Хатамова Мунира Маткаюмовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Турк хоқонлиги шаҳарлари (VI–VIII асрлар)”, 07.00.03–Жаҳон тарихи (тарих фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: В2018.2.PhD/Tar129.

Илмий раҳбар: Асқаров Аҳмадали, тарих фанлари доктори, профессор, академик.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Тарих институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Шарқшунослик институти, DSc.27.06.2017.Tar.44.01.

Расмий оппонентлар: Ходжаев Аблат, тарих фанлари доктори; Бобоёров Ғайбулла Боллиевич, тарих фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат шарқшунослик институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Турк хоқонлиги шаҳарлари хусусиятларини фанлараро ёндашув ёрдамида очиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

эски турклар “шаҳар” тушунчаси остида соф туркча balïq атамасини, ўз давлатлари “пойтахти” деб эса ҳукмдорлик рамзи саналган, мавқеи доимий пойтахт шаҳардан юқори турган “Олтин Ўрду”ни тушунишгани асосланган;

хоқон ўрдулари мақоми ва вазифасига кўра бош, олий ўрду – “Олтин Ўрду” ёки “Улуғ Олтин ўрду”, мавсумий ўрду – “Шимолий ўрду” ва “Жанубий ўрду” ҳамда “Сафар ўрду”лари тарзида бир‑биридан фарқлангани аниқланган ҳамда бу Турк хоқонлиги шаҳарлари ва умуман дашт шаҳарларининг ўзига хос хусусиятларидан экани асосланган;

хоқон хотинлари “Хотун‑ўрду”, “Хотун-балиқ” ёки “Хотун‑кат” ҳамда хоқонларга узатилган хитойлик маликалар “Қуй” деб юритилган алоҳида ўрду ва шаҳарларда яшашгани аниқланган ҳамда туркларда Jabγūkaθ ва Хātūnkaθ, хазарларда Хan-balïq ва Хātūn-balïq, уйғурларда Ordu-balïq ва Хātūn-balïq тарзидаги бошқа бирор ерда кузатилмайдиган қўшалоқ шаҳарлар қуриш анъанаси Ўрта Осиё ва унга туташ ерларга эски турклар олиб келган шаҳар маданиятидаги ўзгаришлардан бири экани далилланган;

Ашина сулоласи ҳун, жуан‑жуан, усун каби давлатларнинг бошқарув марказлари ўрнига қароргоҳларини қуриш билан ўзларининг минтақадаги сиёсий легитимациясини асослашгани, воҳаларда ўз ҳукмронлигини ўрнатганидан кейин ҳам дашт давлатларига хос мавсумий қароргоҳларда яшашни давом эттиришгани, хоқонлик чегаралари кенгайгани сари стратегик ҳудудларда янги қароргоҳларга асос солишганига ойдинлик киритилган;

хоқонлик қўли остидаги воҳа ҳудудларида эски шаҳарларнинг такомиллашгани ва янгиларининг қурилгани ҳамда шу билан боғлиқ ҳолда воҳа шаҳарларида мавжуд туркий қатламнинг янада қалинлашгани Чоч ва Фарғона мисолида асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Турк хоқонлиги шаҳарлари масаласини ўрганиш жараёнида эришилган натижалар асосида:

Марказий Осиёда илк ўрта асрлардаги этник жараёнларда қадимги туркларнинг кучли таъсири, Чочда туркий ва туркий‑суғдий номдаги шаҳарлар, Фарғонада турк‑рун ёзувли ёдгорликлар, иккала ҳукмдорликда ҳам турк хоқонлари зарб эттирган тангалар тўғрисидаги маълумотлардан ФА-А1-ГО25 ПВ-2014-0911000555 рақамли “Ўзбеклар: этник тарих, маданият ва анъаналар” (2015–2017) мавзусидаги лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 19 апрелдаги 3/1255-1015-сон маълумотномаси). Ушбу нашр Ўзбекистон ҳудудида илк ўрта асрларда кечган этносиёсий жараёнлар ҳамда қадимги туркларнинг ўзбеклар этногенезидаги ролини илмий асослашга хизмат қилган;

Турк хоқонлигида махсус элчилик билан шуғулланувчи шахслар ва бошқа юқори унвонли амалдорлар, хоқонликка хос дипломатик церемониал (хоқонлар элчиларни ўтирган ҳолда қарши олишгани, қўшин намойиши, қимматбаҳо ва дабдабали буюмлар кўргазмаси, оғзаки дипломатик сўзлашув, элчиларнинг хоқон ўрдусида қарши олиниши), “Олтин Ўрду” ва унинг кўриниши тўғрисидаги маълумотлар И-1-ФА-Г003 ИЗ-2015-0907175446 рақамли “Ўзбекистонда элчилик хизмати тарихидан лавҳалар” (2016–2017) номли лойиҳа доирасидаги монографияда ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 19 апрелдаги 3/1255-1015-сон маълумотномаси). Тадқиқот Ўзбекистон дипломатияси тарихида Турк хоқонлиги даври алоҳида ўрин тутгани, қадимги туркларга хос дипломатик церемониалнинг ўзига хос хусусиятлари ва “Олтин Ўрду”нинг элчиларни қарши олишдаги аҳамиятини таҳлил этишга хизмат қилаган.