Эрданова Гузал Мирулуговнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Монбелярд зотли сигирларнинг авлодларини тана тузилиши ва турли омилларига боғлиқликда маҳсулдорлик хусусиятлари (Тошкент ва Сирдарё вилоятлари шароитида)”, 06.02.03 – Хусусий зоотехния. Чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш технологияси (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.1.PhD/Qx1081
Илмий раҳбар: Рузиев Рахмонқул Истамович, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, PhD.06/09.07.2020.Qx/В.117.01.
Расмий оппонентлар: Рўзибоев Нуриддин Рахимович, қишлоқ хоʻжалик фанлари доктори, профессор; Маматқулов Олимжон Эшонқулович, қишлоқ хоʻжалик фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Ипакчилик илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Республикамизнинг табиий иқлим шароитида наслчилик фермаларига импорт қилинган монбелярд зотли қорамолларнинг авлодларини тана тузилиши, экстериер кўрсаткичлари ҳамда сут маҳсулдорлигининг турли экологик ва технологик омилларига боғлиқлигини илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
илк бор, Тошкент ва Сирдарё вилоятлари шароитида импорт қилинган турли тана тузилишига мансуб монбелярд зотли сигирлар авлодларининг экстериер кўрсаткичлари сут типига хослиги ўрганилиб мақбул бўлганлари аниқланган ;
монбелярд зотли сигирлардан олинган авлодларини иссиқ иқлим шароитида сут маҳсулдорлигига тасир этувчи турли омилларга боғлиқликда ирсий салоҳиятини юзага чиқариш имконияти 28-30 фоизга ошиши илмий жиҳатидан исботланган ;
монбелярд зотли сигирларнинг пуштдорлик хусусиятларини такомиллаштиришда турли омилларга боғлиқликда ўрганилиб, биринчи қочиришдаги оталаниш даражаси 74,1 фоизгача бўлгани аниқланган;
наслчилик фермер ҳўжаликларнинг замонавий сақлаш тизими ҳамда оптималлаштирилган озиқлантириш технологик шароитларида озуқани сут билан қоплаш хусусиятлари ( 1 кг озуқа бирлигига олинган сут миқдори) гўшт-сут типидаги сигирларга нисбатан сут-гўшт типидаги сигирларда 4,5 фоизга ошганлиги аниқланган;
монбелярд зотли сигирлар авлодларининг маҳсулдорлик хусусиятларини такомиллаштиришда сут ишлаб чиқариш типига боғлиқлиги ўрганилиб, сут-гўшт типига мансуб сигирларнинг маҳсулдорлиги гўшт-сут типига нисбатан 15-20 % юқори бўлганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Монбелярд зотли сигирларнинг турли тана тузилишига хосликда маҳсулдорлик хусусиятларини ошириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқотлар асосида:
сигирларни тана тузилишига қараб, сут-гушт типига мансуб подаларнинг насл ўзагини яратиш усули Тошкент вилояти, Юқори-Чирчиқ туманидаги “Эргаш ота” МЧЖга қарашли наслчилик хўжалигида жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ветернария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2022-йил 12-декабрдаги 02/23-551-сонли маълумотномаси). Натижада сут-гўшт типига мансуб сигирларнинг И-лактацияда ўртача 4401±41,1 кг сут миқдори тенгқурлари гўшт-сут типидаги сигирларга нисбатан ўртача 331 кг ёки 7,52 % (П 0,999), сут ёғи чиқими 5,91 кг ёки 3,46 % (П 0,99), сут оқсил чиқими 9,93 кг ёки 6,22 % (П 0,999), юқори бўлган. Олинган соф фойда 1 бош сигир эвазига сут-гўшт типидаги сигирларнинг ИИ-лактация даврида 5734260 сўмни ташкил қилган гўшт-сут типидаги сигирларда 4168260 сўмни ташкил қилган. Жорий қилинган иш натижалари асосида тажриба вариантида рентабиллик даражаси 38,9 % кўтарилган.
сигирларнинг тана тузилишига қараб сут маҳсулдорлик кўрсаткичлари турли ишлаб чиқариш хусусиятлари асосида сут-гўшт ва гўшт –сут типларига боғликлигини баҳолаш Сирдарё вилояти Сирдарё туманидаги “ИНЗИМ ТЕХ” МЧЖ наслчилик хўжалигида жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ветернария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2022-йил 12-декабрдаги 02/23-551-сонли маълумотномаси). Натижада олинган соф фойда 1 бош сигир эвазига сут-гўшт типидаги сигирларнинг ИИ-лактацияси даврида 2545470 сўм соф фойда, гўшт-сут типидаги сигирлардан 1812580 сўм соф фойда олинган. Иқтисодий самарадорлик даражаси 2022-йил тажрибадаги сут-гўшт типидаги тана тузилишига эга сигирларда 16,6 % ташкил қилган, гўшт-сут типидаги тана тузилишига эга сигирларда 12,5 % ташкил қилган.
сигирларнинг 1 лактация давомида сут маҳсулдорлик кўрсаткичлари турли ишлаб чиқариш хусусиятлари сут-гўшт ва гўшт-сут типларига боғлиқлиги Тошкент вилояти Паркент туманидаги “Талант” наслчилик хўжалигида жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ветернария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2022-йил 12-декабрдаги 02/23-551-сонли маълумотномаси). Натижада ҳар бир бош сигирдан олинган соф фойда сут-гўшт типидаги сигирларда соф фойда, 6,0 мил.сўмни ташкил этиб, гўшт-сут типидаги сигирларда эса 4,2 мил. сўм соф фойдани ташкил этган. Сут-гўшт типига сигирланинг рентабеллик даражаси 17,8 % ташкил қилган.