Турдалиев Олимжон Файзуллажон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Саъдийнинг “Гулистон” асаридаги қўшма феъллар тадқиқи”, 10.00.05 – Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам:  B2023.3.PhD/Fil3721.
Илмий раҳбар: Амонов Мухторжон Умарович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик Илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Алимова Холидахон Зикриллаевна, филология фанлари доктори, профессор; Махмудов Умедулло Акмалиддин ўғли, филология фанлари бўйича фалсафа доктори, PhD.
Етакчи ташкилот: Қўқон давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Саъдийнинг “Гулистон” асарида қўлланган қўшма феълларни тадқиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
“Гулистон” асарида қўшма феълларнинг “исм+феъл”, “олд кўмакчи+исм+феъл”, “инфинитив+феъл”, “исм+олд кўмакчи+юклама+феъл” каби 4 та умумий морфологик-структур типи ва уларга оид 13 та умумий ясалиш модели аниқланган. Улардан “от+феъл” модели сермаҳсул, “сифат+феъл”, “равиш+феъл”, “аз олд кўмакчиси+исм+феъл”, “дар олд кўмакчиси+исм+феъл”, “бе олд кўмакчиси+исм+феъл” моделлари ўрта, “бар олд кўмакчиси+исм+феъл”, “инфинитив+феъл”, “ҳаракат номи+феъл”, “ундов сўз+феъл”, исм+бе олд кўмакчиси+ҳам юкламаси+феъл”, исм+дар олд кўмакчиси+ҳам юкламаси+феъл”, “равишдош+феъл” моделлари каммаҳсул эканлиги аниқланган;
қўшма феълларнинг морфологик мақомини белгилаш ва уларни эркин феълли бирикмалардан фарқлашда семантик ва синтактик белгиларнинг асосий эканлиги, қўшма феълларнинг дистант ҳолати баъзан лисоний грамматик характер сифатида, баъзан муаллифнинг индивидуал услуби ва матндан кўзланган стилистик мақсадни амалга ошириш воситаси сифатида намоён бўлиши асосланган;
қўшма феълда исм қисмга қўшилувчи кўплик шакли ها ҳā (лар) асосан стилистик вазифа бажариб, “ҳаракатнинг такрори” ва “кучайтирилиши” каби грамматик маъноларни ифода этиши, که ке боғловчиси феъл ва исм қисм ўртасида қўлланганда маънони таъкидлаш вазифасини бажариб келиши далилланган;
қўшма феъллардаги эквивалентлик ҳодисасидан “Гулистон” асарининг насрий қисмларида саж санъатини юзага чиқаришда такрорлардан қочиш учун ва шеърий қисмларида қофия ясашда қўшма феъллардаги исм ёки феъл қисмнинг контекст мазмунидан келиб чиқиб, тушиб қолиши мумкинлигидан унумли фойдаланилганлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқотнинг назарий таклифлари, амалий тавсиялари ва хулосалари қуйидаги лойиҳалар доирасида фойдаланилган:
қўшма феълларнинг морфологик мақомини белгилаш ва уларни эркин феълли бирикмалардан фарқлашда семантик ва синтактик белгиларнинг асосий эканлиги, қўшма феълларнинг дистант ҳолати баъзан лисоний грамматик характер сифатида, баъзан муаллифнинг индивидуал услуби ва матндан кўзланган стилистик мақсадни амалга ошириш воситаси сифатида намоён бўлишига доир хулосаларидан 2022-2023-йилларга мўлжалланган АЛ-ФДУ2022307-010 рақамли “Лингвистик таҳрир ва таржимашунослик” илмий-тадқиқот марказида “Антиплагиат” дастурини амалиётга жорий этишда, илмий-амалий лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Фарғона давлат университетининг 2024-йил 13-ноябрдаги 04/6647-сон маълумотномаси) Натижада, “Гулистон” асари тилида қўшма феълларнинг ўрни, стилистикаси, асарда қўлланилишининг индивидуал омиллари, қўшма феълларнинг грамматик, лексик-семантик, структур ва ясалиш хусусиятлари, қўшма феълларнинг композицион усул орқали ясалиши, деривация жараёнида иштирок этувчи воситалар тизими, арабий сўзларнинг қўшма феъл ясалишидаги аҳамияти лингвистик моделлар асосида аниқланган ва таҳрирлаш жараёнида қўлланилган.
“қўшма феълда исм қисмга қўшилувчи кўплик шакли ها ҳā (лар) асосан стилистик вазифа бажариб, “ҳаракатнинг такрори” ва “кучайтирилиши” каби грамматик маъноларни ифода этиши, که ке боғловчиси феъл ва исм қисм ўртасида қўлланганда маънони таъкидлаш вазифасини бажариб келиши билан боғлиқ натижаларидан Ўзбекистон давлат хореография академиясида амалга оширилган “Ўзбек миллий рақс санъатини тарғиб этишга бағишланган веб-сайт ва мултимедиа маҳсулотлари (электрон луғатлар) тўпламини яратиш” мавзусидаги Ф3-2019081663-рақамли фундаментал лойиҳа доирасида фойдаланилган (Оъзбекистон давлат хореография академияси 2024-йил 20-июндаги 1/04-102-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида яратилган "Ўзбек фолклор санъати терминларининг қисқача ўзбекча-инглизча-немисча луғати" тегишли илмий маълумотлар билан бойитилган.
қўшма феъллардаги эквивалентлик ҳодисасидан “Гулистон” асарининг насрий қисмларида саж санъатини юзага чиқаришда такрорлардан қочиш учун ва шеърий қисмларида қофия ясашда қўшма феъллардаги исм ёки феъл қисмнинг контекст мазмунидан келиб чиқиб, тушиб қолиши мумкинлигидан унумли фойдаланилганлиги хусусидаги натижалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Маҳалла” телеканали ижодкорлари томонидан 2024-йил учинчи чорагида узатилган “Бир асар тарихи” радиоешиттиришини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Маҳалла” телеканалининг 2024-юл 2-августдаги 11-сон маълумотномаси) Натижада “Гулистон” асари ҳақидаги маълумотлар тингловчиларга етказилиб, эшиттиришнинг илмий-оммабоблиги ҳамда мазмуни бойитилган.