Джурабаева Замира Ахмедовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбек тилида экология терминлари», 10.00.01–Ўзбек тили (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.РhD/Fil384.

Илмий раҳбар: Искандарова Шарифа Мадалиевна, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.27.06.2017.Fil.19.01.

Расмий оппонентлар: Юлдашев Иброхим Жураевич, филология фанлари доктори, профессор; Мадвалиев Абдуваҳоб Патахович, филoлoгия фaнлaри номзоди, катта илмий ходим.

Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: экология фанига оид терминларни тўплаш, уларнинг лексик-семантик гуруҳлари, парадигматик муносабатлари ва тузилишига кўра турларини аниқлаш, халқаро экотермин ва терминоэлементларнинг қатламдаги ўрнини белгилаш, экологик терминларни тартибга солиш юзасидан таклифлар ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

ўзбек тилшунослигида эколингвистиканинг асосий йўналишлари ва кейинги тараққиёт йўллари асосланган;

экологик терминларнинг ўзбек тилидаги лексик-семантик парадигмалари аниқланган;

экологик терминлар ўртасидаги синонимик, гипер-гипонимик, партонимик, градуонимик ва антонимик муносабатлар очиб берилган;

 экологик терминларнинг тузилишига кўра турлари аниқланган, уларнинг функционал-услубий хусусиятларига баҳо берилган;  

экологик терминлар системасида халқаро терминлар ва терминоэлементларнинг тутган ўрни асослаб берилган;

ўзбек тилида турли шаклларда қўлланилаётган экологик терминларни тартибга солиш, улардан тўғри фойдаланиш  бўйича аниқ таклифлар ишлаб чиқилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

 Ўзбек тилидаги экологик терминларни ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:

экологик пирамида, экобоғ, экобозор, экомаҳсулот, чўлланиш, саҳроланиш, ёнлама эрозия каби сўз ва терминлардан; ер мағзи – мантия, ер қобиғи – педосфера, тупроқ генерацияси  – тупроқнинг  пайдо бўлиши, гумид – сернам, арид – қурғоқчил, оқ парпи – Талас парписи, қоқи ўт – момоқаймоқ, Фарғона лоласи – жавғаза лола, Грейс лоласи – қизил лола, чиройшакл бериш – формовка каби терминларнинг изоҳлари ва диссертациянинг илмий хулосаларидан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масалалари қўмитаси ва Экоҳаракат депутатлар гуруҳи  фаолиятида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик Палатасинининг Спикери ўринбосарининг 2018 йил 14 августдаги 02/4-255-сон хати ва унга илова қилинган маълумотномаси). Натижада Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масалалари қўмитаси ва Экоҳаракат депутатлар гуруҳи  томонидан ташкил этилган «Онажоним табиат», «Ўзбекистоннинг ўсимликлар ва ҳайвонот олами», «Сув – бебеҳо неъмат», «Табиатни асраш ҳаммамизнинг бурчимиз»  каби суҳбат, маъруза ва диспутларнинг жонли ва таъсирчан чиқиши таъминланган, аҳолининг экологик онги, экологик билимлари ва экологик маданиятини ошириш мақсадида ташкил этилган тадбирлар  самарадорлиги ошган;

зарҳалланган кийикпанжа, учқат, болқурай, суғур ўт, омонқора, мармарак, тулкиқуйруқ, туяқорин, қўнғирбош, эшакмия, ширинмия, девпечак, қизил кандир, чаканда, зоғоза, торон, сачратқи, шотара, бобуна, итбурун, бўзноч, эрмон каби ўсимлик номлари изоҳи ҳамда уларнинг муҳофазаси билан боғлиқ бўлган дендрофлора, оранжерея, парваришхона,  ўсимликлар генетик фонди, селекция, иқлимлаштириш, фитогармон, эмланган ўсимлик сингари терминларнинг функционал-услубий, семантик хусусиятлари бўйича билдирилган хулосалардан A-7-21 рақамли «Фарғона водийси шимолий қисми ўсимликлар қопламини трансформацион баҳолаш» мавзусидаги лойиҳа доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 14 августдаги 89.03.2852-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳанинг терминлар изоҳи қисмининг илмий қиймати ошган ва фанлараро интеграцияси таъминланган;

диссертацияда келтирилган экологик танглик, экологик вазият, экологик тахмон, экобурчак, экомаҳсулот, озон қатлами каби терминлар изоҳи ва тадқиқот натижаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг «Маданият ва маърифат» телеканали орқали эфирга узатилган «Мезон» кўрсатувини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Маданият ва маърифат» телеканалининг 2018 йил 3 августдаги 02-16/386-сон маълумотномаси). Натижада аҳолининг экологик онги, экологик билими ва экологик маданиятини ошириш бўйича тайёрланган кўрсатувларнинг илмий-оммабоплиги ортган.