Ҳикматова Мадина Фурқатовнанинг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

 I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Буйрак етишмовчилигида тимус ва талоқнинг морфометрик кўрсаткичлари ва анор данаги мойи билан коррекциялаш усуллари” 14.00.02 – Морфология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.PhD/Tib3486.
Илмий раҳбар: Ҳамдамова Мухайёхон Тўхтасиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Aбу Aли ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/29.02.2024.Tib.93.01
Расмий оппонентлар: Хасанова Дилноза Ахроровна, тиббиёт фанлари доктори (DSc); Орипов Фирдавс Суратович, тиббиёт фанлари доктори (DSc), профессор.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибин Сино номидаги Тоджикистон давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқоднинг мақсади: буйрак етишмовчилигида тимус ва талоқнинг морфометрик кўрсаткичларини анор данаги мойи билан даволаш самарасини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор тажрибавий буйрак етишмовчилигида тимус ва талоқда морфометрик ўзгаришларнинг патогентетик кўрсаткичлари аниқланган;
буйрак етишмовчилигининг тузалиш босқичида анор данаги мойи ёрдамида коррекциялаганда тимуснинг янги морфометрик хусусиятлари аниқланган;
буйрак етишмовчилигининг тузалиш босқичида анор данаги мойи ёрдамида коррекцияланганда талоқнинг янги морфометрик ва морфологик хусусиятлари аниқланган;
буйрак етишмовчилигида ва анор данаги мойи билан даволаганда тимус ва талоқдаги морфометрик ўзгаришлар динамикаси алгоритмини ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
«Буйрак етишмовчилигида ва анор данаги мойи билан даволаганда тимус ва талоқдаги морфометрик ўзгаришлар динамикаси алгоритми» мавзусидаги илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш ҳамда “Гранат в медицине” номли монографияси (Эксперт кенгашининг 2024 йил 13 майдаги 24-м /090-сон хулосаси) чоп этилди.
биринчи илмий янгилик: ўткир буйрак етишмовчилиги гуруҳида тимус пўстлоқ қисмининг майдони назорат гуруҳига нисбатан сезиларли ошган. Бу ҳужайраларда гиперплазия жараёнларини кўрсатади, бунда яллиғланиш ёки патологик ўзгаришлар туфайли ҳужайралар сони ва ҳажми ошди. Ўткир буйрак етишмовчилиги гуруҳида тимус мағз қисмининг майдони назорат гуруҳига нисбатан 48% ошган. Бу ортиқча яллиғланиш ёки шу тўқималарда патологик ўзгаришлар ривожланишини кўрсатди. Ўткир буйрак етишмовчилиги гуруҳида тимус кортикал қисм майдонининг сезиларли даражада ошиши, бу ҳужайралар гипертрофияси ва тўқималардаги патологик жараёнларнинг кучайганлигидан далолат беради. Ўткир буйрак етишмовчилиги жараёнида ҳужайраларнинг гипертрофияси ва гиперплазияси кузатилган. Ўткир буйрак етишмовчилиги гуруҳида талоқ капсула, трабекула, ва қизил пульпа кўрсаткичлари тажриба гуруҳида пасайган, бу тўқима структурасининг патологик таъсирларга нисбатан сезгирлигини кўрсатади. Талоқ Маргинал зона кўрсаткичининг ошиши метаболик жараёнлар фаоллигининг кучайганлигини билдиради. Тажриба гуруҳида талоқ қалинлигининг сезиларли даражада камайиши иммунологик функциялар пасайганлиги ёки патологик жараёнлар натижасида ҳужайралар ўлими кузатилганлигини кўрсатади. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Буйрак етишмовчилиги давомида иммун тизими аъзоларидаги (тимус ва талоқ) ўзгаришларнинг илк белгилари аниқланиши касалликни эрта босқичда ташхислашга ёрдам беради. Тимус ва талоқдаги морфометрик ўзгаришлар иммун тизими фаолиятининг бузилишини акс эттиради. Бу маълумотларга асосланган ҳолда, иммунитетни тиклашга йўналтирилган профилактика ва даволаш усулларини ишлаб чиқиш мумкин. Бундай ёндашув аҳоли ўртасида буйрак етишмовчилиги билан боғлиқ асоратларни камайтиришга ҳисса қўшади. Бу аҳоли орасида юқори учрайдиган патологияларни тезроқ аниқлаш ва беморларга ўз вақтида ёрдам бериш имкониятини оширади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Буйрак етишмовчилиги билан боғлиқ иммун тизими аъзоларидаги ўзгаришларни эрта босқичда аниқлаш орқали қимматбаҳо даволаш жараёнларига эҳтиёж камаяди. Тадқиқот натижалари асосида касалликни олдини олиш дастурлари ишлаб чиқилиши юқори қийматли мураккаб даволаш жараёнларини минималлаштиради. Иммун тизимига таъсир этувчи янги, арзон ва самарали дори воситалари ишлаб чиқилиши иқтисодий самарадорликни оширади. Маҳаллий ишлаб чиқариш орқали янги иш ўринлари яратилиб, мамлакат иқтисодиётига ижобий таъсир кўрсатилади.
иккинчи илмий янгилик: тимус бўлакчаларининг морфометрия хусусиятлари барча параметрлар бўйича назорат гуруҳига нисбатан юқори, аммо тажриба гуруҳидан паст кўрсаткичлар қайд этилган. Анор мойи гиперплазия даражасини пасайтириб, тўқималардаги нормал ҳолатни тиклашга ёрдам берган. Бу натижалар анор мойининг яллиғланишни камайтиришдаги юқори самарадорлигини тасдиқлайди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Буйрак етишмовчилиги билан боғлиқ ҳолатлар жиҳатидан жамоат саломатлигига тўғридан-тўғри таъсир кўрсатаётган ушбу янгилик, оғир тиббий шартларда яшовчи аҳоли учун муҳимдир. Ушбу тадқиқотнинг натижалари касалликларнинг олдини олишга, даволашга ва қайта тиклашга йўналтирилган профилактик тадбирларни ишлаб чиқишга ёрдам беради. Даволаниш жараёнларида кимёвий дори-дармонларни кам ишлатиш, табиий воситаларга эътибор бериш ижтимоий соғлиқни яхшилайди ва касалликларнинг тарқалишини камайтиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Бу тадқиқотнинг натижалари буйрак етишмовчилиги каби оғир касалликларнинг эрта аниқланиши ва даволаш имкониятларини яратади. Эрта даволаш давомида аниқланган морфометрик ўзгаришлар касалликнинг узоқ давомидаги асоратларини олдини олишга ёрдам беради. Бу ёрдам эса бир неча йиллар давомида даволашга сарфланадиган маблағларни камайтиришга имкон беради. Даволашнинг самарали йўллари аҳоли учун тиббий хизматлар харажатларини сезиларли даражада қисқартиради.
учинчи илмий янгилик: талоқни анор данаги мойи билан даволаш назорат ва тажриба гуруҳларига нисбатан сезиларли ижобий таъсир кўрсатди. Жумладан: тўқималар яллиғланишини камайтириб, иммун тизими фаолиятини яхшилади. Қизил пульпа ҳажмини ва трабекулалар юпқалашини камайтирди. Лимфоид структуралар ва регенератив жараёнларни кучайтирди. Бу натижалар анор данаги мойининг яллиғланишга қарши, антиоксидант ва иммуномодулятор таъсирини тасдиқлайди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Табиий воситалардан фойдаланишнинг янги усулларини ишлаб чиқиш маҳаллий ишлаб чиқаришни рағбатлантиради. Анор данаги мойи каби табиий воситалардан фойдаланиш, уларнинг ишлаб чиқарилишини ва оммалаштирилишини рағбатлантиради. Бу маҳаллий ишлаб чиқариш ва экспорт имкониятларини оширади, давлат учун янги иқтисодий манбаалар яратади. Шу билан бирга, маҳаллий маҳсулотларга бўлган талабни оширади ва мамлакатнинг ташқи савдоси учун янги йўналишлар очади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги анор данаги мойи каби табиий воситаларни даволашда ишлатиш кимёвий дориларни ишлатишга қараганда арзонроқ ва самарали альтернатива бўлиши мумкин. Бу, тиббий таъминот харажатларини камайтиришга ёрдам беради. Табиий воситалардан фойдаланиш ҳамда уларнинг самарадорлигини исботлаш фармацевтика маҳсулотлари ишлаб чиқаришга бўлган талабни камайтиришга ёрдам беради, бу эса фармацевтика секторида сарфланадиган маблағларни камайтиради.
тўртинчи илмий янгилик: алгоритмнинг асосий мақсади — буйрак етишмовчилигининг турли босқичларида тимус ва талоқнинг морфометрик кўрсаткичларини динамик тарзда аниқлаш. Бунинг натижасида, табобатнинг самарадорлигини баҳолаш ва касалликнинг ёки даволаш жараёнининг самарадорлигини аниқлаш имконини беради. Алгоритмнинг ишлаб чиқилиши, асосан, тўғри диагностика қилиш ва даволаш жараёнларини яхшилаш учун муҳимдир. Ушбу алгоритм орқали ташкил қилинган тадқиқотлар талоқ ва тимуснинг морфометрик ўзгаришларини аниқлашда, уларни даволашда самарадорликни оширишга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Бу алгоритмнинг ишлаб чиқилиши тиббий диагностика ва даволаш жараёнларини оптимизациялашга ёрдам беради. Тимус ва талоқдаги морфометрик ўзгаришлар динамикасини аниқлаш орқали, беморларга тўғри даволаш усулларини кўрсатиш ва уларга самарали тиббий ёрдам бериш имконияти пайдо бўлади. Бу ижтимоий аҳамиятга эга, чунки кўпроқ беморлар даволашнинг самарадорлигидан фойдаланиш имконига эга бўлади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги, бу алгоритм даволашнинг самарадорлигини оширишга ёрдам беради. Эрта аниқлаш ва тўғри даволаш орқали, беморларнинг узоқ муддат даволанишга эҳтиёжлари камаяди. Бунинг натижасида давлат тиббий ресурсларидан самарали фойдаланиш имконини олади ва тиббий хизматларга сарфланадиган маблағларнинг камайишига олиб келади.