тушунчаси: музей концепциясида (Туркия –панорама музейлари), музей биносида (Озарбайжон – замонавий меъморлик бинолари), экспозицияда (Қатар – сунъий интеллект имкониятларини экспозицияда қўллаш, Дубай – голограмма, иммерсион кўргазма, маппинг шоу технологиясига асосланган экспозициялар яратиш) ҳамда ташрифчилар билан ишлашга оид дастурларда акс этиши (Россия – музей педагогикаси) натижасида ҳар бир давлатнинг музей яратишда ўз “ташриф қоғози” шакллангани асосланган;
музейларда инновацион технологияларни қўллаш эволюцияси уч босқичда тараққий этиб: I босқичда музейлар интернетдан фойдалана бошлаганлиги ҳамда виртуал реаллик технологияларининг бошланғич босқичлари татбиқ этила бошланиши (1990-йилларнинг бошидан – 2000-йилларнинг ўрталаригача); II босқичда онлайн музейларни 3Д форматда кўрсатиш технологияси, музейлар мобил иловалардан кенг фойдаланиши (2005-2020-йилларда), CОВИД-19 пандемияси даврида виртуал кўргазмалар ва онлайн тадбирларга ўтилиши; III босқичда музейлар сунъий интеллектни (АИ) қўллаётгани (2023-йилдан то бугунги кунгага келиб)  натижасида янги ихтисосликдаги инновацион музейларнинг яратиш имконияти ошгани исботланган;
жаҳон музейларининг инновацион бинолари таҳлили натижасида: тарихий бинога эга музейлардан Лувр музейи (Франция, Париж) – музей маъмурий биносининг шиша пирамида шаклида, ГуггенЗхайм музейи (АҚШ, Ню-Ёрк) –  абстракт санъатни эслатувчи спирал шаклида, Ҳейдар Алиев маркази (Озарбайжон, Боку) – органик шаклда, Қатар миллий музейи (Қатар, Доҳа) – ландшафтнинг замонавий ва қадимий элементлар билан уйғунлиги, яъни “саҳро гули” деб номланган оҳактош  шаклида, Соумая музейи (Мексика, Мехико) – шаффоф металлдан ясалган бурчаксиз конструкция, Сингапур фан ва санъат музейи (Сингапур) – “лотус” шаклида, Гилам музейи (Озарбайжон) – гилам шаклида, Боку замонавий санъат музейи (Озарбайжон) – конструктивизм услубида, Нур Олам музейи (Қозоғистон) –  думалоқ шар шаклида, Келажак музейи (Дубай) – кўз ва эпиграфик безак шаклида, Шон-шараф музейи (Ўзбекистон) – ер шари шаклидалиги орқали инновацион кўринишга эга бинолар музейга томошабинларни жалб этишнинг  бош омили эканлиги асослаб берилган;
Ўзбекистондаги Ислом сивилизацияси маркази жаҳондаги ислом музейлари: Доҳадаги Ислом санъати музейи (Қатар), Қоҳирадаги Ислом санъати музейи (Миср), Истанбулдаги Ислом санъати музейи, Ислом сивилизациялари музейи (Туркия), Куала Лумпурдаги Ислом санъати музейи (Малайзия), Шаржадаги Ислом сивилизацияси музейи (БАА) билан таққосланганда мазмун-моҳияти билан дунёдаги ягона ўхшаши йўқ марказ сифатида шакллангани, музей концепциясининг жаҳон олимлари иштирокида шакллантирилгани, миллий меъморлик анъаналари асосида яратилган биносининг ўзига хос шакли, музей дизайнига хориж компанияларининг (Франция, Туркия каби) жалб этилганлиги Ўзбекистон музейларининг инновацион ривожланиш истиқболлари сифатида далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. ХХ аср охири – ХХИ аср бошларига оид Ўзбекистон музейларининг инновацион ривожи масалаларини ўрганиш асосида қуйидаги натижалар жорий этилган:
Ўзбекистонда музейларнинг инновацион ривожланиш жараёни уч босқичга ажратилиб, И босқичда тарих, уй-музей, мемориал музейлар ташкил топганлиги, давлат бош ислоҳотчи эканлиги, миллий меъморчиликда музей бинолари қурилганлиги, экспозицияда комплекс метод қўлланганлиги; II босқичда  профилга муассаса музейлари қўшилганлиги, креатив ғоялар қўлланганлиги, ансамбл, иллюстратив, тематик методлар қўлланганлиги; III босқичда  музейлар сони (80 дан –130 тага) ортганлиги, маппинг шоу, голограмма, смарт технологияларга оид тадқиқот натижаларидан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг СҚ-759 – ИВ сонли қарорини тайёрлашда (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенатининг Ёшлар, маданият ва спорт масалалари қўмитасининг 2023-йил 13-июлдаги 24-12/5-сон далолатномаси) ҳамда Ўзбекистон прокуратураси тарихи музейининг йўлкўрсатгичини яратишда (Ўзбекистон Республикаси Ҳуқуқни муҳофаза қилиш академиясининг маълумотномаси 2024-йил 12-февралдаги 30/5-20492/24-сон далолатномаси) фойдаланилган. Натижада музей концепциясидан келиб чиққан ҳолда турли ихтисослик музейларида сақланаётган коллекция ва ашёлар хавфсизлигини таъминлашга оид чоралар белгиланган қарор қабул қилинди ва муассаса  музейларининг ўзига хос хусусиятларини инобатга олган ҳолда прокуратура тарихига оид музей йўлкўрсатгичи яратилди.
музей биносининг музей концепцияси ва экспозицияни намойиш этишдаги ўрни ҳамда экспозицияни шакллантиришда қўлланилган инновацион лойиҳалар юздан ортиқ республика ва хориж музейлари тажрибасини таҳлили орқали тадқиқ этилиши натижасида Ўзбекистон прокуратураси тарихи музейи (Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг 2022-йил 21-январдаги 27/2-11-22-сонли далолатномаси), Жиззах вилояти прокуратураси тарихи музейи (Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг 2022-йил 18-февралдаги 27/2-28-22-сонли далолатномаси) ҳамда Жиззах вилояти Ички ишлар органлари тарихи музейи (Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Жиззах вилояти Ички ишлар бошқармасининг 2022-йил 6-сентябрдаги 3/1-803-сонли далолатномаси) да музей экспозицияси яратилди. Натижада ҳуқуқ-тартибот органларининг муассаса музейлари ташкил этилди, янги концепцияси яратилди ва экспозициясида инновацион лойиҳалар қўлланилди.
жаҳон музейлари инновацион тажрибаси Россия, Озарбайжон, Туркия, Қатар, Дубай ва бошқа давлатлар музеографияси мисолида таҳлил қилинган ва ўзаро интеграция натижасида Озарбайжон давлат маданият ва санъат университети Музейшунослик кафедраси ихтисослик йўналишларида Ўзбекистон музейлари тажрибасига оид илмий адабиётлар хорижий адабиёт сифатида ўқув жараёнига татбиқ этилди (Озарбайжон давлат маданият ва санъат университетининг 2023-йил 7-мартдаги далолатномаси). Натижада мазкур университет талабалари хорижий адабиётлар билан танишиш орқали жаҳон музеологиясидаги илмий изланишлар ҳақида тасаввурга эга бўлдилар.
Жаҳон музейларининг инновацион бинолари таҳлили натижасидан Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти «Музей педагогикаси» ихтисослиги талабалари учун  «Арт терапия» ўқув қўлланмасини яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон БадIIй академиясининг 2022-йил 16-мартдаги ИП03640057-сонли маълумотномаси). Натижада «Арт терапия» фани ўқув-услубий мажмуасини такомиллаштириш, соҳа бўйича талабаларнинг турли ёшдаги ва типдаги ташрифчилар билан ишлаш, музей аудиториясини кенгайтириш бўйича инновацион дастурларни қўллаш юзасидан кўникмасини ривожлантиришга эришилган.
Ўзбекистондаги Ислом сивилизацияси маркази қошидаги музей лойиҳаси ва жаҳондаги Ислом музейлари таққосланиб, уларнинг алоҳида ютуқлари, хориж ва маҳаллий мутахассисларнинг амалга ошириши кўзда тутилган лойиҳалар, музей экспозициялари орқали даллиланиши асосида ҳамда Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг «Ўзбекистон тарихи» канали орқали «Тақдимот» кўрсатувини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг 2022-йил 26-апрелдаги 40-42-854-сонли маълумотномаси). Натижада Ўзбекистон музейлари инновацион ривожига оид илмий таҳлиллар телетомошабинларнинг дунёқарашини бойитиш ва бу соҳада кенгроқ тасаввурга эга бўлишига ёрдам берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish