Дедаханова Мухайё Муталлиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): ихтисослигида “Нейролингвистический анализ речи учащихся 12-15 лет”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.3.PhD/Fil2798.
Илмий раҳбар: Набиева Дилора Абдулҳамидовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат университети.  
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Наманган давлат университети, PhD.03/04.06.2020.Fil.76.04.
Расмий оппонентлар: Султонова Шохиста Мухаммаджановна, филология фанлари доктори, профессор; Мусаева Елена Казимовна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
Етакчи ташкилот: Қўқон давлат педагогика инситути
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади 12-15 ёшдаги нутқ бузилишлари – дислекция, алалия, дисграфия, дислалия, тахилалияга учраган ўқувчилар нутқини нейролингвистик таҳлил қилиш ва уларни нейролингвистик машқлар ёрдамида тузатиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
12-15 ёшли ўқувчиларнинг дислалия, алалия, дисграфия, дихлалия, тахалалия каби нутқ ривожланишидаги бузилишлар билан боғлиқ нутқ хатоларининг типологияси очиб берилган ва нутқий бузилишларнинг этиологияси ва симптоматикаси ҳисобга олган ҳолда аниқланган;
12-15 ёшли нутқ ривожланишида нуқсони бўлган ўқувчиларда нутқ бузилишларини коррексия қилишда уларга хос бўлган рецепсия ва лингвистик ахборотлар рефлекциясининг ўзига хос хусусиятлари ёш ва гендер омиллари шартланган ҳолда ҳисобга олиш асосида далилланган;
12-15 ёшли ўқувчиларда дислалия, алалия, дисграфия, дислекция, таҳалалияларни коррексиялашнинг нейролингвистик усул ва машқлари ёш хусусиятларини инобатга олишда ўқувчиларнинг ота-оналари билан ҳамкорлик асослари такомиллаштирилган;
она тили (рус тили) таълимида шахсга йўналтирилган ёндашув элементлари билан номутахассислик мактабларида таълим олаётган болаларда нутқ ривожланишидаги бузилишларни коррексиялашга нейролингвистик ёндашувни мақсадга мувофиқ қўллаш асослари исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 12-15 ёшдаги нутқ бузилишларига учраган ўқувчилар нутқини нейролингвистик таҳлил қилиш ва уларни нейролингвистик машқлар ёрдамида тузатиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш боъйича олинган натижалар асосида:
12-15 ёшли ўқувчиларнинг дислалия, алалия, дисграфия, дихлалия, тахалалия каби нутқ ривожланишидаги бузилишлар билан боғлиқ нутқ хатоларининг типологияси очиб берилган ва нутқий бузилишларнинг этиологияси ва симптоматикаси ҳисобга олган ҳолда аниқланган ўринлардан Ўзбекистон Республикаси мактаб ва мактабгача таълим вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон Педагогика фанлари илмий- тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалида амалга оширилган НоЗ-2016- 0908165532 рақамли “Қорақалпоқ тили ва адабиётини янги алибо ва имло қоидаларига мувоиқ ривожлантириш методикаси” номли лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Педагогика фанлари илмий-тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалининг 2024- йил 24-июндаги 250-сонли маълумотномаси). Натижада лойиҳанинг услубий базаси нутқ ривожланишининг энг кенг тарқалган бузилишларини тизимли тавсифлаш билан бойитилган;
она тили (рус тили) таълимида шахсга йўналтирилган ёндашув элементлари билан номутахассислик мактабларида таълим олаётган болаларда нутқ ривожланишидаги бузилишларни коррексиялашга нейролингвистик ёндашувни мақсадга мувофиқ қўллаш асослари исботланган ўринлардан Ўзбекистон Республикаси Мактаб ва мактабгача таълим вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон Педагогика фанлари илмий-тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалиалида амалга оширилган З-2016-0908165532-рақамлии «Она тили ва адабиётини ривожлантириш методикаси» асосидаги «Қорақалпоқ тилининг янги алибоси ва имло қоидаларига мувоиқлаштириш» номли фундаментал лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Педагогика фанлари илмий-тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалининг 2024-йил 24-июндаги 250-сонли маълумотномаси). Натижада дарслик мазмуни она тилини ўқитишга нейролингвистик ёндашув асослари ҳақидаги муҳим назарий маълумотлар билан тўлдирилган;
12-15 ёшли нутқ ривожланишида нуқсони бўлган ўқувчиларда нутқ бузилишларини коррексия қилишда уларга хос бўлган рецепсия ва лингвистик ахборотлар рефлекциясининг ўзига хос хусусиятлари ёш ва гендер омиллари шартланган ҳолда ҳисобга олиш асосида далилланган хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2023-2024 йилларга мўлжалланган «Миллат ва маънавият», «Таълим ва тараққиёт» ва «Болалар ва биз» радио дастурларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг 2023-йил 16-октябрдаги Ўз/РВ-23-44-сон маълумотномаси). Натижада, радиоешиттиришлар мазмуни нутқ ривожланишида нуқсони бўлган ўқувчиларда нутқ бузилишларини коррексиялаш муаммосига оид янги қарашлар билан бойитилган;
12-15 ёшли ўқувчиларда дислалия, алалия, дисграфия, дислекция, таҳалалияларни коррексиялашнинг нейролингвистик усул ва машқлари ёш хусусиятларини инобатга олишда ўқувчиларнинг ота-оналари билан ҳамкорлик асослари такомиллаштирилган ўринлардан Республика Маънавият ва маъриат маркази ҳузуридаги Ижтимоий фанлар институти томонидан 2023 йилга мўлжалланган тадбирлар дастури асосидаги «Узлюксиз маънавият ва маърифат консепсияси» мавзусидаги тадбирда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маъриат маркази ҳузуридаги Ижтимоий – маънавий тадқиқотлар институтининг 2024-йил 4-октябрдаги 390-сонли маълумотномаси). Натижада ёшларда зарур касбий компетенсиялар шаклланишига оид таълимий-тарбиявий консепсиялар такомиллаштирилган.