Исаков Руслан Узакбаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қорақалпоқ халқ достонларида фарзандсизлик мавзуси ва ботирнинг ғаройиб туғилиши мотивлари: генезиси, типологияси” мавзусида, 10.00.08 – Фолклоршунослик.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/Fil1690
Илмий раҳбарининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Палимбетов Камалбай Сарсенбаевич – филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти.
 ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти  DSc.02/25.08.2021.Fil.137.01
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони:
Қаюмов Олим Садриддинович  – филология фанлари доктори, профессор;
Алламбергенова Нодира Гулмурзаевна – филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот номи: Андижон давлат  университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади. Миллий достонларимизда фарзандсизлик, ботирнинг ғайритабиий туғилиши мотивларини, ботирнинг болалик даврини назарий жиҳатдан таҳлил қилиш, шунингдек, ушбу мотив ва сужетларнинг бошқа туркий халқлар эпослари билан генетик алоқаларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қадимги даврлардаги эпик жанрларга хос бўлган фарзандсизлик мавзусининг туб негизлари қадимги мифологик манбалардан пайдо бўлиши аниқланган. Ўрта Осиёдаги туркий халқлар эпосларида фарзандсиз ота-онанинг олий кучларга сиғиниб, фарзанд сўраши ислом динининг кенг ёйилиши натижасида шаклланган оғзаки ва қадимги ёзма манбалардаги материаллар таҳлили асосида ёритиб берилган;
ғайритабиий туғилиш матриархат давридаги мифологик ва диний эътиқодлар билан боғлиқ бўлса, кейинги даврларда бу мотив эпосларда ботирни кароматли қилиб кўрсатиш учун қўлланилган бадиий усул эканлиги далилланган;
достонларда фарзанд туғилганидан кейин исм қўйиш, суннат қилдириш, от ва қурол-яроғ танлаш ва ҳоказо босқичлар боланинг бир ёш давридан иккинчи ёш даврига ўтишидан дарак бериши ҳамда туркий халқлар, шунингдек, жаҳон халқлари фолклорида ботирларнинг ғайритабиий туғилиши сужетларидаги умумий муштарак томонлари қиёсий ўрганилиб, ўзига хос хусусиятлари аниқланган;
фолклордаги Оллоҳдан фарзанд сўраш, ботирнинг ғайритабиий туғилиши мотивларидаги онанинг йўлбарс, бўрининг юрагига бошқоронғи (жерик) бўлиши, дарахтдан, олмадан оғироёқ бўлиш сингари эпик сужетларнинг халқ тасаввурлари билан узвийлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қорақалпоқ халқ достонларида фарзандсизлик мавзуси ва ботирнинг ғайритабиий туғилиши мотивлари: генезиси, типологиясини қиёсий-типологик аспектда тадқиқ қилиш асосида олинган илмий натижалар ва амалий тавсиялар асосида:
Қадимги даврлардаги эпик жанрларга хос бўлган фарзандсизлик мавзуси қорақалпоқ достонларида ҳам атрофлича акс этганлигини ва унинг туб негизлари қадимги мифологик манбалардан бошланиши, мазкур мавзунинг трансформацияланиш жараёнлари туркий халқларнинг эпосларида бир-бирига яқин эканлиги, шунингдек, Ўрта Осиодаги туркий халқларнинг эпосларида фарзандсиз ота-онанинг олий кучларга сиғиниб, фарзанд сўраши ҳақидаги илмий-назарий хулосалардан ЎзР ФА Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2021–2023-йилларда амалга оширилган “Қорақалпоқ халқ оғзаки прозаси (жанрий тузилиши, генезиси, образлар тизими, сужет ва мотивлари, поетикаси)” мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2024-йил 1-апрелдаги 115/1-сонли маълумотномаси);
Қорақалпоқ халқ достонларидаги фарзандсизлик мавзусини бошқа халқларнинг эпослари билан қиёсий-тарихий, қиёсий-типологик йўналишда ўрганиш орқали миллий характерга эга фарқли белгилардаги ижодий анъаналарнинг туб негизлари узоқ даврлардан бери шаклланиб келаётганлиги ҳақидаги хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2022–2023-йилларга мўлжалланган иш режасининг бир қатор бандларининг амалга оширилишини таъминлашда назарий-методологик асос сифатида, жумладан, қорақалпоқ халқ достонларида фарзандсизлик мавзуси, ботир образини шакллантиришга боғлиқ хулоса ва тавсиялардан “Халқаро бахшичилик санъат фестивалини ўтказиш ҳақида”ги ўзбек ва қорақалпоқ миллий жировчилик ва достончилик санъатининг ноёб намуналарини асраш ҳамда ривожландириш, уни кенг тарғиб-ташвиқ қилиш вазифаларининг амалга оширилишини таъминлашда фойдаланилди (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2024-йил 11- мартдаги 2-03/474-сонли маълумотномаси). Натижада муаллифнинг илмий ишларидаги янгиликлар ўрта-махсус таълим муассасаларида ўтказиладиган маънавият дарсларига, мусиқа фани бўйича талабаларга ўқитиладиган маърузаларнинг сифатини такомиллаштиришда, ўқувчи-ёшларнинг маънавий-ахлоқий фазилатларини шакллантиришда, ёшларни ватанпарварлик, миллий ғурур руҳида тарбиялашда, миллий ўзликни англаш туйғусини шакллантириш каби таълим жараёнларига татбиқ қилинди.
Қаҳрамонларнинг дунёга келишининг фавқулодда юз бериши қаҳрамонлик достонларига хос асосий белгилардан бири саналиши, достонларда ботирнинг ғайритабиий туғилиши бу фақат ота-онанинг орзуси эмас, балки бутун халқнинг, уруғ-қавмнинг орзуси сифатида намоён бўлиши, ғайритабиий туғилиш матриархат давридаги мифологик ва диний эътиқодлар билан боғлиқ бўлса, кейинги даврларда ушбу мотив эпосларда қаҳрамонни кароматли қилиб кўсатиш учун қўлланилганлиги ҳақидаги хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси Телерадиоканалининг “Мусиқий дам олиш дастурлари” бош таҳририяти томонидан тайёрланадиган “Ассалаwма áлейкум, Қарақалпақстан”, “Áдебият ҳáм дáwир”, “Тарийхıй шахслар”, “Халıқ дúрданаларı”, “Жаслар ушıн”, “Мийрас” эшиттириш ва кўрсатувларида фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг 2024-йил 1-март кунги 05-22/91-сонли маълумотномаси). Натижада достонлардаги мотивларнинг ғоявий мазмунидаги билим олиш, касб-ҳунар ўрганишга тарбиялашга боғлиқ илмий қарашлар ва миллий эпик мероснинг тарбиявий аҳамияти кенг жамоатчиликка таништирилган.