Янгибаева Нодира Сапарбаевнанинг
Фалсафа доктори (PhD) диссертациясининг ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.“Шукур Холмирзаев асарларининг ижодий биографиясини ўрганиш муаммолари” (шахсий архивидаги қўлёзма ва нашр вариантлар асосида)
10.00.02 – Ўзбек адабиёти ихтисослиги боʻйича
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.Fil.55.02
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети
Илмий раҳбар: Кучкарова Мархабо Худайбергановна, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи: Урганч давлат университети
ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.55.02
Расмий оппонентлар: Болтаева Гулчеҳра Шокировна, филология фанлари доктори, доцент.
Баҳодир Каримов Нурметович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Шукур Холмирзаев асарларининг шахсий архивидаги қўлёзма ва нашр вариантлари асосида адиб асарларининг ижодий биографиясини ўрганиш, ҳикояларининг дунёга келишига сабаб бўлган обектив ва субектив омиллар, асарга ном танлаш,оригинал бадиий ечим топиш, ҳаётий ҳақиқатларнинг бадиий ҳақиқатга айланиш жараёнини биографик аспектда тадқиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:ўзбек адабиётшунослигида шахсий архивлар асосида амалга оширилган ишлар, хусусан, ижодкор лабораторияси масаласини ўрганган олимлар ишига тавсиф ҳамда Шукур Холмирзаевнинг қизи Сайёра Холмирзаеванинг қўлида сақланаётган қўлёзмалар, қораламалар, шахсий ҳужжатларга қисқа тасниф берилиб асосланган;
Шукур Холмирзаевнинг баъзи кичик асарларининг қўлёзмалари ўрганилиб, ёзувчининг асар сарлавҳаси устида ишлаш тамойили (“Мангу йўлдош”нинг беш сарлавҳали варианти), асарга ном танлашдек муҳим жараён, ёзувчининг сарлавҳа қўйиш маҳорати далилланган;
ёзувчининг бир ҳикоя устидаги ижодий заҳмати, бадиий ниятнинг туғилиши, ҳаётий воқеалар ва реал кишилар (адибнинг отаси, онаси, зиёли кишилар) қисмати бадиий сужет ва образга айланиши, бадиий асарнинг такомилини очиб бериш учун шахсий архивдаги қўлёзмалар ва журнал, китоб нашрлар қиёсланиб, адибнинг ижодий лаборатория сирлари аниқланган;
асар сужетида бадиий ечимнинг муҳим эстетик юк олиши ва шунга кўра адибнинг “Жарга учган одам”, “Қадимда бўлган экан”, “Битикли тош” каби ҳикояларининг қўлёзмалари ва нашр вариантлардаги ўзгаришга учраган ечимлари қиёсланиб, ечимнинг энг маъқул сўнгги варианти тўғри топилгани далилланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ижодкор лабораторияси ва унга хос ижодий жараён, бадиий асар биографияси, ижодкор шахс ва унинг кўрган-кечирганлари бадиий ҳақиқатга айланиши ва бу борадаги ёзувчининг ижодий заҳматлари тарихини ўрганиш юзасидан олинган натижалар асосида:
Шукур Холмирзаевнинг шахсий архивидаги баъзи асарларнинг қўлёзмалари билан нашр вариантлари ўртасидаги фарқлар; бадиий асар такомили, бадиий ният, ижодий ғоя, замондошлар хотираси, кундалик сатрлар, ижодкор лабораториясини ёритишга оид илмий натижалардан ЎзРФА Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида 2017–2020-йилларда бажарилган ФА-ФИ-005 рақамли “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳани амалга ошириш жараёнида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси ФА Қорақалпоғистон бўлими қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтининг 2024-йил 3-январдаги 1/1-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотчининг илмий-назарий фикр ва маълумотлари қорақалпоқ тилидаги шундай йўналишдаги ишларга назарий асос боʻлиб хизмат қилиши далилланган;
Шукур Холмирзаевнинг болалар ва ўсмирлар, ёшлар образлари мавжуд бўлган қатор ҳикоялари, хусусан, “Олис юлдузлар остида”, “Ўзбек характери” каби асарларида учрайдиган сурхонлик болалар образининг ижодкор таржимайи ҳоли ва болалиги билан боғлиқлиги ва қаҳрамонларнинг прототиплари каби масалаларга оид илмий тавсияларидан Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигига қарашли Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2021–2022-йилларда бажарилган ИЛ-402104474-рақамли “Болалар адабиёти.уз мултимедиали электрон платформа ва унинг мобил иловасини яратиш” мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳани амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 2-мартдаги 04/1-536-сон маълумотномаси). Натижада болалар адабиётига асосланган мултимедиали электрон платформаси ва унинг мобил иловаси болалар ва ўсмирлар, ёшлар образлари таҳлилига оид материаллар ҳамда таҳлиллар билан бойитилишига эришилган;
Шукур Холмирзаев асарларининг ижодий биографияси, бадиий ижод такомили, ёзувчининг шахсий архивига оид илмий натижа ва хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясига қарашли Хоразм вилояти телерадиокомпаниясининг “Адабий муҳит” кўрсатувида фойдаланилган (Хоразм телерадиокомпаниясининг 2024-йил 10-майдаги 407-сон маълумотномаси). Натижада адиб ижоди ҳақидаги илмий қарашлар телетомошабинларда ёш олимларнинг дунёқараши, билим даражаси ҳақидаги тасаввурни кенгайтирган ва телекўрсатувлар илмий-оммабоплиги таъминланган ҳамда янги манбалар билан бойиган.
Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Хоразм вилоят бўлимининг маънавий- маърифий тадбирларида ёш ижодкорларга Шукур Холмирзаев асарларининг яратилиши мисолида ижодий жараён босқичлари, ижод психологияси, матнтаҳрири, адиб асарларининг қўлёзма ва нашр вариантлари қиёсланиб, ижодий жараёнга ички ва ташқи таъсирлар, ёзувчининг индивидуал бадиий маҳорати, бадиий асар биографияси ҳақида маърузалар қилишда тадқиқот натижаларидан унумли фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Хоразм вилояти бўлимининг 2024-йил20-июндаги №33/24-сон маълумотномаси). Натижада ижодкор лабораториясига доир тадқиқот хулосалари маънавий-маърифий тадбирларда қилинган маърузаларнинг изчиллигини таъминлашга хизмат қилган.