Эргашев Аслбек Ҳамза ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек ва рус насрида эссе жанри бадиияти”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.4.PhD/Fil5447
Илмий раҳбар: филология фанлари доктори, профессор Ботирова Шахло Исамиддиновна.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Гулистон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Гулистон давлат университети, PhD.03/27.02.2020.Fil.91.02. рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик кенгаш
Расмий оппонентлар: филология фанлари доктори (DSc), доцент Халова Мафтуна Абдусаломовна ҳамда филология фанлари доктори (DSc), доцент Бобохонов Мавлон Рахматиллаевич
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади эссе жанрини тавсифловчи асосий мезонларни аниқлаш ва унинг ўзбек ва рус адабиётшунослиги ривожидаги ролини К.Д.Балмонт, Юрий Айхенвалд, Владимир Набоков, В.Кулешов, Фитрат, Чўлпон, А.Авлоний, О.Шарафиддиновнинг асарлари мисолида аниқлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ХХ асрда эссенинг тадқиқот ривожланишининг конституционал ва институционал белгилари, улар асосида адабий-танқидий эссени мустақил адабий жанр сифатида таснифлаш ва идентификация қилиш асослари ўрганилиб, ўзбек ва рус насридаги очерк жанрининг ХХ-ХХИ асрлардаги ўзига хос бадиий хусусиятлари қиёсий-типологик таҳлил асосида икки хил адабий анъаналарнинг ўзаро алоқаси ва таъсири аниқлаштирилган;
ўзбек ва рус адабиётида К.Д.Балмонт, Юрий Айхенвалд, Владимир Набоков, В.Кулешов, Фитрат, Чўлпон, А.Авлоний, Ш.Холмирзаев, У.Ҳамдамов, О.Шарафиддиновнинг асарлари мисолида эссе жанрининг қўлланиш хусусиятлари ва уларнинг шаклланишига кўмаклашувчи сабаблари структурал, биографик, социологик, герменевтик ва психоаналитик таҳлил асосида умумий ва фарқли хусусиятлари аниқлаштирилган;
ўзбек ва рус адабиётшунослигида адабий-танқидий эссенинг хусусиятлари, миллий прозада пайдо бўлиш ва функсиялаш сабаблари, индивидуал ижодкорлик ва маданий муҳит ўртасидаги ўзаро таъсири ва жанрнинг мослашуви субект-манзил муносабатлари моҳиятига таъсир этувчи омиллари аниқланиб, мулоқот проексиясида муаллиф ва адресат фигураларининг шахсий мазмуни нуқтайи назардан стилистик ва матн константалари адабий танқид, стилистик таҳлил ва маданиятшуносликни уйғунлаштирган ҳолда, иккала адабиётда ҳам жанрнинг структуравий ва тематик жиҳатлари асослаб берилган;
адабий-танқидий эссе матн механизмларининг коммуникатив ўзаро таъсири ва ўқувчининг ҳис-туйғуларини шакллантириш фаолияти аспектида, унинг асосий мавзу-семантик компонентининг акси аниқлаштирилиб, муаллифнинг матнга бўлган нуқтайи назари ҳамда ўзбек ва рус муаллифларининг иншо жанри ривожига қўшган ҳиссаси тавсифланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек ва рус насрида эссе жанри бадиияти ХХ-ХХИ асрлар ўзбек ва рус адабиётшуносларининг ижодини тадқиқ қилиш ҳамда уни ўзаро таъсир доирасини аниқлаш йўсинларини ишлаб чиқиш асосида;
ХХ асрда эссенинг тадқиқот ривожланишининг конституционал ва институционал белгилари, улар асосида адабий-танқидий эссени мустақил адабий жанр сифатида таснифлаш ва идентификация қилиш асослари ўрганилиб, ўзбек ва рус насридаги очерк жанрининг ХХ-ХХИ асрлардаги ўзига хос бадиий хусусиятлари “Литература народов СНГ” номли ўқув қўлланма мазмунига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2023-йил 22-декабрдаги 537-сон буйруғига асосан). Натижада, рус ва ўзбек адабиётшунослигида эссенинг тадқиқот ривожланишининг конституционал ва институционал белгилари аниқлаштирилиб, эссенинг мустақил адабий жанр сифатида идентификацияси ва таъсири аниқлаштирилган;
ўзбек ва рус адабиётида К.Д.Балмонт, Юрий Айхенвалд, Владимир Набоков, В.Кулешов, Фитрат, Чўлпон, А.Авлоний, Ш.Холмирзаев, У.Ҳамдамов, О.Шарафиддиновнинг асарлари мисолида эссе жанрининг қўлланиш хусусиятларига оид услубий хулосаларидан ФА-Ф1, ГОО2 “Қорақалпоқ фолклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳаси ва 2017-2020-йилларда амалга оширилган ФА-Ф1-ОО5 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳани бажариш жараёнида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2024-йил 20-июндаги 240/1-маълумотномаси). Натижада, адабий-танқидий эссенинг хусусиятлари, уларнинг умумий ва фарқли хусусиятлари, миллий прозада пайдо бўлиш ва функсиялаш сабаблари аниқланиб, индивидуал ижодкорлик ва маданий муҳит ўртасидаги ўзаро таъсири ва жанрнинг мослашуви ҳақида янги тушунчалар ҳосил қилинди ва структурал, биографик, социологик, герменевтик ва психоаналитик таҳлил асосида умумий ва фарқли хусусиятлари аниқлаштирилган;
ўзбек ва рус адабиётшунослигида адабий-танқидий эссенинг хусусиятлари, миллий прозада пайдо бўлиш ва функсиялаш сабаблари, индивидуал ижодкорлик ва маданий муҳит ўртасидаги ўзаро таъсири ва жанрнинг мослашуви субект-манзил муносабатлари моҳиятига таъсир этувчи омиллари аниқланиб, мулоқот проексиясида муаллиф ва адресат фигураларининг шахсий мазмуни нуқтайи назардан стилистик ва матн константалари адабий танқид, стилистик таҳлил ва маданиятшуносликни уйғунлаштирган ҳолда, иккала адабиётда ҳам жанрнинг структуравий ва тематик жиҳатларига оид илмий хулосалар Европа Иттифоқи томонидан Эрасмус + дастурининг 561624-ЭПП-1-2015-УКЕППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС+CБҲЕ ИМЕП: Ўзбекистонда Олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” номли лойиҳаси мазмунига сингдирилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2025-йил 14-январдаги 111/02-сон маълумотномаси). Натижада, адабий-танқидий эссе матн механизмларининг коммуникатив ўзаро таъсири ва ўқувчининг ҳис-туйғуларини шакллантириш фаолияти аспектида унинг асосий мавзу-семантик компонентининг акси аниқлаштирилиб, муаллифнинг матнга бўлган нуқтайи назари ҳамда ўзбек ва рус муаллифларининг иншо жанри ривожига қўшган ҳиссаси тавсифланган.
