Ботиров Жахонгир Акрамжон ўғлининг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистоннинг ёш, ўрта ёш, геронт ва супергеронт популяциясида холециститнинг эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари», 14.00.43 – Профилактик тиббиёт, 14.00.27 - Хирургия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.DSc/Tib943.
Илмий маслаҳатчилар: Мамасолиев Нематжон Солиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мадазимов Мадамин Муминович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат тиббиёт институти, DSc.04/04.03.2022.Tib.95.02.
Расмий оппонентлар: Фозилов Абдуқаххор Вохидович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мусашайхов Хусанбой Таджибаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мирсайдуллаев Мирмахмуд Миршохидович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон турли ҳудудларининг ёш, ўрта ёш, геронт ва супергеронт популяциясида холециститнинг эпидемиологик, клиник ва профилактик хусусиятларини тадқиқ қилиш орқали касалликнинг миллий-ҳудудий, предиктив-профилактик тамойилларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор геронт – супергеронт, ёш ва ўрта ёшли аҳолида холециститнинг замонавий жиҳатлари ҳамда моҳиятини комплекс баҳолаш имкониятини берувчи эпидемиологик мониторинг тизими ишлаб чиқилган;
илк бор Ўзбекистон ҳудудлари шароитида ёш, ўрта ёш, геронт ва супергеронт популяциясида холециститнинг эпидемиологик тавсифлари ва ҳудудий хос хусусиятларига коморбидликнинг таъсири аниқланган;
илк бор Ўзбекистон ҳудудларида кенг қамровли ва ҳажмли эпидемиологик тадқиқотга геронт – супергеронт аҳоли популяцияси жалб қилиниб, холециститнинг асоратланган ва асоратланмаган турларини ҳисобга олган ҳолда ижтимоий, этник, миллий, гендер ва жуғрофий хос жиҳатлари аниқланган;
Ўзбекистоннинг турли ҳудудий шароитларида яшовчи геронт – супергеронт аҳоли популяциясида холециститнинг модифицирланмайдиган ва модифицирланувчи хатар омилларининг тарқалиш хусусиятлари аниқланган;
холециститнинг келиб чиқиши, кечиши ва асоратланишига етакчи ҳисса қўшувчи хатар омилларига асосланган ҳолда геронт – супергеронт ёшдаги аҳоли популяцияси учун холециститнинг Ўзбекистон шароитига мослаштирилган предиктив алгоритми ва дастури ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон турли ҳудудларининг ёш, ўрта ёш, геронт ва супергеронт популяциясида холециститнинг эпидемиологик, клиник ва профилактик хусусиятларини тадқиқ қилиш орқали касалликнинг миллий-ҳудудий, предиктив-профилактик тамойилларини ишлаб чиқиш бўйича илмий тадқиқот натижаларига кўра:
биринчи илмий янгилик: илк бор геронт – супергеронт, ёш ва ўрта ёшли аҳолида холециститнинг замонавий жиҳатлари ҳамда моҳиятини комплекс баҳолаш имкониятини берувчи эпидемиологик мониторинг тизими яратилганлиги Андижон давлат тиббиёт институти Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 24 июнда 6i-46/i-сон билан тасдиқланган “Ўзбекистоннинг ёш ва ўрта ёш популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” ва “Ўзбекистоннинг геронт ва супергеронт популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Мазкур таклиф Жиззах вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 2 июлдаги 26-сонли, Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 15 июлдаги 70 A/F-сонли, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 17 июлдаги 118 I/CH- сонли, Андижон вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 23 июлдаги 49-сонли ва Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 30 июлдаги 72-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2024 йил 25 сентябрдаги 06/37-сон хулосаси). Илмий янгилик натижаларининг ижтимоий самарадорлиги: Эпидемиологик мониторингни амалга ошириш давомида олинган текширув натижалари ва саломатликни баҳолаш маълумотлари бўйича ўтказиладиган профилактика тадбирлари текширилган геронт ва супергеронт аҳоли умрлари давомийлигини янада оширади. Илмий янгилик натижаларининг иқтисодий самарадорлиги: Ёш, ўрта ёш ва геронт супергеронт аҳолини асоратланган холецистит билан шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) тушиши кескин камайиши ҳисобига ўртача бир беморга шифохонада бюджет маблағидан кетадиган сарф-ҳаражат 390000 сўмдан 1 млн 100 минг сўмгача давлат бюджети маблағлари иқтисод қилинишига имкон беради. Хулоса: шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) мурожаатлар камайиши ҳисобига Ўзбекистон миқёсида 801 млн 9400 сўм миқдорда давлат бюджети маблағлари тежалишини таъминлайди.
иккинчи илмий янгилик: илк бор Ўзбекистон ҳудудлари шароитида ёш, ўрта ёш, геронт ва супергеронт популяциясида холециститнинг эпидемиологик тавсифлари ва ҳудудий хос хусусиятларига коморбидликнинг таъсири аниқланганлиги Андижон давлат тиббиёт институти Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 24 июнда 6i-46/i-сонли баённома билан тасдиқланган “Ўзбекистоннинг ёш ва ўрта ёш популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” ва “Ўзбекистоннинг геронт ва супергеронт популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Мазкур таклиф Жиззах вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 2 июлдаги 26-сонли, Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 15 июлдаги 70 A/F-сонли, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 17 июлдаги 118 I/CH- сон, Андижон вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 23 июлдаги 49-сонли ва Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 30 июлдаги 72-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2024 йил 25 сентябрдаги 06/37-сон хулосаси). Илмий янгилик натижаларининг ижтимоий самарадорлиги: ёш, ўрта ёш ва геронт- супергеронт аҳолида холециститга хос хатар омилларининг ажратилиши ва унга қарши индивидуал профилактикани амалга ошириш мавжуд диспансеризация ҳамда даволаш дастурларининг самарадорлигини 80-90% гача оширади. Илмий янгилик натижаларининг иқтисодий самарадорлиги: Ёш, ўрта ёш ва геронт супергеронт аҳолини асоратланган холецистит билан шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) тушиши кескин камайиши хисобига ўртача бир беморга шифохонада бюджет маблағидан кетадиган сарф-ҳаражат 390000 сўмдан 1 млн 100 минг сўмгача давлат бюджети маблағлари иқтисод қилинишига имкон беради. Хулоса: шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) мурожаатлар камайиши хисобига Ўзбекистон миқёсида 801 млн 9400 сўм миқдорда давлат бюджети маблағлари тежалишини таъминлайди.
учинчи илмий янгилик: илк бор Ўзбекистон ҳудудларида кенг қамровли ва ҳажмли эпидемиологик тадқиқотга геронт – супергеронт аҳоли популяцияси жалб қилиниб, холециститнинг асоратланган ва асоратланмаган турларини ҳисобга олган ҳолда ижтимоий, этник, миллий, гендер ва жуғрофий хос жиҳатлари аниқланганлиги Андижон давлат тиббиёт институти Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 24 июнда 6i-46/i-сон билан тасдиқланган “Ўзбекистоннинг ёш ва ўрта ёш популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” ва “Ўзбекистоннинг геронт ва супергеронт популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Мазкур таклиф Жиззах вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 2 июлдаги 26-сонли, Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 15 июлдаги 70 A/F-сонли, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 17 июлдаги 118 I/CH- сон, Андижон вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 23 июлдаги 49-сонли ва Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 30 июлдаги 72-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2024 йил 25 сентябрдаги 06/37-сон хулосаси). Илмий янгилик натижаларининг ижтимоий самарадорлиги: дори-дармонлар хавфи ва полипрагмазияни холецистит билан барча аҳоли гуруҳларида, айниқса геронт-супергеронт аҳолида камайтиради. Илмий янгилик натижаларининг иқтисодий самарадорлиги: Ёш, ўрта ёш ва геронт супергеронт аҳолини асоратланган холецистит билан шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) тушиши кескин камайиши ҳисобига ўртача бир беморга шифохонада бюджет маблағидан кетадиган сарф-ҳаражат 390000 сўмдан 1 млн 100 минг сўмгача давлат бюджети маблағлари иқтисод қилинишига имкон беради. Хулоса: шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) мурожаатлар камайиши ҳисобига Ўзбекистон миқёсида 801 млн 9400 сўм миқдорда давлат бюджети маблағлари тежалишини таъминлайди.
тўртинчи илмий янгилик: Ўзбекистоннинг турли ҳудудий шароитларида яшовчи геронт – супергеронт аҳоли популяциясида холециститнинг модифицирланмайдиган ва модифицирланувчи хатар омилларининг тарқалиш хусусиятлари аниқланганлиги Андижон давлат тиббиёт институти Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 24 июнда 6i-46/i-сон билан тасдиқланган “Ўзбекистоннинг ёш ва ўрта ёш популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” ва “Ўзбекистоннинг геронт ва супергеронт популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Мазкур таклиф Жиззах вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 2 июлдаги 26-сонли, Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 15 июлдаги 70 A/F-сонли, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 17 июлдаги 118 I/CH- сонли, Андижон вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 23 июлдаги 49-сонли ва Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 30 июлдаги 72-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2024 йил 25 сентябрдаги 06/37-сон хулосаси). Илмий янгилик натижаларининг ижтимоий самарадорлиги: коморбид фон туфайли холециститнинг хавфли экстраабдоминал асоратлари келиб чиқиш хавфи 80-82%гача камаяди. Илмий янгилик натижаларининг иқтисодий самарадорлиги: Ёш, ўрта ёш ва геронт супергеронт аҳолини асоратланган холецистит билан шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) тушиши кескин камайиши ҳисобига ўртача бир беморга шифохонада бюджет маблағидан кетадиган сарф-ҳаражат 390000 сўмдан 1 млн 100 минг сўмгача давлат бюджети маблағлари иқтисод қилинишига имкон беради. Хулоса: шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) мурожаатлар камайиши хисобига Ўзбекистон миқёсида 801 млн 9400 сўм миқдорда давлат бюджети маблағлари тежалишини таъминлайди.
бешинчи илмий янгилик: холециститнинг келиб чиқиши, кечиши ва асоратланишига етакчи ҳисса қўшувчи хатар омилларига асосланган ҳолда геронт – супергеронт ёшдаги аҳоли популяцияси учун холециститнинг Ўзбекистон шароитига мослаштирилган предиктив алгоритми ва дастури ишлаб чиқилганлиги Андижон давлат тиббиёт институти Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 24 июнда 6i-46/i-сон билан тасдиқланган “Ўзбекистоннинг ёш ва ўрта ёш популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” ва “Ўзбекистоннинг геронт ва супергеронт популяциясида холецистит эпидемиологияси, кечиши ва профилактика хусусиятлари” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Мазкур таклиф Жиззах вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 2 июлдаги 26-сонли, Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 15 июлдаги 70 A/F-сонли, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 17 июлдаги 118 I/CH- сонли, Андижон вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 23 июлдаги 49-сонли ва Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказида 2024 йил 30 июлдаги 72-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2024 йил 25 сентябрдаги 06/37-сон хулосаси). Илмий янгилик натижаларининг ижтимоий самарадорлиги: геронт аҳолида холецистит муаммоларини даволаш 1 – сон иштирокчиси бўлиб хирург эмас, предиктив- превентив – профилактик тиббиёт бўйича мутахассис – шифокор бўлиб қолиш имконияти туғдирилади. Илмий янгилик натижаларининг иқтисодий самарадорлиги: Ёш, ўрта ёш ва геронт супергеронт аҳолини асоратланган холецистит билан шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) тушиши кескин камайиши хисобига ўртача бир беморга шифохонада бюджет маблағидан кетадиган сарф-ҳаражат 390000 сўмдан 1 млн 100 минг сўмгача давлат бюджети маблағлари иқтисод қилинишига имкон беради. Хулоса: шифохонага (шошилинч тез тиббий ёрдам бўлимларига) мурожаатлар камайиши ҳисобига Ўзбекистон миқёсида 801 млн 9400 сўм миқдорда давлат бюджети маблағлари тежалишини таъминлайди.
