Бекполатова Бахтигул Мадиреймовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Лагохилин ва лагохирзиннинг биологик фаол ҳосилалари синтези», 02.00.10 – Биоорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.PhD/K465.
Илмий раҳбар: Матчанов Алимжон Давлатбоевич, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Гулистон давлат университети, DSc.03/05.06.2020.K/B.91.03.
Расмий оппонентлар: Абдулладжанова Нодира Гуломжоновна, кимё фанлари доктори, профессор; Мамадалиева Нилуфар Зокиржоновна, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: лагохилин дитерпеноидининг янги ҳосилаларини синтез қилиш ва кристалларини олиш усулларини ишлаб чиқиш, супрамолекуляр комплексларини олиш ва уларнинг кимёвий тузилишлари ҳамда биологик фаоллигини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Лагочилус инебрианс Бунге ўсимликдан ажратиб олинган лагохилин дитерпеноиди асосида илк бор 18-норгидроксиметилен-3-О-3ъ;3-О-18ъдилагохирзин синтез қилинган ва монокристалини олиш усули ишлаб чиқилган ҳамда РТТ, ПМР ва масс-спектрометрия усуллари асосида унунг кимёвий тузилиши исботланган;
18-Норгидроксиметилен-3-О-3՛; 3-О-18՛-дилагохирзин синтези механизми аниқланган ва ушбу жараёнида бир молекула сув билан бирга бир молекула метил спирти ажралиб чиқиши ҳамда натижада 3-О-3ъ; 3-О-18ъ боғининг ҳосил бўлиши асослаб берилган, унинг кристалл тузилиши ромбик кристалл тузилишга эга эканлиги исботланган;
лагохирзин, лагохирзидин, 15,16,18-триацетиллагохилин, лагохилинтетраформиат, ди-(О,О'-тциклогексилиден)лагохилинларнинг монокристалларини олиш усуллари ишлаб чиқилган ва кимёвий тузилишлари РТТ усули асосида тасдиқланиб, кристалл панжаралари ромбик тузилишга эга эканлиги исботланган;
лагохирзиннинг ГК ҳамда ГКнинг моноаммонийли тузлари билан ҳар хил моляр нисбатлардаги супрамолекуляр комплекслари олиниган ва уларнинг кимёвий тузилишлари ИҚ, УБ спектроскопия усуллари асосида УБ спекрларида максимум нур ютиши 3-5нм катта тўлқин узунлигига силжиши билан асослаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Лагохилин дитерпеноидининг янги ҳосилаларини синтез қилиш ва кристалларини олиш ва уларнинг кимёвий тузилишлари ҳамда биологик фаоллигини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
дитерпеноид лагохилиннинг лагохирзин, лагохирзидин, 15,16,18-триацетиллагохилин, монокристаллари олиниб, таҳлил қилинган ва Кембриджнинг кристаллографик базасига ХАТПЕО, МУФВОЙ, ЭКИҚЕУ, махсус кодлари билан киритилган (ҳттпс://www.ccдc.cам.аc.ук). Натижада, ушбу қатор бирикмаларининг монокристалларни олиш усулларидан кенг фойдаланиш имконини берган;
лагохилин дитерпеноидининг тетраформиати, ди-(О,О'-тциклогексилиден)-лагохилин ва 18-норгидроксиметилен-3-О-3՛;3-О-18՛-дилагохирзинларнинг монокристаллари олинган ва Кембриджнинг кристаллографик базасига ЭКИҚИЙ, МУФВУЕ, ЛОФҲИХ махсус кодлари билан киритилган (ҳттпс://www.ccдc.cам.аc.ук). Натижада, ушбу кристалларни олиш усуллари ҳамда уларнинг кимёвий тузилишларидан кимёгар олимлар, илмий изланувчилар ва талабалар кенг фойдаланишлари учун имкониятлар яратилган.