Гафурова Сурайё Улуғбековнанинг
филология фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
 Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Таворихи гузида. Нусратнома” асари лексикаси”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.1.DSc/Fil200.
  Илмий маслаҳатчи: Дадабоев Ҳамидулла Арипович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
  Расмий оппонентлар: Одилов Ёрқинжон Рахмоналиевич, филология фанлари доктори, профессор; Ўразбоев Абдулла Дурдибаевич, филология фанлари доктори, доцент; Нурсан Илдири, филология фанлари доктори, доцент.
  Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади “Таворихи гузида. Нусратнома” сўз бойлигининг миқдорини аниқлаш, обидада қўлланган лексик бирликларни луғавий қатламга кўра таснифлаш, ўз қатлам ва ўзлашган қатлам нисбатини белгилаш, сўзларнинг семантик, функсионал-стилистик хусусиятлари, лексик бирликлар ўртасидаги мазмуний муносабатларни таҳлил этиш, муаллифнинг сўз қўллаш маҳорати, асар тилининг ўзига хослигини таъминловчи лингвистик омилларни ёритиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ХВИ асрнинг нодир тарихий манбаси бўлган “Таворихи гузида. Нусратнома” асарнинг ёзилиш тарихи, структураси, муаллифи, нусхалари, адабий-бадиий жиҳатлари ёритилиб, обиданинг лингвистик тадқиқ муаммолари аниқланган;
асар лексикасининг қадимги туркий тил, эски ўзбек адабий тили ва ҳозирги ўзбек адабий тили лексикаси билан этимологик жиҳатдан ўхшаш ҳамда семантик жиҳатдан фарқли жиҳатлари далилланган;
лексемалар семантикасида содир бўлган маъно кенгайиши, маъно торайиши, маънонинг ўзгариши ҳодисалари ва лексеманинг маъно табиатига хос семантик силжишлар, асар сўз бойлигининг мавзуий таснифида мавзу гуруҳларининг қўлланиш доираси исботланган;  
манбадаги туркча, арабча, форсча-тожикча сўзлар этимологияси, семантикаси ёритилган, ХВИ аср тили сўз бойлигида ўз ва ўзлашган қатлам лексик бирликларининг сўз ўзлаштириш жараёнидаги тил контактлари ва уларнинг тил тадрижи босқичларида тутган ўрни очиб берилган;
асар сўз бойлигидаги лексемаларни шакл ва маъно муносабатига кўра таснифлаш асносида синонимик, омонимик ва антонимик парадигмалар, уларнинг тарихий шаклланиш асослари, турли мавзуий гуруҳ доирасидаги лексемаларнинг синонимик ва антонимик қаторларига хос парадигматик муносабатлар, лексемалар доирасидаги метафора, метонимия, синекдоха, вазифадошлик ҳодисалари мисоллар орқали асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Таворихи гузида. Нусратнома” асарининг лексик хусусиятлари тадқиқи юзасидан олинган илмий натижалар асосида:
асар сўз бойлигидаги лексемаларни шакл ва маъно муносабатига кўра таснифлаш асносида синонимик, омонимик ва антонимик парадигмалар, уларнинг тарихий шаклланиш асослари, турли мавзуий гуруҳ доирасидаги лексемаларнинг синонимик ва антонимик қаторларига хос парадигматик муносабатлар, лексемалар доирасидаги метафора, метонимия, синекдоха, вазифадошлик ҳодисаларига оид натижа ва хулосалардан 2021-2023-йилларда “Мусиқа ва санъат ўқув муассасалари учун “Болалар рақслари” фанидан интерактив ўқув-методик қўлланмалар яратиш” мавзусидаги Ф3-2019081773-рақамли фундаментал лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Оъзбекистон давлат хореография академияси 2024-йил 20-июндаги 1/04-103-сон маълумотномаси). Натижада диссертацийа материаллари тизимли хулосалар сҳиқаришга йордам берган, улардан “Ўзбек болалар рақслари, рақс либослари ва тақинчоқлари номларининг ўзбекча-русча-инглизча-французча қисқача изоҳли луғати”нинг сўзлигини тузишда, изоҳларини асослашда фойдаланилган;
манбадаги туркча, арабча, форсча-тожикча сўзлар этимологияси, семантикаси ёритилган, ХВИ аср тили сўз бойлигида ўз ва ўзлашган қатлам лексик бирликларининг сўз ўзлаштириш жараёнидаги тил контактлари ва уларнинг тил тадрижи босқичларида тутган ўрни хусусидаги хулоса ва натижалардан 2020-2021-йилларда Ўзбекистон давлат хореография академиясида амалга оширилган “Ўзбек миллий рақс санъатини тарғиб этишга бағишланган веб-сайт ва мултимедиа маҳсулотлари (электрон луғатлар) тўпламини яратиш” мавзусидаги ИЗ-2019081663-рақамли фундаментал лойиҳа доирасида фойдаланилган (Оъзбекистон давлат хореография академияси 2024-йил 20-июндаги 1/04-102-сон маълумотномаси). Натижада фундаментал лойиҳа доирасида яратилган “Ўзбек миллий рақс терминларининг қисқача ўзбекча-русча-инглизча-французча изоҳли луғати” сўзлигининг этимологияси, семантикаси, лексемаларнинг изоҳлари илмий жиҳатдан бойитилган;
лексемалар семантикасида содир бўлган маъно кенгайиши, маъно торайиши, маънонинг ўзгариши ҳодисалари ва лексеманинг маъно табиатига хос семантик силжишлар, асар сўз бойлигининг мавзуий таснифида мавзу гуруҳларининг қўлланиш доирага оид хулоса ва натижалардан 2023-2024-йилларга мўлжалланган №ИЛ-662205561-рақамли “Алишер Навоий муаллифлик корпусини яратиш (“Хазойин ул-маоний” куллиётидаги ғазаллар асосида)” мавзусидаги амалий лойиҳада самарали фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети 2024-йил 1-июлдаги 04/1-1713-сон маълумотномаси). Натижада Алишер Навоийнинг асарлари таркибидаги терминлар аниқланган, уларнинг этимологик хусусиятлари, генетик асослари изоҳланган, икки тилли луғат тузишда амалий ёрдам кўрсатилган;
ХВИ асрнинг нодир тарихий манбаси бўлган “Таворихи гузида. Нусратнома” асарнинг ёзилиш тарихи, структураси, муаллифи, нусхалари, адабий-бадиий жиҳатлари ёритилиб, обиданинг лингвистик тадқиқ муаммолари белгиланганлигига оид натижаларидан 2023-2024-йилларда Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Ўзбекистон» телерадиоканалининг «Бедорлик», «Ижод завқи», «Таълим ва тараққиёт», «Миллат ва маънавият» эшиттиришлари ссенарийсини ёзишда фойдаланилган ва муаллиф билан суҳбатлар уюштирилган (Оʻзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Оъзбекистон телерадиоканали»нинг 2024-йил 22-июндаги 26-36-899-сонли ма‟лумотномаси). Натижада эшиттиришларнинг мазмуни бойитилган, радиодастурларда берилган мазкур натижалар тил тарихи фанининг лексикология соҳаси учун муҳим илмий-назарий маълумотлар бериши, шунингдек, семасиология, терминология, лексикография, лингвопоетика бўйича яратиладиган дарслик ва ўқув қўлланмаларнинг мукаммаллашувига хизмат қилиши, бир қанча фанлари бўйича яратиладиган дарслик ва қўлланмаларнинг, ҳозирги терминологик, ўқув луғатларининг янада мукаммаллашувига хизмат қилишида амалий ёрдам бериши билан алоҳида таъкидланган;
асар лексикасининг қадимги туркий тил, эски ўзбек адабий тили ва ҳозирги ўзбек адабий тили лексикаси билан этимологик жиҳатдан ўхшаш ҳамда семантик жиҳатдан фарқли жиҳатларига тааллуқли хулосалардан аҳоли ўртасида миллий истиқлол ғояларини тарғиб қилиш ишларида, диссертациясининг асосини ташкил этувчи “Таворихи гузида. Нусратнома” асари лексикаси” номли монографияси ва қатор илмий мақолаларидан Ўзбекистон Республикаси Маънавият тарғибот маркази Фарғона вилояти бўлими томонидан ўтказилган маданий-маърифий тадбирлар: аҳоли ва соҳа вакиллари билан учрашув, очиқ мулоқот ҳамда илмий анжуманларда қўлланма сифатида кенг фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маънавият тарғибот марказининг 2025-йил 23-январдаги 03/01/19-80-сонли маълумотномаси). Натижада тадбирларнинг мазмуни ва аҳамияти ортган, мазмун доираси кенгайган;
ХВИ асрнинг нодир тарихий манбаси бўлган “Таворихи гузида. Нусратнома” асарнинг ёзилиш тарихи, структураси, муаллифи, нусхалари, адабий-бадиий жиҳатлари ёритилиб, обиданинг лингвистик тадқиқ муаммолари хусусидаги хулосалардан Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси томонидан вилоятлар бўйлаб ташкил этилган маънавий-маърифий тадбирлар ссенарийларини тайёрлашда, шунингдек, маданий-маърифий тадбирлар: аҳоли ва соҳа вакиллари билан учрашув, очиқ мулоқот ҳамда илмий анжуманларда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг 2025-йил 22-январдаги 02-02/115-сонли маълумотномаси). Натижада тадбирларнинг мазмуни ва аҳамияти ортган. Шунингдек, диссертация илмий натижалари асосидаги илмий янгиликлардан Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси “Ҳужжатлар ва қўлёзмалар” фондини янги маълумотлар билан бойитишга хизмат қилган.