Қудратова Мухлиса Қурбон қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Турлараро дурагайларда айрим қимматли хўжалик белгиларининг ирсийланишини анъанавий ва молекуляр-генетик жиҳатдан таҳлил қилиш», 03.00.09 – Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.3.PhD/B1272.
Илмий раҳбар: Кушанов Фахриддин Неъматуллаевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Мўминов Ҳасан Алиқулович, биология фанлари доктори, доцент; Қурбонов Аброржон Ёркинович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ғўзанинг ёввойи ва маданий тетраплоид турлари асосида янги дурагайлар яратиш, дурагайларда морфо-хўжалик белгиларни ирсийланиши ва ўзгарувчанлик қонуниятларини анъанавий ва молекуляр генетик усуллар ёрдамида аниқлаш асосида ноёб ғўза шаклларини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ғўзанинг янги интрогрессив дурагай комбинацияларида тола сифати белгисининг ирсийланишида Г.мустелинум нинг, тола узунлиги белгиларининг ирсийланишида ссп.глабрум вар.марие-галанте нинг, кўсак оғирлиги ва тола чиқими белгиларининг ирсийланишида эса ссп.пунcтатум ярим ёввойи шаклининг генотипик таъсири юқори бўлиши илмий асосланган;
мураккаб турлараро дурагайларда тола узунлиги ва чиқими, битта кўсакдаги пахта вазни, 1000 дона чигит вазни белгиларининг оралиқ, тўлиқ доминант ва ўта доминант ҳолатида ирсийланиши аниқланган;
битта кўсак вазни белгиси бўйича ссп.пунcтатум, тола узунлиги белгиси бўйича ссп.глабрум вар.марие-галанте ва тола микронейри белгиси бўйича Г.мустелинум даги генлар дурагай намуналарда битта генотипга жамланган ва молекуляр маркерлар ёрдамида исботланган;
қимматли хўжалик белгилари бўйича битта генотипга жамланган дурагайларнинг бошланғич ашёлар билан ўзаро филогенетик муносабатлари ўрганилиши асосида ссп.пунcтатум кенжа турига яқин эканлиги илмий асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Турлараро дурагайларда айрим қимматли хўжалик белгиларининг ирсийланишини анъанавий ва молекуляр генетик тадқиқи бўйича олинган натижалар асосида:
турлараро мураккаб дурагайлаш йўли билан олинган намуналар ва молекуляр маркерлар асосида қимматли хўжалик белгилари битта генотипга жамланганлиги аниқланган намуналарнинг уруғлари ЎзР ФА Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институтининг “Ноёб объект” ғўза генофонди коллекциясига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2024 йил 6 августдаги 4/1255-1757-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу мураккаб дурагайлар ғўза коллекцияси хилма-хиллигини янада бойитиш ҳамда генетик-селексион тадқиқотларда бошланғич манба сифатида фойдаланиш имконини берган;
турлараро дурагайларда айрим қимматли хўжалик белгиларининг ирсийланишини анъанавий ва молекуляр генетик жиҳатдан ўрганиш асосида олинган натижаларидан “Госсйпиум Л. туркумининг дунёвий биохилма-хиллигини генетик потенциалини ўрганиш, филогениянинг классик услублари асосида, ташқи мухитнинг биотик ва абиотик таъсирларига бардошли донорлар яратиш” мавзусидаги базавий молиялаштирилаётган илмий тадқиқот дастурининг тадқиқот обекти сифатида қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2024 йил 6 сентябрдаги 4/1255-1971-сон маълумотномаси). Натижада, ажратиб олинган ғўзанинг қимматли хўжалик белгилари юқори бўлган ҳамда битта генотипга жамланган бошланғич манбалар генетик-селексион тадқиқотларда фойдаланиш ва амалиётга тавсия этиш имконини берган.