Исраилов Ином Абдурахмоновичнинг
фан доктори (DSc)  диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Суғориладиган шароитда дон-дуккакли экинлардан юқори ва сифатли ҳосил етиштириш технологиясини такомиллаштириш”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам B2025.1.DSc/Qx186.
Илмий маслаҳатчи: Атабаева Халима Назаровна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01
Расмий оппонентлар: Махматмуродов Алишер Улмасович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Халилов Насриддин, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Ёрматова Дилорам, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида соя ва мош навларидан юқори ва сифатли ҳосил етиштиришни таъминлайдиган мақбул агротехнология элементлари ва агротадбирларни илмий асослаш ҳамда ишлаб чиқаришга жорий этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида такрорий экин сифатида экилган соя навларининг ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига уруғларга нитрагин билан ишлов бериш ва минерал ўғитлар мақбул меъёрларининг (Р100К50) ижобий таъсири илмий асосланган, “Орзу” навидан 20,3 ц/га, “Узбекская-2” навидан 23,2 ц/га дон ҳосили, шу жумладан нитрагин эвазига ўртача 3,0 ц/га қўшимча дон ҳосили олиниб, “Узбекская-6” навининг такрорий экин сифатида экилганда пишиб етилмаслиги исботланган;
соянинг “Орзу”, “Узбекская-2”, “Узбекская-6” навларини асосий экин сифатида етиштиришда навлар бўйича мақбул экиш усули (кенг қаторлаб, қатор ораси - 60 см) ва меъёри (400 минг дона/га) аниқланган ҳамда ўсимликнинг ўсиши, ривожланиши, ҳосилдорлиги ва дон сифатига ижобий таъсири илмий асосланган;
Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида мош навларини такрорий экин сифатида етиштиришда турли экиш муддатлари (25-июн, 5-июл, 15-июл) ва экиш меъёрларининг (20, 30, 40 кг/га) ўсимликнинг ўсиш, ривожланиши, фотосинтетик ва симбиотик фаолияти, ҳосил элементлари шаклланишига таъсири илмий асосланган ҳамда мақбул экиш муддати (25-июн) ва меъёри (30 кг/га) аниқланган;
уруғларга нитрагин билан ишлов бериб, 60х15-1 экиш схемасида экилган мошнинг ўсиши, ривожланиши, илдизда туганакларнинг шаклланиши жадал кечиб, мақбул туп сони (111 минг дона/га) ва барг юзаси (26,7 минг м2/га), фотосинтез соф маҳсулдорлигининг (6,50 г/м2 кун) меъёрида бўлиши эвазига юқори дон ҳосилдорлигини (26,3 ц/га) таъминлаши аниқланган ҳамда нитрагинсиз барча ва нитрагинли бошқа экиш схемаларига нисбатан мақбул эканлиги илмий асосланган;
соя навларини асосий ва такрорий экин сифатида ҳамда мош навларини такрорий экин сифатида етиштиришда қўлланилган технологик элементлар ва тадбирларнинг иқтисодий самарадорлик кўрсаткичларига таъсири баҳоланган ва мақбул вариантларнинг юқори рентабелликни (сояда 120,2 % гача, мошда 80,9 % гача) ташкил этиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Суғориладиган шароитда дон-дуккакли экинлардан юқори ва сифатли ҳосил етиштириш технологиясини такомиллаштириш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида асосий ва такрорий экин сифатида соя ва мош етиштириш бўйича 2011 йил “Суғориладиган ерларда соя етиштириш бўйича тавсиянома”, 2014 йил “Сояни асосий ва такрорий экин сифатида етиштириш бўйича тавсиянома”, 2017 йил “Дон-дуккакли экинларни етиштириш агротехнологияси бўйича тавсиянома” ишлаб чиқилган ва жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024 йил 29 мартдаги 05/05-04-114-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу тавсияномалар бугунги кунда қишлоқ хўжалиги соҳаси ходимлари, жумладан агрокластер ва фермер хўжаликлари томонидан амалий фаолиятида кенг кўламда қўлланиб келинмоқда;
суғориладиган типик бўз тупроқлар шароитида соя ва мош экинларини асосий ва такрорий экин сифатида етиштириш технологияси Бўка тумани фермер хўжаликларида (“Саркор” фермер хўжалигида 15 га соя ва 25 га мош, “Йўлдош Хожиметов” фермер хўжалигида 5 га соя ва 20 га мош, “Самандар АГРО замин” фермер хўжалигида 10 га соя ва 25 га мош) жами 100 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024 йил 29 мартдаги 05/05-04-114-сон маълумотномаси). Натижада, асосий экилган соя навларидан ўртача 27,5 ц/га, такрорий экилганда эса 25,6 ц/га ва мошдан 25,0 ц/га дон ҳосили етиштирилиб, гектаридан 3,2-9,6 центнер қўшимча ҳосил олишга ҳамда рентабеллик даражаси 92,3-116,8% га бўлишига эришилган;
соя ва мош экинларини такрорий экин сифатида етиштириш технологияси Юқори чирчиқ тумани фермер хўжаликларида (“Диёрбек Дониёрбек” фермер хўжалигида 15 га соя ва 14 га мош, “Мурод Агро бизнес” фермер хўжалигида 10 га соя ва 20 га мош, “Хамдам серфайз” фермер хўжалигида 5 га соя ва 15 га мош) жами 79,0 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024 йил 29 мартдаги 05/05-04-114-сон маълумотномаси). Натижада, такрорий экилган соя экинидан ўртача 26,0 ц/га ва мошдан 22,6 ц/га дон ҳосили етиштирилган ҳамда гектаридан қўшимча 2,2-8,6 центнер ҳосил олиниб, рентабеллик даражаси 53,1-80,6% ни ташкил қилган;
соя ва мош навларини такрорий экин сифатида етиштириш технологияси Оққўрғон тумани фермер хўжаликларида (“Карим Темирбоев” фермер хўжалигида 15 га соя ва 30 га мош, “Т.Ислом” фермер хўжалигида 6 га соя ва 18 га мош, “Чашма” фермер хўжалигида 4 га соя ва 16 га мош) жами 89,0 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024 йил 29 мартдаги 05/05-04-114-сон маълумотномаси). Натижада, такрорий экилган соя экинидан ўртача 25,0 ц/га ва мошдан 22,8 ц/га дон ҳосили олиниб, 47,5-70,2% рентабелликка эришилган;
Тошкент вилоятининг Ўрта чирчиқ туманидаги Шоличилик илмий тадқиқот институти тажриба хўжалигида соя етиштириш технологияси 15 гектар ва мош етиштириш технологияси 10 гектар, жами 25,0 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024 йил 29 мартдаги 05/05-04-114-сон маълумотномаси). Натижада асосий экилган соя навларидан ўртача 28,0 ц/га, такрорий экилганда эса 26,5 ц/га ва мошдан 25,5 ц/га дон ҳосили етиштирилган ва бунда гектаридан мос равишда 3,6 ва 9,8 центнер қўшимча ҳосил олиниб, рентабеллик даражаси 95,2-120,8% ни ташкил этган.