Абдуллаева Манзура Насибулло қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Умрзоқ Холбой ўғли Ҳайратий шеъриятининг лингвопоетик ва лингвокултурологик таҳлили”, 10.00.01 - 0ъзбек тили ихтисослиги.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: №Б2023.3 .PhD/Fil 3694.
Илмий раҳбар: Усмонова Ҳуриниса Шароповна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Наманган давлат университети, PhD.03/04.06.2020.Fil.76.04.
Расмий оппонентлар: Искандарова Шарифа Мадалиевна, филология фанлари доктори, профессор; Тўхтасинова Одинахон Юсуповна филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Шоир Ҳайратий ижодий меросининг лингвопоетик ҳамда унинг шеърларида қўлланган лисоний бирликларнинг лингвокултурологик хусусиятларини тадқиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан инорат:
Ҳайратий асарларининг лингвопоетик хусусиятлари нутқ таъсирчанлигини оширишга хизмат қилувчи фонопоетик воситалар (аллитерация, ассонанс, геминация, оҳангдошлик), лексик-семантик бирликлар ва маъно кўчиш усулларига хос оригинал ифодалар, поетик синтаксисга оид усул ва шакллар мисолида очиб берилган.
бадиий матнда қўлланиб, унинг ҳиссий-таъсирий функсиясини кучайтирувчи антитеза, градация, параллелизм каби ҳодисалар Ҳайратий асарлари мисолида далилланган;
шоир асарларида миллий-маданий тушунчаларнинг ифодаланиши лингвокултурологиянинг энг муҳим обектларидан саналувчи ва миллий образли тафаккур маҳсули ҳисобланувчи ўхшатишлар, мақол ва маталлар мисолида асосланган.
Ҳайратий шеърларининг лингвокултурологик хусусиятларини таҳлил қилиш орқали мумтоз матнларнинг консептуал ўзига хослиги, оламни лисоний акс эттиришда шоир яшаган ижтимоий муҳит ва давр руҳиятининг аҳамияти кўрсатиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Диссертацияда эришилган илмий натижалар қуйидаги ишларда жорийланган:
Умрзоқ Ҳайратийнинг девон, баёз, газета-журналларда ёритилган, адабиёт мухлисларининг шахсий архивида сақланаётган назмий асарларининг лингвопоетик ва лингвокултурологик хусусиятларини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси томонидан Наманган давлат университети таянч докторанти Абдуллаева Манзура Насибулло қизининг “Умрзоқ Холбой ўғли Ҳайратий шеъриятининг лингвопоетик ва лингвокултурологик таҳлили” мавзусидаги филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертациясининг қуйидаги натижаларидан фойдаланилди:
- Миллий уйғониш даври ўзбек адабиёти намояндаси Умрзоқ Ҳайратийнинг қолдирган ижодий мероси билан мумтоз ўзбек адабиёти, ўзбек адабий тили ривожига қўшган ҳиссаси ҳақидаги назарий ва бадиий таҳлиллар;
- Шоир ғазал, мухаммас, мурабба, маснавий, рубоий ва фардларида бадиий тасвир яратиш учун тилнинг фонетик, лексик бирликлари – синоним, антонимлардан, сўз такрори, ўхшатишларни қўллаб, қандай услубда фойдалангани мисоллар билан асосланган илмий хулосалар;
- Мумтоз адабий тил ривожига қўшган ҳиссаси асарларининг лингвокултурологик хусусиятлари ранг-баранглиги, уларда преседент номлар, рамзлар, гендер метафоралар, халқона миллий ибора ва маталларнинг бадиий ифодадаги етакчи ўрни ва аҳамиятининг таснифланиши.
Мазкур илмий натижа ва хулосалардан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг Шеърият кенгаши ҳисобот йиғилишларида, ёш ижодкорларнинг “Онажоним шеърият” тўгараги фаолиятида, маҳорат дарсларида фойдаланилган. (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2024 йил 16 декабрдаги 01-03/986-сонли маълумотномаси).
Ҳайратий шеъриятида қўлланган бадиий лексик ифодаларни, фонопоетик бирликларнинг функсияларини, синоним, антоним ва такрор сўзларни, ўхшатишли ҳамда кўчма маъноли бирликларни аниқлаш, шунингдек, лингвокултурологик хусусиятларга эга эталон, рамз, метафора, турғун ўхшатиш, нутқий этикет, лакуналарнинг, мақол, матал ва ибораларнинг