Sayt test rejimida ishlamoqda

Солиева Наргиса Абдихамитовнанинг
 фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

 

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Ижтимоий тармоқлардаги матнларнинг лингвистик экспертизаси”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/Fil4528.
Илмий раҳбар: |Тожибоева Маҳбубахон Раҳимовна, филология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қўқон давлат педагогика институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи: Қўқон давлат педагогика институти, ИК рақами PhD.03/04.06.2021.Fil.132.01.
Расмий оппонентлар: Кўчимов Шуҳрат Норқизилович филология фанлари доктори, профессор; Ҳакимова Муҳайё Каримовна филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси  Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади лингвистик экспертологияда матн тушунчаси моҳиятини асослаш, ижтимоий тармоқлардаги ижтимоий-сиёсий мавзуга алоқадорлик касб этувчи матнлар лингвистик экспертизасининг назарий методологик асосларини амалиётга татбиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    итимоий тармоқлардаги турли экстремистик, террористик мазмунга эга салбий даъват характери мавжуд матнларни таҳлил қилишда турли микро-блоклар(комментлар)ни экспертиза қилиш зарурати асосланган. Микро-блоклар ижтимоий хавфли ахборотни тарқатиш воситаси бўла олиши мисоллар, таҳлиллар билан асосланган;
    лингвистик экспертиза доирасида суд лингвистик экспертизасининг  методологик асослари очиб берилган, лингвистик экспертизада матн тушунчасининг кенг ва тор таърифлари умумлаштирилиб, ижтимоий хавфсизликка дахл қилувчи салбийлик семасига эга сиёсий матнларнинг лингвистик экспертиза обекти бўла олиши асосланган;
    ижтимоий хавфсизликка дахл қилувчи матнларнинг экстремистик, террористик, миллий, ирқий сепаратизмни тарғиб қилиш, мамлакат конституциявий хавфсизлигига таҳдид қилишга алоқадор кўринишлари ажратилган. Сиёсий матнлар қаторида салбий мазмунга эга сиёсий нутқлар лингвистик экспертизасини амалга оширишнинг назарий ва амалий асослари ишлаб чиқилган;
    ижтимоий тармоқ матнлари лингвистик экспертиза қилишда новербал воситаларнинг прагматик мазмунга эгалиги аниқланган. Новербал воситалар лингвистик экспертиза обекти бўла олиши мисоллар билан далилланган, ҳамда ижтимоий тармоқлардаги вербал ва новербал тарзда ифодаланган зиддиятли матнларни лингвистик экспертиза қилишнинг назарий-методологик асослари яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ижтимоий тармоқлардаги матнларнинг лингвистик экспертизаси тадқиқи асосида эришилган илмий натижалар қуйидаги ишларда жорий қилинган:
Ижтимоий тармоқлардаги экстремистик, террористик мазмунга эга салбий даъват характери мавжуд ижтимоий тармоқ хабарларини экспертиза қилишда турли микро-блоклар(комментлар)ни экспертиза қилиш зарурати асосланганлиги, микро-блоклар ижтимоий хавфли ахборотни тарқатиш воситаси бўла олиши мисоллар, таҳлиллар билан далилланганлигига оид таҳлил ва хулоса натижаларидан Давлат илмий-техник дастурлари доирасида 2020–2022-йилларда бажарилган АМ-Ф3-201908172 рақамли “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йил 13-ноябрдаги 04/1-2372-сон маълумотномаси). Натижада мазкур лойиҳа доирасида яратилган материаллар, маълумотлар бойитилган;
лингвистик экспертиза доирасида суд-сиёсатшунослик лингвистик экспертизасининг  методологик асослари очиб берилганлиги, лингвистик экспертизада сиёсий матн тушунчасининг кенг ва тор таърифлари умумлаштирилганлиги, ижтимоий хавфсизликка дахл қилувчи салбийлик семасига эга сиёсий матнларнинг лингвистик экспертиза обекти бўла олиши асосланганлиги юзасидан амалга оширилган таҳлил ва хулосалар натижасидан Давлат илмий-техник дастурлари доирасида 2020–2021-йилларда бажарилган И-ОТ-2019-42 рақамли “Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон (инсон қиёфаси феъл-атвори табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поетик луғатини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йил 13-ноябрдаги 04/1-2371-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида бажарилган лингвистик бирликларнинг лексикографик талқини ва тавсифининг лексик-семантик, прагматик жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлишига хизмат қилган;
ижтимоий хавфсизликка дахл қилувчи сиёсий матнларнинг экстремистик, террористик, миллий, ирқий сепаратизмни тарғиб қилиши, мамлакат конституциявий хавфсизлигига таҳдид қилишга алоқадор кўринишлари ажратилганлиги, сиёсий матнлар қаторида салбий мазмунга эга сиёсий нутқлар лингвистик экспертизасини амалга оширишнинг назарий ва амалий асослари ишлаб чиқилганлигига оид таҳлил ва натижалардан Ўзбекистон Республикаси ОАВ, жумладан: Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон телерадиоканали” ДМнинг “Таълим ва тараққиёт”, “Радио адвокат”, “Ҳуқуқингизни биласизми?” (2023-йил март ва сентябр ойлари сонлари), Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон 24” Телерадиоканали” ДМнинг “Муҳим мавзу”, “Радиомулоқот”, “Радиоинтервю” каби дастурлар ссенарийсини тайёрлашда (2023-йил март ва октябр ойларидаги сонларида) фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий Телерадиоканали “Ўзбекистон 24” телерадиоканали давлат муассасасининг 2023-йил 16-ноябрдаги 03-09-640-сон маълумотномаси). Натижада ОАВ, ижтимоий тармоқлар орқали узатилган оғзаки ва ёзма хабарларнинг хавфли ёки хавфсизлиги категориясини белгилаш, таъсир коеффициенти ва кўламини баҳолаш, хабарларнинг кенг халқ оммасига таъсири масалаларининг ёритилишига ҳисса қўшилган;
ижтимоий тармоқ матнларини лингвистик экспертиза қилишда новербал воситаларнинг прагматик мазмунга эга эканлиги, новербал воситалар лингвистик экспертиза обекти бўла олиши мисоллар билан далилланганлиги ҳамда ижтимоий тармоқлардаги вербал ва новербал тарзда ифодаланган зиддиятли матнларни лингвистик экспертиза қилишнинг назарий-методологик асослари яратилганлишига тегишли илмий хулоса ва амалий тавсиялардан ЎзР ИИВ Академияси Криминалистик экспертизалар кафедраси томонидан ўтказилаётган “Ёзма нутқнинг идентификацияси белгилари” мавзуси бўйича дарс машғулотлари ташкил этиш учун фонд маърузалари тайёрлашда  ҳамда ЎзР ИИВ ҳузуридаги Тергов департаменти томонидан  комплекс экспертизаларни тайинлашда, тергов ҳаракатларини ўтказишда, ёзма ва оғзаки матнлар ижрочиларини ҳаракатларига ҳуқуқий баҳо берилишида ва жиноятларни фош этилишида  фойдаланиб келинмоқда (ЎзР ИИВ Академиясининг 2023 йил 03 октябрдаги 38/10-186-сонли маълумотномаси, ЎзР ИИВ ҳузуридаги Тергов департаментининг 2024 йил 20 апрелдаги 18/3431-сонли маълумотномаси). Натижада  ижтимоий тармоқлар орқали тарқатилган оғзаки ва ёзма хабарларни лингвистик экспертиза қилишда новербал воситаларнинг прагматик мазмунга эга эканлиги, новербал воситалар лингвистик экспертиза обекти бўла олиши, ижтимоий тармоқлардаги вербал ва новербал тарзда ифодаланган зиддиятли матнларни лингвистик экспертиза қилишнинг назарий-методологик асосларини суриштирув ва тергон органларининг тайинлаган экспертизаларида текширилувчи матнлар ижрочиларини ҳаракатларига ҳуқуқий баҳо берилишида ва жиноятларни тезкор ва самарали фош этилишида салмоқли ҳисса қўшилган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish