Мухторий Моҳрўй Содирзоданинг
педагогика фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Кичик мактаб ёшидаги ўқувчилар нутқини ўстиришда мнемотехник усуллардан фойдаланиш (иборалар ва мақоллар мисолида)” 13.00.02 – Таълим ва тарбия назарияси ва методикаси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Ped5104
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
Илмий раҳбар: Акбарова Зухро Акмалжановна, филология фанлари доктори, доцент.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.03/30.11.2021.Ped.05.07.
Расмий оппонентлар: Панжиев Қурбонниёз Бердиевич, педагогика фанлари доктори, профессор; Мўминова Дилафруз Акбаралиевна, педагогика фанлари доктори (DSc), доцент.
Етакчи ташкилот: Қўқон давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Бошланғич синфларнинг она тили ва ўқиш саводхонлиги фанида ўқувчилар нутқини ўстиришда мнемотехник усуллардан фойдаланиш бўйича услубий ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кичик мактаб ёшидаги ўқувчилар нутқини ўстиришнинг ташкилий-тузилмавий компонентлари (фаолиятли инновацион, амалиётга йўналганлик), бошланғич синф ўқиш саводхонлиги дарсликларидаги ибора ва мақолларни иммитацион моделлаштириш (ибора ва мақолларни мнемотехник усуллар ёрдамида ўқувчиларга ўргатиш)ни бошланғич синф ўқувчилари нутқини ўстириш (умумлаштириш ва таҳлил)га уйғунлаштириш асосида аниқлаштирилган;
бошланғич синф ўқувчиларининг ибора ва мақоллар маънолари юзасидан мулоҳаза юритиши, таҳлил қилиши ва ёдда сақлай олиши ўқувчилардаги интеллектуал ривожланиш ва хотирага асосланган билим билан биргаликда интеграцион устуворликка эришиши учун имкон яратиш асосида ривожлантирилган;
бошланғич синф ўқувчиларининг нутқини ўстиришда мулоқотга киришишнинг сўз танлаш ва қўллаш, тил ва нутқ маданияти каби лингводидактик имкониятларини мномотехник усулларга асосланган таълимий-дидактик технологиялар тамойилларига интеграциялаш асосида мнемотехниканинг нутқ ўстиришга оид “Тасвир ва визуализация” усули учта мнемотехниканинг тасаввур, ассоциация ва жойлашув тамойилларига устуворлик бериш асосида такомиллаштирилган.
бошланғич синф ўқувчилари нутқини ўстиришга йўналтирилган ибора ва мақолларнинг мнемотехник-педагогик хусусиятлари (ўргатиш, муносабатга киритиш, шакллантириш, баҳолаш, ишонтириш каби) дидактик таснифий тузилмани (шаклий, таркибий, имкониятли) киритиш асосида аниқлаштириш натижасида бошланғич синф ўқувчиларининг нутқини ўстиришга эришилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.  Діѕѕертатѕіяда эріѕҳілган натіжалар аѕоѕіда:  “Кичик мактаб ёшидаги ўқувчилар нутқини ўстиришда мнемотехник усуллардан фойдаланиш (иборалар ва мақоллар мисолида)” мавзусидаги  диссертация иши натижаларининг Жиззах вилояти Зарбдор тумани 32-сонли умумий ўрта таълим мактаби ва Фарғона вилояти Риштон туманидаги 20-сонли умумий ўрта таълим мактаби, Тошкент вилояти Паркент туманидаги 9-сонли умумий ўрта таълим мактабида ўқув жараёнига жорий этилганлиги тўгʻрисидаги маълумотномалар мавжудлиги, тадқиқот ишидаги тажриба-синов ишлари ОАК талаби бўйича расмийлаштирилганлиги, диссертация иши бошланғич синф ўқувчиларининг нутқ кўникмаларини ривожлантиришга хизмат қилиши, бошланғич синф ўқувчиларининг нутқини ўстиришнинг мномотехник усулларидан фойдаланишнинг мазмуни аниқланганлиги унинг шакл, метод ва воситалари ишлаб чиқилганлиги, тадқиқот натижаларининг аҳамияти ва амалиётга жорий этилганлиги тоғрисидаги маълумотлар аниқланди. (Ўзбекистон Республикаси мактабгача ва мактаб таълими вазирлигининг 2024-йил 23-августдаги 06-36-2211-сонли малумотномаси).
Бошланғич синф ўқувчилари нутқини ўстиришнинг ташкилий-тузилмавий компонентлари (фаолиятли инновацион, амалиётга йўналганлик) иммитацион моделлаштириш (ибора ва мақолларни мнемотехник усуллар ёрдамида ўқувчиларга ўргатиш)ни бошланғич синф ўқувчилари нутқини ўстириш (умумлаштириш, анализ ва таҳлил) билан уйғунлаштириш асосида аниқлаштириш ҳамда ўқувчилар нутқини ўстириш компетенсиясини ижтимоий-мослашув, ўз-ўзини баҳолаш ва ривожлантириш индикаторларидан иборат алгоритмик босқични самарали мулоқот жараёнлари билан функсионал интеграциялаш асосида такомиллашдаги амалий тавсиялардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2021-2023-йилларда бажарилган РЗ-202004165 “Умумий ўрта таълимнинг бошланғич синф ўқувчиларида оғзаки ва ёзма нутқий компетенсияларини ривожлантирувчи электрон платформа яратиш (олима аёллар гранти)” мавзусидаги амалий лойиҳаси доирасида белгиланган вазифалар ижросини таъминлашда фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 23-октябрдагı  04/1-2990 рақамли далолатномаси). Натижаларнинг жорий қилиниши бошланғич синф ўқувчилари нутқини ўстиришга доир ибора ва мақолларнинг мнемотехник луғати ва электрон иловасини ишлаб чиқишга хизмат қилган.
 Бошланғич синф ўқувчилари нутқини ўстиришнинг педагогик-психологик хусусиятлари, ўқувчиларнинг ибора ва мақоллар маънолари асосида мулоҳаза юритиши, таҳлил қилиши ва ёдда сақлаб қолиши ўқувчилардаги интеллектуал ривожланиш ҳамда  хотирага асосланган билим билан биргаликда интеграцион устуворликка эришиши учун имкон яратиш асосида такомиллаштириш, бошланғич таълим ўқувчиларининг мнемотехник усуллар ёрдамида нутқини ўстириш ва нутқий компетенсиясини амалиётга татбиқ этиш методикасига доир таклифлар “Ўқитувчи нутқи маданияти” номли дарслик мазмунига сингдирилган. (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2023-йил 29-сентябрдаги 438-сонли буйруғига асосан №256515-нашр рухсатномаси). Натижада бошланғич синф ўқувчиларининг нутқини ўстиришга эришилган.
Бошланғич синф ўқувчилари нутқини ўстиришда мулоқотга киришишнинг сўз танлаш ва қўллаш, тил ва нутқ маданияти каби лингводидактик имкониятлари мномотехник усулларга асосланган таълимий-дидактик технологиялар тамойилларига интеграциялаш асосида ривожлантириш, бошланғич таълим ўқувчиларининг нутқини ривожлантиришга қаратилган инновацион технологияларини интенсив қўллаш асосида такомиллаштиришга оид таклифлар Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2021-2023-йилда бажарилган ИЛ-402104474 рақамли  “болаларадабиёти.уз” электрон платформа ва унинг мобил иловасини яратиш мавзусидаги амалий лойиҳа доирасида белгиланган вазифалар ижросини таъминлашда фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 23-октябрдаги  № 04/1-2991 рақамли далолатномаси).  Натижада кичик мактаб ёшидадаги ўқувчиларнинг нутқий кўникмаларини ривожлантиришга эришилган.
Бошланғич синф ўқувчилари нутқини ўстиришга йўналтирилган ибора ва мақолларнинг мнемотехник-педагогик хусусиятларини (ўргатиш, муносабатга киритиш, шакллантириш, баҳолаш, ишонтириш каби) дидактик-таснифий тузилмаларга (шаклий, таркибий, имкониятли) киритиш асосида аниқлаштиришга оид таклифлар “Бошланғич таълим педагогикаси” номли дарслик мазмунига сингдирилган. (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2024 -йил 25-июндаги 218-сонли буйруғига асосан №218-844-нашр рухсатномаси).  Натижаларнинг жорий қилиниши бошланғич синф ўқувчилари нутқини ўстиришга доир методик таъминотни ишлаб чиқишга хизмат қилган.