Аскаров Мардон Аматжановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи):
“Кўп сонли < Си:ПбХ > наногетероўтишларга эга қуёш элементининг электрофизик хусусиятларини тадқиқ қилиш”, 01.04.10 – Яримўтказгичлар физикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.4.PhD/FM730
Илмий раҳбари: Имамов Эркин Зуннунович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги Яримўтказгичлар физикаси ва микроелектроника илмий-тадқиқот институти, DSc.03/30.12.2019.FM/Т.01.12.
Расмий оппонентлар: Отажонов Салимжон Мадрахимович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Гулямов Гафур, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат техника университети
Диссертация йўналиши: Назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади:
кўп сонли < Си:ПбХ > наногетероўтишларга эга қуёш элементининг электрофизик хусусиятларини назарий тадқиқ қилишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
илк бор аморф кремнийни фақат қўрғошин халкогениди нанокристаллари билан биргаликда қуёш элементи материаллари сифатида ишлатиш имконияти кўрсатилган;
илк бор кремнийнинг тақиқланган зонасидаги чуқур локаллашган нуқсонли энергетик ҳолатлардаги электронларнинг қўрғошин халкогениди нанокристалларининг дискрет сатҳларига ўтишлари асосида < Си:ПбХ > наногетероўтишнинг шаклланиш механизми таклиф қилинган;
кремний ва қўрғошин халкогенидлари орасидаги Ферми сатҳлари фарқининг
0,1 ÷ 0,2 эВ оралиқдаги қийматларида < Си:ПбХ > наногетероўтишнинг контакт майдони кучланганлигининг 105 ÷ 106 В/м оралиқдаги қийматларини олиш имконияти кўрсатилган;
якка наногетероўтишнинг (уларнинг сиртий консентрацияси 1010 ÷ 1012 см-2 га етади) электр майдон параметрлари унда 10 ÷ 50 пА ўлчамда фототокни олиш имконини бериши аниқланган;
кўп сонли < Си:ПбХ > наногетероўтишларга эга қуёш элементи максимал самарадорлигини таъминловчи волт-ампер характеристикаси параметрларининг оптимал қийматлари аниқловчи кўп компонентли эквивалент схема модели таклиф этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Кўп сонли наногетероўтишларга эга қуёш элементида контакт майдонининг шаклланиш жараёнларини ва унинг самарадорлигини ошириш механизмларини тадқиқ қилиш натижалари асосида:
аморф кремний сиртида ўстирилган ва ўзаро параллел уланган бир хил қўрғошин халкогенидлари нанокристаллари тизимининг кўп компонентли эквивалент схемаси асосида фотоволт-ампер характеристикаларини ҳисоблаш модели Тошкент давлат техника университетида АЛ-202102215 “Ферромагнит нанокластерли Си билан айланма саратон ҳужайраларни тутиб қолувчи микро суюқлик каналли интеграллашган тизим” халқаро амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2024-йил 4-апрелдаги № 04/17-955-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш асосида диффузия усули билан киритилган ўтиш металлар гуруҳи элементлари ҳосил қилган нанокластерлар кремнийнинг электрофизик параметрларининг ташқи таъсирларга барқарорлигини оширган;
диссертацияда ишлаб чиқилган кремнийнинг тақиқланган зонасидаги чуқур локаллашган нуқсонли энергетик ҳолатлардаги электронларнинг қўрғошин халкогениди нанокристалларининг дискрет сатҳларига ўтишлари асосида < Си:ПбХ > наногетероўтишнинг шаклланиш механизми ва аналитик ёндашув “ФОТОН” акциядорлик жамиятида гетероўтишли қуёш элементларида татбиқ қилинган (“Узелтехсаноат” уюшмасининг 2024-йил 13-апрелдаги № 04-3/496-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш гетероўтишларнинг контакт майдони параметрларини 15% га ошириш имконини берган.