Sayt test rejimida ishlamoqda

Машарипов Азамат Турсинбоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Баъзи биоген металлар тузларининг сефотаксим ва сефотаксим-амид комплекслари: синтез, тузилиши ва хоссалари», 02.00.01 – Ноорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/К660.
Илмий раҳбар: Ҳасанов Шодлик Бекпўлатович, кимё фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Хоразм Маъмун академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, PhD.03/30.12.2019.К.72.01.
Расмий оппонентлар: Касимов Шерзод Абдузаирович, кимё фанлари доктори, профессор; Мардонов Ўктам Мардонович, кимё фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: биоген металл ионларининг сефотаксим ҳамда амидлар билан гомо- ва аралашлигандли комплекс бирикмалари синтези, уларнинг таркиби, тузилиши, хоссаларини ўрганиш, қўлланилиш соҳаларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
квант-кимёвий усуллар ёрдамида полифунксионал полидентат сефотаксим ва амид молекулалари атомларидаги зарядларнинг тақсимоти, энергетик параметрлари, реаксион ва координацион хоссалари ҳамда улар ҳосил қиладиган комплексларнинг координацион қуршови аниқланган;
илк бор Аг(И), Мн(ИИ), Cо(ИИ), Ни(ИИ), Cу(ИИ), Зн(ИИ), Cр(ИИИ), Фе(ИИИ) тузлари, сефотаксимнинг натрийли тузи, асетамид (Ч3CОНҲ2) (АА), карбамид (CО(НҲ2)2) (КА), тиокарбамид (CС(НҲ2)2) (ТК) асосида 20 та янги анион, катион, нейтрал координацион бирикмалари синтез қилинган;
элемент, рентгенфазавий, термик таҳлил, ИҚ-, ЭПР спектроскопия, РТТ усуллари ёрдамида синтез қилинган янги бирикмаларнинг индивидуаллиги ва металл ионлари билан координацияланиши аниқланган;
ЭПР спектроскопия усули билан турли электрон тузилишли Мн2+(3д5), Cо2+(3д7), Cу2+(3д9) парамагнит металл ионларининг гомо- ва аралаш лигандли комплекслари тузилиши, магнетокимёвий хоссалари марказий ионлар д-электрон конфигурацияси, лигандларнинг электронодонор атомлари тури (Н,О,С) ва табиатига боғлиқлиги аниқланган;
Илк бор сефотаксим молекуласи ва унинг асосида синтез қилинган [Cу3(Cхм)2](СО4)2, На[Cр(Cхм)Cл3∙Ҳ2О]∙0,5Ҳ2О, На[Аг(Cхм)НО3], [Мн(Cхм)2]∙Ҳ2О, [Cо(Cхм)Cл∙(ТК)2] комплекс бирикмаларнинг рентгенфазавий таҳлил дифрактограммаларидан олинган натижаларни ФуллПроф дастурида қайта ишлаш маълумотлари асосида кристалл тузилишлари аниқланган;
кристаллографик ва структуравий тадқиқотлар натижалари асосида сефотаксим молекуласи полифунксионал пентадентат лигандлар сифатида Cу2+ ионлари билан уч ядроли комплекс [Cу3(Cхм)2](СО4)2 ҳосил қилганлиги, унда марказий ионнинг иккитаси тетраедрик ва биттаси октаедрик қуршовга эгалиги исботланган;
синтез қилинган янги комплекс бирикмалардан “СефоCу” комплекс бирикма металл конструкцияси ва қурилмаларида коррозия жараёнига қарши ингибитор таъсири ва “СефаCо” комплекс бирикмасининг Фусариум охйспорум замбуруғига қарши антифунгал таъсири аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Баъзи биоген металлар тузларининг сефотаксим ва сефотаксим-амид комплекслари синтези, физик-кимёвий ва биологик хоссаларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
металларни коррозиядан ҳимоя қилиш самарадорлигини баҳолаш таҳлиллари амалга оширилиб, сефотаксим билан Cу(ИИ) нинг комплекс бирикмаси “Муборак газни қайта ишлаш заводи” МЧЖда анаероб коррозиянинг самарали ингибитори сифатида жорий этилган (“Муборак газни қайта ишлаш заводи” МЧЖ нинг 2024 йил 18 мартдаги 48/ҒК-03-сон маълумотномаси). Натижада, маҳаллий ва хорижий ишлаб чиқарувчиларнинг ингибитор таркиблари ва хоссалари билан таққосланганда [Cу3(Cхм)2](СО4)2 комплекс бирикмасининг ингибирловчилик ҳимоя таъсирини 77-79 % ошириш имконини берган;
“СефаCо” бактерисид таъсирли стимулятор комплекси Хоразм вилояти Янгибозор туманида жойлашган “Мард Жалолиддин” фермер хўжалигининг  4 гектар иссиқхона даласида “Чинто” помидор нави, “Греен ҳоусе сабзавотлари” фермер хўжалигининг 2 гектар иссиқхона даласида “Аламина” помидор нави,“Хуршид Рашид боғи” фермер хўжалиги 2 гектар очиқ ер даласига “Линда” помидор навлари замбуруғли касалликларига қарши препарат сифатида қўлланилиб, амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 29 мартдаги 05/01-05/02-05/04-04-117-сон маълумотномаси). Натижада, препарат билан ишланган иссиқхона ва очиқ далаларида помидорнинг ривожланиши, шоналаши, кўсаклар сони ва бўйи назоратга нисбатан юқорилиги, бактерияли ва замбуруғли касалликларга чалиниш ҳолати кузатилмаганлиги, ҳосилдорлигини 57-100 сентнерга ошириш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish