Матжанова Айжамал Жарилкаповнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: Қорақалпоқ тилида хушмуомалалик категориясининг ифодаланиши, 10.00.03. – Қорақалпаоқ тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Fil2483.
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Нажимов Пердебай Айманович, филология фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти DSc.02/25.08.2021.Fil.137.01
Расмий оппонентлар: Юсупова Бийбисанем Турдибаевна, филология фанлари доктори (DSc), доцент; Қунназарова Айшолпан Мақсетбаевна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент. Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ҳозирги қорақалпоқ тилшунослигида хушмуомалаликни ифодаловчи морфологик, лексик, синтактик ва паралингвистик воситаларнинг қўлланилиш хусусиятларини ҳамда миллий шаклларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
қорақалпоқ тилида хушмуомалаликни ифодаловчи лексик, морфологик, синтактик воситалар анıқланган ва уларнинг услубий хусусиятлари очиб берилган, бадиий асарлар, сўзлашув услуби асосида хушмуомалаликнинг алоҳида категория эканлиги далилланган;
хушмуомалалик маъносини ифодаловчи новербал воситалар (паралингвистик) ажратилган, улар асосида хушмуомалалик тушунчаси аниқланган ва қорақалпоқ халқининг хушмуомалаликни ифодалаш шаклларининг ўзига хос хусусиятлари тавсифланган;
хушмуомалалик маъносини ифодаловчи лексик воситалар – табу ва эвфемизмлар маъновий гуруҳларга ажратиилган, қариндошлик атамаларидаги хушмуомалалик маъноси, шунингдек, хушмуомалалик ифодалашда қорақалпоқ тилининг хусусиятлари очиб берилган;
хушмуомалалик ифодаловчи морфологик воситаларнинг маъновий оппозициясини таъминловчи услубий томонлари очилган, синтактик воситалар орқали берилиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қорақалпоқ тилидаги хушмуомалалик маъносини ифодаловчи воситаларни тадқиқ қилиш юзасидан олинган илмий натижалар асосида:
қорақалпоқ тилида хушмуомалаликни ифодаловчи лексик, морфологик, синтактик воситалар анıқланган ва уларнинг услубий хусусиятлари очиб берилган, бадиий асарлар, сўзлашув услуби асосида хушмуомалаликнинг алоҳида категория эканлигини далилловчи хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар илмий-тадқиқот институтида 2021-2023 йилларда бажарилган “Қорақалпоқ фолклорида оламнинг этнолингвистик манзарасини монографик аспектда таҳлил қилиш” мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2024-йил 11-ноябрдаги №526/1-сон маълумотномаси). Натижада қорақалпоқ тили этнографик лексикасининг шаклланишида хушмуомалалик категориясининг лексик, морфологик, синтактик воситалар орқали бойитилишига хизмат қилган;
хушмуомалалик маъносини ифодаловчи новербал воситалар (паралингвистик) ажратилган, улар асосида хушмуомалалик тушунчаси аниқланган ва қорақалпоқ халқининг хушмуомалаликни ифодалаш шаклларининг ўзига хос хусусиятлари очиб берилган хулосалардан Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон педагогика илмий-тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалида 2017-2020 йилларда бажарилган Ф3-2016-0908165532 “Қорақалпоқ тилининг янги алифбоси ва имло қоидаларига мувофиқ она тили ва адабиётини ривожлантириш методикаси” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон педагогика илмий-тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалининг 2024-йил 29-ноябрдаги №506-сон маълумотномаси). Натижада қорақалпоқ халқининг хушмуомалаликни ифодалаш шаклларининг миллий ўзига хос хусусиятлари очиб берилган.
хушмуомалалик маъносини ифодаловчи лексик воситалар – табу ва эвфемизмлар маъновий гуруҳларга ажратилган, қариндошлик атамаларидаги хушмуомалалик маъноси, шунингдек, хушмуомалалик ифодалашда қорақалпоқ тилининг хусусиятлари далилланган хулосалардан Қорақалпоғистон телерадиокомпаниясининг “Тил байлıǵı-эл байлıǵı”, “Тилге итибар-элге итибар” эшиттиришларида ва “Мúнáсибет” маданий-маънавий кўрсатуви орқали кенг оммага намойиш қилинган. (Қорақалпоғистон Республикаси Телерадиокомпаниясининг 2024-йил 8-ноябрдаги 05-22-486/2-сон маълумотномаси). Натижада хушмуомалалик маъносини ифодаловчи сўзларнинг ижтимоий аҳамияти билан алоқадор маълумотлар материалларнинг ва эшиттиришларнинг маънавий-маърифий аҳамияти, мазмун-моҳияти чуқурлашувига эришилган.
хушмуомалалик ифодаловчи морфологик воситаларнинг маъновий оппозициясини таъминловчи услубий томонлари очилган, синтактик воситалар орқали берилиши аниқланган хулосалардан Хоразм Маъмун академиясида А-ФА-2019-9 шифрли “Қадимий ёзма ноёб қўлёзма ва манбаларни тадқиқ қилиш, уларнинг рақамлаштирилган библиотекасини яратиш” амалий лойиҳаси доирасида бажарилган Огаҳий “Асарлар” силсиласининг 6-8-9 жилдларини нашрга тайёрлаш ва чоп этишда фойдаланилган. (Хоразм Маъмун академиясининг 2024-жıл 14-декабрдаги 281/2-24-сон маълумотномаси). Натижада қорақалпоқ тилида алоқа маданияти, дипломатик муҳитдаги тил бирликлари хусусиятларини аниқлаш имконини берган.